Historia
Unter dem Begriff „Historia“ wird anonyme erzählende Literatur profanen Inhalts zusammengefasst, unabhängig von ihrer Form in Vers oder Prosa und ob der Begriff „Historia“ (oder „Istoria“, „Histoire“ u.a.) Bestandteil des Titels oder des Incipits ist. Die Werke sind alphabetisch geordnet; Schriften mit Personennamen im Titel werden unter dem ersten vorkommenden Namen, nicht unter ihrem Werktitel eingereiht. Textsorten wie Cantari, erzählende Lieder und Dialoge, die ebenso Lesetexte sind wie historische Ereignisberichte oder inhaltlich vergleichbare Erzählungen, werden nicht unterschieden. Die Zahl thematischer Zusammenfassungen wurde auf drei begrenzt („Karl der Große“, „Lanzelot“, „Tristan“).
Als Corpus überlieferte Erzählsammlungen bleiben ausgespart und sind unter dem Werktitel behandelt: Gesta Romanorum (GW 10888–10903), Historia septem sapientum Romae (GW 12847ff.), Cent nouvelles nouvelles.
Der Historia-Begriff wurde in der spätmittelalterlichen Literatur vielseitig verwendet. Da ihm eine definitorische Eindeutigkeit fehlt, soll hier auch nicht differenziert oder terminologisch unterschieden werden. Biblische Erzählungen, Legenden oder profan-biographische Erzählungen, generell der erbaulichen Literatur zuzurechnen, tragen diesen Titel sehr häufig und lassen sich sehr schwer abgrenzen. Als religiöse Texte bleiben sie weitestgehend unberücksichtigt, Stoffe z.B. aus dem Leben der Heiligen sind dem Artikel Legenda zugeordnet.
Um dem Nutzer das Auffinden der Texte zu erleichtern, ist die Übersicht zum vorliegenden Artikel sehr ausführlich angelegt und bezieht die bereits im GW gedruckten Titel und Autorenschriften ein. Ein zweites Register listet Werke auf, in deren Titel sich das Wort „Historia“ lateinisch oder in allen seinen volkssprachlichen Varianten findet, die aber nicht der erzählenden Literatur zuzurechnen sind.
Vgl. Beer, Marina: Romanzi di Cavalleria. Il „Furioso“ e il romanzo Italiano del primo cinquecento. Roma 1987. („Europa delle Corti.“ Centro studi sulle società di antico regime. Biblioteca del Cinquecento. 34.) (zitiert: Beer). — Cantari (Verf. Eugenio Ragni). In: Dizionario critico della letteratura Italiana. 2. ed. 1(1986) S. 492–500. (zitiert: Cantari). — Debaene, Luc: De Nederlandse Volksboeken. Antwerpen 1951. Nachdr. 1977. (zitiert: Debaene). — Dictionnaire des lettres françaises. Bd 1: Le Moyen Age. 1964. (zitiert: Dictionnaire). — Dizionario bio-bibliographico e indice. Letteratura Italiana. Gli Autori.Vol. 1. 2. Torino 1990. (zitiert: Dizionario). — Doutrepont, Georges: Les Mises en prose des épopées et des romans chevaleresques du XIVe au XVIe siècle. Bruxelles 1939. (Académie royale de Belgique. Classe des Lettres, etc. Mémoires. XL.) (zitiert: Doutrepont). — Eigen, Hella: Die Überlieferung der „letteratura cavalleresca“. Ihre Stellung auf dem italienischen Buchmarkt des 15. Jahrhunderts. Wiesbaden 1987. (Buchwissenschaftliche Beiträge aus dem deutschen Bucharchiv München. 18.) (zitiert: Eigen). — Ertzdorff, Xenja von: Romane und Novellen des 15. und 16. Jahrhunderts in Deutschland. Darmstadt 1989. (zitiert: Ertzdorff). — Gotzkowsky, Bodo: „Volksbücher“. Prosaromane, Renaissancenovellen, Versdichtungen und Schwankbücher. Bibliographie der deutschen Drucke. T. 1.: Drucke des 15. und 16. Jhs. Baden-Baden 1991. (Bibliotheca Bibliographica Aureliana. 125.) (zitiert: Gotzkowsky). — Koppitz, Hans Joachim: Studien zur Tradierung der weltlichen mittelhochdeutschen Epik im 15. und beginnenden 16. Jahrhundert. München 1978. — Knape, Joachim: Historie im Mittelalter und früher Neuzeit. Begriffs- und gattungsgeschichtliche Untersuchung im interdisziplinären Kontext. Baden-Baden 1984. (Saecula Spiritalia. 10.) — Liepe in Reallexikon der deutschen Literaturgeschichte. 2. Aufl. Bd 1. Berlin 1958 S. 658. — Lommatzsch, Erhard: Beiträge zur älteren italienischen Volksdichtung. Untersuchungen und Texte. Bd I–III. Berlin 1950–1951. (Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Veröffentlichungen des Instituts für Romanische Sprachwissenschaft. 2–4.) (zitiert: Lommatzsch). — Morpurgo, Salomone: Supplemento a Le opere volgari a stampa dei secoli XIII e XIV indicate e descritte da Francesco Zambrini. Bologna 1929. (zitiert: Morpurgo). — Müller, Jan-Dirk: Volksbuch/Prosaroman im 15./16. Jahrhundert. Perspektiven der Forschung. In: Internationales Archiv für Sozialgeschichte der deutschen Literatur. 1985 S. 1–128. (Sonderheft Forschungsreferate. 1.) — Palau y Dulcet, Antonio: Manual del librero hispanoamericano. Bd 5: E–F. Barcelona 1951. (zitiert: Palau). — Passano, Giambattista: I novellieri Italiani in verso indicati e descritti. Bologna 1868. Nachdr. Leipzig 1973. (zitiert: Passano). — Schmitt, Anneliese: Die „schoen und gar lieblich zu lesenden Historien“ als bibliographische Herausforderung. Zur Arbeit am Gesamtkatalog der Wiegendrucke. In: Pirckheimer-Jahrbuch 11(1996) S. 115–129. — Ugolini, Francesco A.: I Cantari d’argomento classico. Genève, Firenze 1933. (Giulio Bertoni. Serie I: Storia - Letteratura - Paleografia. 19.) — Varnhagen, Hermann: Über eine Sammlung alter italienischer Drucke der Erlanger Universitätsbibliothek. Erlangen 1892. (zitiert: Varnhagen: Erlangen). — Woledge, Brian: Bibliographie des romans et nouvelles en prose française. Antérieurs a 1500. Genève, Lille 1954. Suppl. 1954–1973. Genève 1975. (zitiert: Woledge).
Übersicht
Les Adevinaux amoureux
s. Les Adevinaux amoureux (GW 222. 223)
Alexander, ein edler Herr zu Mainz
Alexander, Graf von Metz
Vom Ritter Alexander und seiner Frau
Historia Alexandri Magni
s. Alexander Magnus (GW 873– 893a)
s.a. Curtius Rufus, Quintus (GW 7871–7880)
Di messer Alexandro di Siena
12485
Altobello (Versepos)
s. Altobello (GW 1582–1587)
s.a. Francesco Cieco Fiorentino (GW 10238. 10239)
De duobus amantibus
s.a. Beroaldus, Philippus (GW 4106–4112)
Brunus Aretinus, Leonardus (GW 5626–5648)
De duobus amantibus (Euryalus und Lucrezia)
Der Pfaffe Amis
Ancroia Regina
s. Ancroia (GW 1634–1637,5)
Historia Apollonii regis Tyri
s. Apollonius von Tyrus (GW 2272–2285)
Arnalte y Lucenda
Artus. Le livre du vaillant et preux chevalier Artus
s. Arthur, König von Britannien (GW 2676. 2677)
Aspramonte. Le battaglie …
s. Aspramonte (GW 2741. 2742)
12486
Aymon, franz., engl., niederdeutsch
s. Aymon (GW 3133–3141)
Barlaam et Josaphat
s. Barlaam et Josaphat (GW 3396–3399)
La Battaglia de Tristano e Lancillotto
Baudouin, Comte de Flandre
s. Baudouin (GW 3727–3731)
Begijnken van Paris
s. Begijnken (GW 3765)
Le bellezze di Firenze
s. Bernardino da Firenze (GW 3872. 3873)
Vom Ritter Beringer
s. Beringer (GW 3869)
Bertrand du Guesclin
Bianca. Storia della Bianca e della Bruna
s. Bianca (GW 4196. 4197)
Bighignol e Tonin
s. Bighignol e Tonin (GW 4353)
Blanchardin and Eglantine
El Bolognese
Bradiamonte sorella di Rinaldo
s. Bradiamonte (GW 4996–5001)
Brandan. Die wunderbare Meerfahrt …
s. Brandan (GW 5004–5012)
und an: Herzog Ernst
12537
Buch der Beispiele der alten Weisen
Buovo d’Antona
s. Bueve de Hantone (GW 5710–5719)
Caccia di Meleagro
s. Caccia di Meleagro (GW 5834/10)
Capet, Hugues
Carcel de amor
Carolus Magnus
12487
12488
Ciriffo Calvaneo
Cirino d’Ancona
12489–12492
Cleriadus et Meliadice
Daniel
12493–12505
12506–12508
12509–12513
12514
12515. 12516
12517. 12518
12519–12521
12522
Die Geschichte vom Ritter Peter Diemringer
s. Egenolf von Staufenberg (GW 9241–9244)
Distruzione di Gerusalemme
Distruzione di Troia
La doncella Teodor
12523
12524–12530
12531
12532
Ecken Ausfahrt
s. Eckenlied (GW 9238)
Egenolf von Staufenberg
s. Egenolf von Staufenberg (GW 9241–9244)
12533
12534–12537
12538–12540
Esther
Euryalus und Lucrezia
Falabacchio e Chattabrigha Giganti
12541
Le faucon
s. Le faucon (GW 9725–9727)
La fausseté d’amour
Ferramondo
Fierabraccia e Ulivieri
12542–12550
12551
12552
12553
12554. 12555
Fiorindo
Fioretti dei Paladini
Florent
12556–12559
12560–12567
s.a. Boccaccio, Giovanni: Il Filocolo (GW 4462–4471)
Fontaine périlleuse
s. Fontaine Perilleuse (GW 10169)
12568
Francia (Franza). La historia real di Francia
s. Andrea da Barberino (GW 1654–1655)
12569
11 Sp. 166
Gesta Caroli Magni
Gesta Romanorum
s. Gesta Romanorum (GW 10880–10903)
Geta e Birria
Ghismonda
12570
12571
12572
12573
12574. 12575
12576
12577–12579
Les trois grands
s. Grands (GW 11294)
Grimalte y Gradissa
s. Flores, Juan de (GW 10076)
Grisel y Mirabella
s. Flores, Juan de (GW 10077)
Griseldis
12580
Guerino il Meschino
s. Andrea da Barberino (GW 1643–1653)
Guerra di Serezzano
Guerra dei Tedeschi contro i Veneziani
12581
12582–12584
Guesclin, Bertrand du
12585
Guiscardo e Gismonda, lat., deutsch, franz.
s. Brunus Aretinus, Leonardus (GW 5626–5648)
auch an: Aesopus (GW 352–355. 357)
12586–12587
Heemskinderen, Histoire van de vier
11 Sp. 176
Herzog Ernst
Destructione de Hierusalem
12588
12589
Hypolito
Jerusalem
Innamoramento
12590
12591
12592–12599
Judith
Kalenberger
s. Frankfurter, Philipp (GW 10287–10290)
12600–12604
12605
12606
12607–12610
12611
12612
12613–12615
Karolellus
126166–12618
12619. 12620
Königstochter von Frankreich
s. Bühel, Hans von (GW 5707)
12621–12623
12624–12626
12627
Lancilotto
12628
und in: Heldenbuch (GW 12185. 12186)
12629–12633
Lucifers mit seiner gesellschaft val
Lucretia e la sala di Malagigi
Lucretia Regina d’Oriente
12634
12635
La belle Maguelonne
Malagigi
12636–12638
12639. 12640
Mattabruna
Novella di Matteo e del grasso Legnaiuolo
Die sieben weisen Meister
12641–12644
12645–12647
12648
12649–12654
12655–12663
12664
12665
12666
12667
12668
12669
12670. 12671
12672
11 Sp. 231
Morgante maggiore
12673
Cent nouvelles nouvelles
Novello …
Octinello e Julia
12674–12676
12677. 12678
Istoria della regina Oliva
s. Corna, Francesco (GW 7542–7544)
Olivier de Castille et Artus d’Algarbe
s. Aubert, David (GW 2770–2772)
12679
12680–12682
12683
Le bataglie di Paladini
s. Drusiano dal Leone (GW  8 Sp. 692a)
Fioretti dei Paladini
Historia di tutti Paladini
12684–12690
12691. 12692
12693–12696
12697. 12698
12699
12700–12702
Persiano figlio di Altobello
s. Francesco Cieco Fiorentino (GW 10238–10239)
Peter von Staufenberg
s. Egenolf von Staufenberg (GW 9241–9244)
Der Pfarrer vom Kalenberg
s. Frankfurter, Philipp (GW 10287–10290)
12703–1271210
Pilatus
12713–12715
La fabula del pistello
s. Fabula del pistello (GW 9669/10)
12716–12718
12719–12722
12723. 12724
Bruder Rausch
El Re Charlo
Reali di Francia
s. Andrea da Barberino (GW 1654. 1655)
Renaut de Montanban
s. Aymon (GW 3133–3141)
12725–12727
12728–12731
12732
12733
12734. 12735
1257350N
Der weisse Ritter
Der Ritter vom Turn
12736–12740
12741
12742. 12743
La Rotta di Roncisvalle
La rotta di Sarzana e di Sarzanello
12744
12745
12746–12749
12750
12751
12752–12780
12781–12786
12787
11 Sp. 289–290
12788. 12789
Historia septem sapientum Romae
11 Sp. 291
12790
12791. 12792
12793
12794–12799
Sigismonda
Soldano
Sostegno da Zanobi
12800–12803
12804. 12805
Staufenberg. Die Geschichte vom Ritter Diemringer
s. Egenolf von Staufenberg (GW 9241–9244)
12806. 12807
12808. 12809
12810
12811
Tirant lo Blanche
Tondalus
12812–12814
12815–12818
12819. 12820
12821
Troia
s.a. Columna, Guido de (GW 7224–7248)
12822–12824
12825–12835
12836–12839
Uberto e Philomena
Uggeri il Danese
12840. 12841
Vespasiano
Viena (Vienna)
Vier Historien
1284150N
12842
12843. 12844
Wilhelm von Orléans
12845. 12846
Sostegno da Zanobi
Zentil e Fidele
Zerbino
Titelregister
Historia de S. Albano
Historia S. Albini
Storia e vita di S. Alessios
s. Alexius, Hl. (GW 1255)
Historia animalium
s. Aristoteles (GW 2350–2353)
Historia de Anna sanctissima (HC 1118)
Historia divae Annae
s. Anna, Hl. (GW 1989. 1990)
Historia nova, pulchra, devota et authentica de S. Anna
s. Anna, Hl. (GW 1991. 1992)
Historiae tres de S. Anna
s. Anna, Hl. (GW 1993)
Historie van S. Anna
s. Anna, Hl. (GW 1994–2000)
Anzeige von sieben Historien
Ein hübsche historie von lucius apuleius in gestalt eines esels verwandelt …
Dyvers histories of actes of king Arther
Hystoria di Attila dictum flagellum Dei
s. Attila flagellum Dei (GW 2765–2769)
Historiae Augustae II. XI-XXI
Scriptores Historiae Augustae
Historia Baetica
Historie van Sint Barbara met de mirakelen
s. Barbara, Hl (GW 3337. 3338)
La storia di S. Basilios
s. Basilius Magnus (GW 3697. 3698)
Historia della battaglia data da turci
Histori(e) des beleegs van Nuis
Histori von der belegnus so der türkisch kaiser gehabt hat
Historia belli Peloponensiaci
Historiae Biblicae seu Biblia gallica
Duae historiae ex Boccaccio
Historia bohemica
Burgundische Historie
Historia dei nuovi casi d’Italia degli anni 1494 e 1495
Storia di S. Caterina
De historia et causis plantarum
Histoire faite par le Reverend Pere en dieu Turpin contenant les grouesses de Charle–Magne
Supplemento de la Chroniche in lequale se tracta in brevita dogni historia
Historia di S. Clemente
Historia de compassione Mariae
Romanae historiae compendium
Historia completa
Histories econquestas de Catalunya
Storia della Croce di Lucca
Histoire de la sainte croix, niederl. (H 8717)
s. Boek von den Houte (GW–Nachträge)
Historia flendae crucis
Historia et descriptio urbis Romae
De proeliis et occasu ducis Burgundiae historia
Historia ecclesiastica
s. Eusebius Caesariensis (GW 9434–9439)
De historia ecclesiastica
Historia ecclesiastica gentis anglorum
s. Beda (GW 3756)
Historia ecclesiastica tripartita
s. Cassiodorus (GW 6164–6167)
Se intender uuoi della storia l’effecto …
Istoria di Sant’Elena quando ritrovò la Croce di Gesù Cristo
Operetta alias Istoria de Erode (Herodes)
Historia di S. Eustachio
Historia sive evangelium de passione et resurrectione domini
Historia de urbis Hierosolymae excidio
Historia de festo praesentationis BMV
Historia de festo translationis trium regum
Historia Fiorentina
Historia real de Franzas
s. Andrea da Barberino (GW 1654. 1655)
Historia Friderici imperatoris
Historia de fundatione ecclesiae seu monasterii de Waveria et de miraculis
Historia de gestis Langobardorum
Historia de gestis ac trina translatione beatissimorum trium regum
Historia di S. Giorgio
Historia di S. Giovanni Battista
Historia di Santo Giovanni Boccadero
Historia di S. Giovanni Cristostomos
Istoria del Giudizio generale
s. Giudizio universale (GW 10935–10939)
Historia di Santo Giuliano
Istoria di Giusto Paladino
Historia gotica
Historia del Re di Granata
s. Granada (GW 11287–11290)
Historia di Sancto Grisedio
Historia di S. Guglielma
Historia de Sancto Guilhelmo
Geschichte Peter Hagenbachs
Historia di S. Helena (Elena)
Historia Hierosolymitana
Historia hispanica compendiosa
Historiae. Lib. XIV–XXVI
Historiae notabiles
s. Gesta Romanorum (GW 10880–10902)
Histoires (Historiae)
Historie … van hollant
Hystoria cum legenda sancti Huberti Episcopi
Historie de Jason et Medée
Historia sacratissimi nominis Iesu
Historia sacratissimae lanceae et clavorum Iesu Christi
Ystoire de la passion nostre seigneur Ihesu Crist
Historia imperatricis cuiusdam Romanae
s. Bernardus (GW 3899)
Istoria quomodo beatus Franciscus petivit indulgentiam pro ecclesia S. Mariae de Angeli
s. Bartolus, Franciscus (GW Nachträge)
Istoria come fu istituta e consecrata la chiesa de Madonna Sancta Maria in monte
Historia de itinere contra turcos
Historia di Iusto Paladino di Francia
Historia S. Joachim et de parentela B.M.V.
Historia di S. Josafat
Historia de Josef fill de Jacob
Historia sanctissimi Joseph
Historia sanctissimi Joseph, ndl.
Geschichte der Juden zu Sternberg
Historie der elftausend Jungfrauen
Historie von einem Kaiser zu Rom
Historie einer edlen Kaiserin
Historia Sanctae Katharinae
Historia de Sancto Kiliano
Geschichte zwischen dem Römischen König und dem König von Frankreich
Historie von der Kreuzfahrt nach dem heiligen Lande (H 8753)
Historia sacratissimae lanceae et clavorum Iesu Christi
Historia de Sancto Lazaro
Historia di Lazaro, Marta e Maddalene
Historia de sancto Leopoldo
Ex libris historiarum Orationes et Epistolae
Storia overo cronica como il signor Ludovigo
Lombardica historia
Historia di S. Lucia
Ein liebliche hystory von dem hochgelerten meister lucidarius
Historia di Maddalena, Martha e Lazaro
Historia di Sancta Margerita
Historia Mariae Aegyptiacae
Historia Beatae Mariae Nivis
Mariae virgo. Historia de veneranda compassione beatissimae dei genitricis
Hystorie van der bekeringhe Marien Magdalenen
Historia di Martha, Lazaro e Maddalena
Historia gloriosi martiris Sancti Georgii
Storia del martirio Simone in Trento
Historia decem milium martyrum
La mer des histoires
Historia lepida de quibusdam ebriis mercatoribus
Historia del mondo fallace
Istoria della morte corporale
s. Ars moriendi, ital. (GW 2630)
Historia naturalis
Historia della Nencia da Barberino
Historia nova undecim milium virginum
Histoire du chevalier Oben (Owain)
Historia occisorum in Culm
Historia di Iusto Paladino di Francia
Historia Pantaleonis
s. Augustinus de Crema (GW 3055. 3056)
Pars historialis venerabilis domini Antonini
Historia del conde Partenoples
Història de la passió
Histoire de la passione de … Jésus
Ystoire de la passion nostre seigneur Ihesu Crist
Historia de passione Jesu Christi
Pierrre Pathelin hystorie
Historia del re de Pavia
Historia persecutionum
Historia del beatissimo nostro padre misser sancto Petronio
Historiae Florentini populi
s. Brunus Aretinus, Leonardus (GW 5612. 5613)
Geschichten zu Prag
Historia e lo processo del sancto monte de la pietade
Historia de rege Franciae
Historia regum Neapolitanorum
Historia beatissimorum trium regum, deutsch
an: Die Neue Ehe (GW 9248–9254)
Le recueil et hystoires des repues franches
Historia rerum ubique gestarum
Historia della risurrezione di Giesu Cristo
Historia S. Rochi
Histoires romaines
Historia romana
s. Appianus (GW 2290–2294)
Historiae plurimorum sanctorum
Historia scholastica
Historia di S. Sebastiano
Historie van Sidrac
Geschichte des Simon von Trient
Historia de Simone puero
Historia beati Simonis Tridentini
Historia de spiritu quodam coniurato
s. Gobi, Johannes (GW 10943)
Istoria come il stato di Milano al punti …
The story of Thebe
Historia de transfiguratione Iesu Christi
Historia translationis tunicae Jesu Christi
s. Fremperger, Thomas (GW 10324)
De exidio Troiae historia
s. Dares Phrygius (GW 7986–7991)
Historia Troiana
s. Columna, Guido de (GW 7224–7232)
Dictys Cretensis (GW 8324–8328)
Recueil des histoires de Troies
Les cent histoires de Troye
s. Christine de Pisan (GW 6646)
Historie, wie die Türcken die christlichen Kirchen angefochten
Nighe Geschichte van den Turken und Christen
Historia della bataglia data de turci
Historia horrenda de Udone
Historia (nova) Sanctae Ursulae et undecim milium virginum
Historia della vendetta di Giesu Cristo
Historia de S. Vincentio
Historia nova undecim milium virginum
Historia undecim milium Virginum (H 8742–8745)
Historia de fundatione ecclesiae seu monasterii de Waveria
Historie und Leben des H. Bischofs Wolfgang
Historia di San Zanobio
Altobello e Lodovico di Todi
Anonyme Versdichtung in 65 ottava rima aus dem karolingischen Erzählkreis. Wohl um 1476 in Venedig entstanden. Die Autorschaft wird gelegentlich dem Verleger Antonius Pasqualinus zugeschrieben.
Vgl. Beer S. 176, 186, 226.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 36 Z. Typ. 8:84R. Init. k. Rubr. δ. 2 Hlzs.
Bl. 1a ⁌ La Hiſtoria de Altobello e Signor Lo­do­uico de Thodi. nelli.   .M.CCCCC.  2 Hlzs.  α (A²)L nome ſia dello eterno ſignore  el qual corregie mōte a e piano  la madre el parturi ſenza dolore  colonna dogni popul chriſtiano  … Endet Bl. 4bβ Z. 17 far penitentia dei noſtri peccati  dio ce darra ſua benedittione  in que­ſto mondo pace el altro gloria  al uoſtro honore e finita la ſtoria  FINIS. 
Vorlage: Sevilla BColomb (Mikrofilm).
Sander 303. IBE 2915. IBEPostinc 128. ISTC ia00544150.
Sevilla BColomb.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Aymon
Prosabearbeitung der im karolingischen Sagenkreis zur „Geste de Doon“ gehörigen Dichtung, auch unter dem Titel „Renaut de Montauban“ bekannt. Die hier beschriebene niederl. Ausg. ist ein Nachtrag zu GW 3133–3141.
Ausg. De historie van den vier Heemskinderen. Uitgegeven naar de druk van 1508 door G. S. Overdiep. Groningen, Den Haag 1931. (Groninger bijdragen voor taal- en letterkunde. 1.)
Vgl. Debaene S. 67–73.
1+? Bl. 27(?) Z. Typ. 1:100G. Init. a. 1+? Hlzs.
Anfang unbekannt. Bl. [1]a Hlzs.  Bl. [1]b Dat derde […]  ſaten tot aymÿn van doꝛ­doen om pays mit hem […]  maken … Z. 6 (A)Ldus dit oerloghe geduerende ſeer lan […]  waſt ten laetſten den genoten van vꝛa[…]  … Bricht ab Z. 27 e enen bꝛief an aymÿn e ſine maghen als dat hi[…] 
Vorlage: Haag KglB (Kopie).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 68.
C 3209. Kok: Houtsneden S. 514. CA 1011. Kronenberg: CA 1011. Hellinga: PT I 85.II 424. ILC 319. IDL 2339. ISTC ia01433700.
Haag KglB
(Fragm.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Storia del Castellano
Novellistische Bearbeitung des Legendenstoffes in ottava rima. Eine weitere Fassung schuf Francesco Lancilotti.
Vgl. Passano S. 55.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 2:79G.
Bl. 1aα AL NOME ſia de dio noſtro ſignōꝛe  che ſumma uerita ſumma clemēcia  chio poſſa dire come un confeſſore  quādo el peccatore torna a pe­ni­tētia  … Endet Bl. 4bβ Z. 29 cuſſi el pregamo che ni­ſūſia perſo  perſo et piacciali cnndur ce al ſancto gno  et facia ognū de ſua gratia ďgno  FINIS 
Vorlage: GW-Manuskript. 1 Foto.
Cat. Martini 220.
Ehem. Martini (Lugano).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Storia di Cerbino
Anonymes Cantare in 99 ottava rima, zeitweilig Altisssimo, zugeschrieben.
Ausg. von Ezio Levi in: Fiore di Leggende. Bari 1914 S. 307–331. (Scrittori d’Italia. 64.)
Vgl. Morpurgo I 691. — Cantari S. 498. — Dizionario S. 623–624. — Maria Bendinelli Predelli in La Nouvelle. Actes du Colloque International de Montréal, Oct. 1982. Hrsg. Michelangelo Picone u.a. Montréal 1983 S. 174–196.
6 Bl. a⁶. 2 Sp. 36 Z. Typ. 4:86R. Init. d. Rubr. γ. 1 Hlzs.
Bl. 1a ⁌ La nouella di Cerbino  Hlzs.  ​α (O²)Sacre o ſancte o glorioſe Muſe  che dimo­rate in ſu l alto mōte  priego ī me ſien uoſtre gratie īfuſe  … ​β ​Tu mio ſoſtegno ſol che a tale īpreſa  … Endet Bl. 6bβ Z. 30 tanta tēpeſta tu conuerti in chalma  come uoleſti ho tractato damore  dunque irīgratio te le tue uirtute  che man cōdocto al porto di ſalute  U. d. Sp. F I N I S 
Vorlage: London BL (Einzelfotos).
Zur Datierung vgl. Anm. zu GW 11285.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 75. London BL (Digitalisat).
Sander 1913. Rhodes: Firenze 180. BMC VI 687.IA 27908. ISTC ic00400100.
Firenze BN. London BL
. Milano *BTrivulz.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Clamades et Cleremonde
Auch „Cléomadès et Clarmondine“, wurde Adenet (Adam) le Roi, Trouvère vom Ende des 13. Jhs., Anführer der Sänger im Dienste von Guy de Dampierre, Philippe Camus zugeschrieben. Die in der spanisch-maurischen Tradition stehende und mit antiken Motiven angereicherte Geschichte erlebte noch im 18. Jh. Auflagen in der „Bibliothèque bleue“ und der „Bibliothèque des dames“.
Ausg. des Adenet le Roi. T. IV. Bruxelles 1963.
Vgl. Doutrepont S. 259–261 u.ö. — Woledge Nr 117. — Adenet le Roi: Oeuvres. Hrsg. A. Henry. Bd 1. Gand 1951.
36 Bl. a–d⁸e. 2 Sp. 25–26 Z. Typ. 1**:117G. Init. l, m.
Bl. 1 leer(?). Bl. 2aα m. Sign. aii Cy commence le liure  de clamades filz du roy  deſpaigne et de la belle  clermonde fille du roy  caꝛnuant  (E³)N eſpaigne auoit vne damoiſelle la lle pꝛīt  hoꝛs du royaulme a mary le filz du roy de ſardaigne … Sign. b auſſi lui compta incon… Endet Bl. 35aβ Z. 3 Et moururēt clamades  et clermonde tous deux  en vng an deſquelz dieu  en ait lame AMEN  Cy finiſt clamades  liure tꝛeſ exellēt ⁊ piteux  Bl. 35b u. 36 leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Anm. Ausg. Le Cheval volant en bois. Édition des deux mises en prose du Cleomadès d’après le manuscrit Paris, BnF fr. 12561 et l’imprimé de Guillaume Leroy (Lyon, ca 1480). Hrsg. Fanny Maillet und Richard Trachsler. Paris 2011. (Textes littéraires du Moyen Âge. 14.).
Reproduktionen: Paris BN (Digitalisat).
C 1653. Claudin III 41. Bechtel C-378. Pell 3797. CIBN C-479. ISTC ic00699870.
Paris BN (Bl. 1 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
40 Bl. a–e⁸. 24–25 Z. Typ. 1:116G. 1 Hlzs.
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a m. Sign. a.ij. [³]N eſpaigne auoit vne damoiſelle la  quelle pꝛint hoꝛs du royaulme a mary le filz du roy de ſardaigne … Sign. b Clermonde ne fuſt bien embraſee ⁊ ardāt en  … Endet Bl. 39a Z. 4 … Et moururent  clamades ⁊ clermonde tous deux en vng an.  deſquelz dieu en ait lame Amen.  Cy finiſt clamades liure treſ excellent ⁊ piteux Impꝛime a vienne par maiſtre pierre  ſchenck.  Bl. 39b Hlzs.  Bl. 40 leer.
Vorlage: GW-Manuskript. Dalbanne-Droz (Abb.).
Anm. In dem Auktionskatalog „Catalogue de livres rares et précieux provenant de la Bibliothèque de Monsieur Ch.-L. Fière“ von Albert Besombes (Paris) 1933 Nr 33 wird diese Ausgabe beschrieben.
Claudin III 440. Bechtel C-379. Dalbanne-Droz 31. CIBN C-480. ISTC ic00699900.
Paris *BN (Bl. 1 u. 25–32 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
38 Bl. a–c⁸d⁶e⁸. 24 Z. Typ. 1:115G. 2mal ders. Hlzs.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij [³]N eſpaigne auoit vne damoiſelle la  quelle pꝛint hoꝛs du royaulme a mary le filz du roy de ſardaigne … Sign. b cleremonde un fuſt bien embꝛaſee ⁊ ardant en  … Endet Bl. 37b Z. 11 Et moururent le noble clamades et la belle  cleremonde tous deux en vng an deſqueilz dieu  en ayt lame.   Amen.  Cy finiſt clamades vng liure tꝛes excellēt  et piteux Impꝛime a lyon par iehan de la fon‑​tayne. Lan mille quatre cens quatre vingtz  et huyt et le xiij. iour de nouembꝛe.  Bl. 38 leer.
Vorlage: Paris Arsenal (Mikrofilm).
Anm. Als Vorlage diente die vorhergehende Nr.
Reproduktionen: Paris Arsenal (Digitalisat).
HC 5402. Claudin III 532. Bechtel C-380. ISTC ic00699920.
Paris Arsenal.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
28 Bl. ab⁸cd⁶. 28 Z. Typ. 1*:102G, 2:120G. Init. b. Leisten. 7 Hlzs., dar. 2 Wdh. DrM I.
Tit. (L³)yſtoire et cronique du noble ⁊ vallāt clamades filz du roy deſpagne Et de la belle clermōde fille du roy Carnuant.  Hlzs.  Impꝛime a troyes par guillaume le rou‑​ge demonrant en la grant rue deuāt la bel‑​le croix.  Bl. 1b (A³)V pays ⁊ reaulme deſpagne auoit  vne damoiſelle la lle pꝛint hoꝛs du reaul‑​ne a mary le filz du roy de ſardaigne … Sign. b grace a me retenir voſtre ſeruāt Ie ſeroye le plus eu‑… Endet Bl. 28a Z. 24 … beaux enfans vng filz et vne fille  ⁊ le filz fut roy deſpagne ⁊ la fille fut rtrhemēt marice  et moururent clamades et clermonde toꝯ deux en vng  an: deſquelz dieu en ait lame amen.  Cy finiſt lhyſtoire du noble clamades  Bl. 28b DrM (in Leisten) 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 65. London BL (Digitalisat).
Bechtel C-381. Pr 8757. BMC VIII 388.IA 43220. ISTC ic00699930.
London BL
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Destruction de Jérusalem
Legendär-romanhafter Bericht mit historischem Hintergrund über die Zerstörung Jerusalems und über Pilatus als Verräter an Kaiser Vespasian. Die Legende vom Tod des Pilatus in Vienne war vor allem in Frankreich und Italien weit verbreitet, ursprünglich vielleicht für Pilger verfasst. Verschiedene Titel, u.a. „Titus und Vespasian“, „Istoria della guerra di Vespasiano Imperatore“, „Storia della distruzzione di Gerusalemme“ oder „Vengeaume de notre Seigneur“ weisen auf unterschiedliche lateinische Vorlagen wie z. B. auf das „Evangelium Nicodemi“, die „Acta Pilati“ oder die „Vindicta Salvatoris“, vor allem aber auf Flavius Josephus. Der Stoff ist als Epos, in Versform und in Prosafassungen sowie zusammen mit anderen Texten überliefert. Die italienische Versfassung ist auch unter dem Titel „La vendetta di Christo“ bekannt. Den größten Erfolg erreichten die Dramatisierungen, meist unter dem Titel „La vengeance Jhesucrist“.
Ausg. von A. E. Ford. Toronto 1984. (Studies and Texts. 63.)
Vgl. Dobschütz, E. von: Christusbilder. Untersuchungen zur christlichen Legende. Leipzig 1899. (Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur. N.F. 3.) —Micha in Mélanges de littérature du Moyen Âge au XXe siècle offerts à Jeanne Lods. T. II. Paris 1978 S. 433–446. — Wright, Stephen K.: The Vengeance of our Lord. Mediaeval Dramatization of the Destruction of Jerusalem. Toronto 1989. (Studies and Texts. 89.) — Hillard in Bulletin du bibliophile (Paris) 1996 S. 302–340.
Französisch
26 Bl. [a⁸b¹⁰c⁸]. 30–31 Z. Typ. 1:120G m. Einsprengungen aus Typ. 2:119G d. Louis Cruse. 5 Hlzs.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a [⁷]Pꝛes qua­rante ans que noſtre ſeigneur  ihūcriſt fut mis en croix en iheruſalem vaſpaſien filz de auguſt ceſar eſtoit emꝑeur  de rōme et dallemaigne et de toute eſpaigne et lombardie/ et auſſi tenoit iheruſalē  ⁊ iudee en ſubiection. Et rōme eſtoit chief  de toute paganie. … Lage b ſaint ſepulcre ⁊ ſappelloit iaphet de caphot lequel eut ſon con… Endet Bl. 25b Z. 25 … Puis apꝛes les cheualiers ſen retournerēt  a rōe ⁊ vindꝛēt deuāt lemꝑeur et luy diſdꝛent les nouuellez ⁊ a  tout le peuple. Et iaphet du cōſentemēt de iacob et de ioſeph  de aꝛimathie eſcꝛipt la deſtꝛuction de iheruſalē. Car ilz la ſcauoient ⁊ la iuſtice et la moꝛt de pilate ⁊ ſa mal fin par le dit des  deſſuſdis cheualieꝛs lz leuꝛs raconterēt. car ilz lauoient veu  Ihūcꝛiſt tout puiſſant noꝯ gard de tous perilz. Amen.  Bl. 26 leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Bechtel D-215. Kaufmann-Nabholz 31. Lökkös: Impr.Genève 5. CIBN D-78. ISTC id00144200.
Paris BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
26 Bl. ab¹⁰c⁶. 2 Sp. 29 Z. Typ. 1:122G.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2aα m. Sign. aii []Pꝛes quarante ans que nrē  ſeigneur dieu  iheſucriſt fut  mis en croix en iheruſalem  … Sign. b demoura es tētes adōc vaſ… Endet Bl. 26aα Z. 23 et auſſi pareillement le cōpterent a iafel de cafel a iacob  et auſſi a ioſeph  β Cy eſt la fin de ce pꝛeſent tractie intitule la  deſtuction de iheruſalem  Bl. 26b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. London BL (Digitalisat).
C 3340. Bechtel D-214. BMC VIII 343.IB 42252. ISTC id00144250.
London BL
(Bl. 1 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
36 Bl. a–c⁸de⁶. 24–25 Z. Typ. 1:147G.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. .aii. [³]Pꝛes quarante ans que noſtre ſeigneur dieu  Iheſucriſt fut mis en croix en Iheruſalē … Sign. b dieu la donne ſa loy. A donc lempereur commanda a  … Endet Bl. 35a Z. 11 … et  pareillement le compte­rent a Iaffet de Iaffa et a Iacob et  auſſi a Ioſeph dabarimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traicte Intitule la deſtruction de Iheruſalem e la moꝛt de pilate.  Deo gratias.  Bl. 35b leer. Bl. 36 leer(?).
Vorlage: Aberystwyth NL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74.
Scholderer: Wales 88. ISTC id00144300.
Aberystwyth NL (Bl. 1, 33, 34 u. 36 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
20 Bl. AB⁸C. 2 Sp. 35–37 Z. Typ. 1:109G. Häufig Min. f. Init. 2mal ders. Hlzs.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. A.ii. []Pꝛes quarante ans  que noſtre ſeigneur  iheſucriſt fut mys en  la croix en iheruſalē  … Sign. b fut toute pleine. Et la valee te‑… Endet Bl. 19aβ Z. 24 … ⁊ pareillemēt  le compterent a iaffet de iaffa ⁊ a  iacob ⁊ auſſi a ioſeph dabarimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traicte intitule la deſtruction de iheruſalem ⁊  la moꝛt de pilate  Amen  Bl. 19b Hlzs.  Bl. 20 leer.
Vorlage: Liège BU (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 65. Liège BU (Digitalisat).
C 3341. Claudin III 436. 437. CBB 1261u.Suppl. Pr 8698. BMC VIII 287.IB 41806. Chantilly 624. ISTC id00144350.
Chantilly MConde. Liège *BU. London BL
(Bl. 20 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
18 Bl. A–C⁶. 2 Sp. 36–38 Z. Typ. 1:121G. Einmal Min. f. Init. 1 Hlzs.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. Aii (a³)Pꝛes quarante ans que  noſtre ſaulueur iheſucriſt  fut mis en larbꝛe de la  croix en iheruſalem … Sign. b pꝛie ſire que vueillez auoir pitie et  … Endet Bl. 18aβ Z. 26 … et pareillement  le compterent a iaffet de iaffa a iacob et a ioſeph dabꝛimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traictie intitule la deſtruction de iheruſalem et  la moꝛt de pilate.  A M E N  Bl. 18b leer.
Vorlage: Lyon BMun (Mikrofilm).
C 1950. Claudin III 436. Bechtel D-216. Pell 4206. CRF XI 377. Pellechet: Lyon 248. ISTC id00144400.
Lyon BMun.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
18 Bl. A–C⁶. 2 Sp. 37–38 Z. Typ. 1:114G. 1(?) Hlzs.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. Aij (a³)Pꝛes quarante ans  noſtre  ſaulueur ie­ſu­criſt fut mis  en larbꝛe de la croix en ihe­ru­ſalem. … Sign. b iuifs furent tous en ihe­ru­ſa­lem il cō… Endet Bl. 17bβ Z. 31 Et pareillement le compterent a iaffet de iaffa a Iacob et a Ioſeph da‑​bꝛimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traictie intitule la deſtruction de iheruſalem et la  moꝛt de pilate.  A M E N  Bl. 18 leer(?).
Vorlage: Privatsammlung (Mikrofilm).
Privatsammlung (Schottland) (Bl. 18 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
40 Bl. a–e⁸. 26 Z. Typ. 3:99G, 5:83G, 11:120G. 8+? Hlzs.
Bl. 1–8 unbekannt. Sign. b demain a heure de tierce que toute la court et  … Endet Bl. 39b Z. 15 … Et pareillement le  compterent a iaffet de iaffa/ a iacob et a ioſeph  darimathie.  Cy finiſt ce ſent liure intitule la deſtructi‑​on de Iheruſalem ⁊ la moꝛt de pylaie impꝛime  a Paris par Iehan treperel/ demourant ſur le  pont noſtre dame a lymaige ſainct laurens/ le  xx. iour de feurir. Lan mil. quatre cens. quatre  vingiz et onſe.  Bl. 40 leer(?).
Vorlage: Amiens BMun (Mikrofilm).
Bechtel D-219. Pell 4207. ISTC id00144450.
Amiens BMun (Bl. 1–8 u. 40 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
30 Bl. a–c⁸d⁶. 29–30 Z. Typ. 1:96G. Min. f. Init. DrM I.
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a m. Sign. a.ii. (a³)Pꝛes qua­rante ans que noſtre ſaulueur iheſucriſt fut mis en labꝛe de la croix en iheru‑​ſalem: … Sign. b [³]T quant lempereur euſt ouyes ces parolles  … Endet Bl. 29b Z. 3 … Et paꝛeillemēt le compterent a iaffet de iaffa a iacob et a ioſeph dabarimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traictie intitule la deſtruction de iheruſalem ⁊ la moꝛt de pilate. Impꝛime a paris  par Denis meſlier demourant en la rue de la herpe a  lenſeigne du pilie vert. Le  .xv. iour de nouembꝛe. Lan  mil. quatrecēs quatre vingz et onze.  Bl. 30a DrM  Bl. 30b leer(?).
Vorlage: Pell. Paris Arsenal (Einzelfotos).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. Paris Arsenal (Digitalisat).
Claudin II 109. Bechtel D-220. Pell 4208. ISTC id00144500.
Paris Arsenal (Bl. 1 u. 30 fehlen. DrM montiert).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
28 Bl. a⁶bc⁸d⁶. 28–30 Z. Typ. 1*:102G, 2:120G. Init. b.
Bl. 1a (A)Pꝛes quarante ans que noſtre ſauueur ieſu  criſt fut mis en larbꝛe de la croix en ieruſalē  … Sign. b [²]t quāt lēpereur eut ouyes ſes parolles il fut foꝛt  … Endet Bl. 27b Z. 3 … et parellement le compterent a Iaffet de iaffa et a Iacob. et a Ioſeph dabarimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traictie Intitule la  deſtruction de ieruſalem et la moꝛt de pylate Impꝛime a troyes par guillaume le rou‑​ge impꝛimeur de liures  Bl. 28 leer.
Vorlage: Neuchâtel BPU (Mikrofilm).
Monceaux II 64.5. ISTC id00144530.
Neuchâtel BPU (Bl. 1 def.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
14 Bl. 2 Sp. 41(?) Z. Typ. 3:95/96G. Einmal(?) Min. f. Init. Rubr. α. 1(?) Hlzs.
Bl. 1a leer(?). Bl. 1b Hlzs.(?)  ​… Endet Bl. 14b(?)β Z. 4 … Et pareillement  le compterent a Iaffet de iaffa/ a Iacob et a  Ioſeph dabarimathie.  ❡ Cy finiſt la deſtruction de iheruſalem impꝛimee par Iacques maillet. Lan mil.cccc  quatre vingz et quatoꝛze. Le ​.vij. ioʾ de iullet. 
Vorlage: Claudin (Abb.).
H 9372. Claudin IV 108. Baudrier XII 450. Bechtel D-221. ISTC id00144550.
Metz BMun†.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
14 Bl. A⁶B⁸. 2 Sp. 44 Z. Typ. 2:112G, 3:93G. Init. a, b, d. Rubr. α. Leiste. 2 Hlzs. DrM I.
Tit. (L¹)A  deſtruction de iheruſalem: et com­ment  pylate fina ſes iours malleuſeuſement.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. A.ij. Leiste, daneben Hlzs.   (A)Pꝛes quarāte ans que noſtre  ſaulueur ihū­criſt fut mys en  larbꝛe de la croix en iheruſalē  … Sign. b Et adonc pilate fut tout eſpouēte: ⁊ mōlt  … Endet Bl. 14aα Z. 27 … Et pa‑​reillement le comp­terent a iaffet de iaffa:  a iacob et a ioſeph dabarimathie.  ⁌ Cy finiſt ce pꝛeſent tractie intitule la  deſtruction de iheruſale auec ques la moꝛt  de pylate.  ⁌ Gꝛaces a dieu omnipotent. Amen.  ​β DrM  Bl. 14b leer.
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Claudin IV 150. Baudrier X 5. Bechtel D-222. Pell 11521,2. ISTC id00144560.
Wolfenbüttel *HerzogAugustB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
28 Bl. A–D⁶E. 34 Z. Typ. 1:160G, 2:112G, 3:93G. Init. a, b. Rubr. α. 17 Hlzs.
Tit. (L¹)A  vengence de ne ſaulueur  et redempteur ihūcriſt/ et la deſtruction de iheruſalem faicte par vaſpaſien empereur de romme.  Bl. 1b Comment veronique appoꝛte la pꝛecieuſe face de noſtre ſaulueur ihūcriſt  pour guarir lempereur vaſpaſien de ſa meſelerie  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. A.ij. Ihūs maria.  (A)Pꝛes quarāte ans  que noſtre ſaulueur ihūcriſt fut mys en  larbꝛe de la croix en iheruſalē. … Sign. b quāt neſeigneur ihūcriſt fut mys en la croix/ et la vi‑… Endet Bl. 28a Z. 17 et a ſon filz titus/ et a ioſeph dabarimathie/ a iaffet de  iaffa/ et a iacob/ et a tous ceulx de romme.  ⁌ Cy finiſt la vengence de la moꝛt et paſſion de  noſtre ſaulueur et redempteur iheſucriſt. Impꝛi‑​mee a Lyon ſur le roſne par Iaques arnollet. Le  xxix. iour doctobꝛe. Lan mil  .CCCC.xcix.  Bl. 28b leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Reproduktionen: Paris BN (Digitalisat).
Bechtel D-224. CIBN D-80. ISTC id00144570.
Paris BN
(Bl. 13 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12505 Historia. Destruction de Jérusalem. [Lyon: Jacques Arnollet, um 1500] [vielmehr um 1497]. 
14 Bl. A⁶B⁸. 2 Sp. 44 Z. Typ. 2:112G, 3:93G. Init. a, c. Weitere Init. 2 Hlzs.
Tit. (L¹)A deſtruction  de iheruſalē. La vengence de noſtre ſei-gner: et comment pylate fina ſes iours.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. Aii Hlzs.  (A)Pꝛes quarāte ans que noſtre  ſaulueur ihūcriſt fut mys en  larbꝛe de la croix en iheruſalē … Sign. b Et adonc pilate fut tout eſpouēte/ ⁊ moult  … Endet Bl. 14a Z. 27 … Et pareillement le compterent a  iaffet de iaffa a iacob ⁊ a ioſeph dabarimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traictie  intitule la deſtruction de iheruſalem et  la moꝛt de pilate.  Bl. 14b leer.
Vorlage: Paris BN (Digitalisat).
Anm. Korrektur zum gedruckten GW: textliche Beschreibung nach Digitalisat korrigiert.
Reproduktionen: Paris BN (Digitalisat).
Bechtel D-223. CIBN D-79. ISTC id00144565.
Paris BN
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Italienisch
Prosafassung
36 Bl. [a–i]. 26–28 Z. Typ. 1:106R. Min. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2a (p)ASSATO XXXX. Anni che Iheſu  Xo fo poſto in croce Veſpeſiano che fo  figlio de Ceſaro Aguſto inperatore de roma & dela magna & dela lombardia. &  tenia Ieruſalem en ſtricto & Roma era capo della  pagania e lo inperatore veſpaſiano crediua … Lage b ſopre ad tucti li altri baruni ſoi perche ue go che nō  … Endet Bl. 36a Z. 26 … et ſubito la caſa nabiſſao chno ſende uedenente  piu. Et piu altri belli coſe legendo trouarite in dicta  yſtoria.   FINIS:.  Bl. 36b leer.
Vorlage: Manchester RylandsL (Mikrofilm).
H 9076. ISTC id00144580.
Manchester RylandsL
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
34 Bl. a⁸b⁶c⁸de⁶. 32 Z. Typ. 1:86G. Min f. Init. Rubr. α.
Bl. 1a ⁌ La hyſtoria dela deſtructione de hieru­ſalem.  (p)Aſſato quaranti anni che ieſu criſto fo  poſto in croce. … Sign. b ſcalco.  … Endet Bl. 33a Z. 7 … ⁊ ſubito la caſa nabiſſao  che non ſende vede niente piu. ⁊ piu altre belle coſe legendo trouarite in dicta hyſtoria.  Finis.  Bl. 33b und 34(?) leer.
Vorlage: Parma BPalat (Einzelfotos).
R 1227. IGI 3497. ISTC id00144600.
Parma *BPalat (Bl. 34 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
34 Bl. a–e⁶f. 31 Z. Typ. 11:94R. Rubr. ε.
Bl. 1 leer. Bl. 2a ⁌ La hiſtoria dela de­ſtruc­tione de Ieruſalem.  [⁵]Aſſato quaranta anni che Ieſu chriſto  fo poſto in cruce: … Sign. b in quella hora & gia fo uenuto: & lo imperatore ha… Endet Bl. 33b Z. 9 … & ſubito la caſa nabiſſao che nō  ſende uede niente piu: & piu altre belle coſe legēdo  trouarite in dicta hiſtoria.  ⁌ Impreſſuz Rome per magiſtrū Stephanū planc:  Patauie. Anno  .M.cccc.lxxxx. die ultima menſis  Marcii. Sedente Innocētio  .viii. Anno ſexto.  Bl. 34 leer.
Vorlage: Dubrovnik Domin (Einzelfotos).
Reproduktionen: Roma BCasanat (IISTC).
RSuppl 224. Badalić 553. 554. ISTC id00144620.
Dubrovnik Domin. Roma BCasanat.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Versfassung
6 Bl. a⁶. 2 Sp. 32 Z. Typ. 1:91G.
Bl. 1aα m. Sign. a O eterno dio che el mondo ſoſtene  che fo preſo el noſtro ſaluadore  la zobia ſanta la nocte che uene  … Endet Bl. 6bβ Z. 29 regraciando dio ſignor ſoprano  et lauercene Maria ī compagnia  alla noſtra fine li piaccia darce gloria  al uo hono finita e ſta iſtoria. amē 
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
R 1759. IGI 3498 u.Corr. 10139. ISTC iv00122400.
Milano *BTrivulz.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. [a⁶]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 1:87G.
Bl. 1aα O eterno dio chel mondo ſoſtiene  che fuſti pꝛeſo el noſtro ſaluatoꝛe  el giouedi ſancto la nocte che uiene  … Endet Bl. 6bβ Z. 31 che alla noſtra fine ci dia gloria  al uoſtro honor finita e queſta ſtoria  Deo   Gratiaſ   Amen 
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Reproduktionen: Paris BN (Digitalisat).
Pell 4209. CIBN V-81. ISTC iv00122450.
Paris BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. [a⁶]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 1:97R. Rubr. α.
Bl. 1aα ⁌ O eterno idio chel mondo ſoſtiene  che fu preſo el noſtro ſaluatore  la giobia ſancta la nocte che uiene  … Endet Bl. 6bβ Z. 31 alla na fine glipiaccia darci gloria  al uoſtro honor finita queſta ſtoria 
Vorlage: Firenze BN (Mikrofilm).
Reproduktionen: Firenze BN (Digitalisat).
Rhodes: Firenze 767. 771. IGI 10141. ISTC iv00122600.
Firenze BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 48 Z. Typ. 1:68G.
Bl. 1aα [²] Eterno dio chel mondo ſoſtene  che fu pꝛeſo el noſtro ſaluatoꝛe  la giobbia ſantta la nocte che vene  … Endet Bl. 4bβ Z. 47 alla na fine gli piaccia darei gloꝛia  al voſtro honoꝛe finita e ſta iſtoꝛia  Finis 
Vorlage: Imola BCom (Kopie). Milano BTrivulz (Einzelfotos).
Anm. Nachtrag zum gedruckten GW: Das Ex. Atlanta UL war in Ce³ irrtümlich M36550 zugeordnet worden.
R 1760. Ce³ P-1107. IGI 3499 u.Corr. 10140. ISTC iv00122500.
Atlanta UL. Imola BCom. Locarno Kapuz
. Milano BTrivulz
.
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. a. 2 Sp. 48–49 Z. Typ. 6:78G m. Einsprengungen aus Typ. 8:90G.
Bl. 1aα O eterno dio chel mondo ſoſtene  che fo pꝛeſo el noſtꝛo ſaluatore  la zobia ſancta la note che uene  … Endet Bl. 4bβ Z. 47 ala noſtra fie li piace da uictoꝛia  al uoſtꝛo honor finita e ſta iſtoꝛia  Finis 
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Pell 4210. CIBN V-82. ISTC iv00122550.
Paris BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Portugiesisch
12514 Historia. Destruction de Jérusalem, portugiesisch. Lissabon: Valentino Fernandez, 20.IV.1496. 
44 Bl. a–d⁸ef⁶. 27–28 Z. Typ. 1:119G. Init. a, f, h. Rubr. α. 30 Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh. DrM II.
Anfang unbekannt. Bl. 4a m. Sign. aiiij vos ey como o ſey. Vos ſenhoꝛ ſaberes  em tempo  … Sign. b dar tam boō tempo  em poucos dias chegarom a  … Endet Bl. 43b Z. 7 … ⁊  nō viſiuees: ⁊ do falſo teſtinmuho. ⁊ hyr a a gloꝛia çelleſtrial amen.  ⁌ Foy empꝛimida a pꝛeſente eſtoꝛia de muy nobꝛe  Veſpeſiano emperadoꝛ de roma em a muy nobꝛe ⁊  ſempꝛe leal çidade de Lixboa per Valentino de morauia a louuoꝛ de ďs ⁊ ex alçamēto da ſua ſanta ffe catholica. na era de Mill.cccc.lxxxxvj. A  .xx. dias domes de abꝛill.  Bl. 44a DrM m. Umschrift Secundū multitudinem do‑​loꝛum meoꝛum in coꝛde meo: cōſolationes  tue letificauerūt animā meā.  Et factus eſt mihi dominus in refugium.  Bl. 44b Hlzs. 
Vorlage: Lisboa BN (Mikrofilm).
Faks. História do mui nobre vespasiano imperador de roma. Nota prévia de Artur Anselmo. Lisboa 1981.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 55. Res.Publ. Unit 74. Lisboa BN (IISTC). Lisboa BN (Digitalisat).
Kurz 359. Anselmo 21. Haebler 675. Jüsten 16. IBPort 850. Mendes: Lisboa 604. ISTC id00144650.
Lisboa BN (Bl. 1–3 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Spanisch
11 Sp.136a Historia. Destruction de Jérusalem, span. 1483. 
H 9320. PA IV 32.240. Denis 1280.
Ex. nicht nachweisbar
12515 Historia. Destruction de Jérusalem, span. [Toledo: Juan Vazquez, nach Mai 1491]. 
34 Bl. a–c⁸d¹⁰. 29–31 Z. Typ. 2:97G. Init. a. Häufig Min. f. Init. Rubr. α. Rotdr.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. a.ij, rot ⁌ Aqui comiença la eſtoꝛia del noble vaſpaſiano enperadoꝛ de ffoma. como enſalço la ffee de jheſu chꝛiſto poꝛque lo ſano de la lepra que tenia ⁊ del deſtruymiento de jeruſalen ⁊ de la muerte de pilatus.  schwarz ⁌ Comiença el pꝛologo.  rot (A) schwarz Cabo de treynta ⁊ tres aos que iu xo  nueſtro ſeoꝛ fue pueſto en la cruz … Bl. 3a m. Sign. a.iij. ⁌ De la ffeſpueſta que dio  el ſeneſcal al enperadoꝛ.  (e³)Stonçes ffeſpondio gays ſu ſeneſcal que eſtaua  … Sign. b ⁊ ſant pablo ⁊ a todos los otros martires tu ſana a eſte  … Bricht ab Bl. 32b Z. 29 pintio el no ſeoꝛ iu xo quiſo que fueſe conpaero  Bl. 33 u. 34 unbekannt.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. BMC X S. 67
Faks. hrsg. von H. Thomas. London 1936.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63.
Haebler 673. Vindel: Arte tip. VI 70.13. BMC X 69.IA 53510. ISTC id00144700.
London BL
(Bl. 1, 26, 33 u. 34 fehlen). Valencia ehem. CCorpCrist.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12516 Historia. Destruction de Jérusalem, span. Sevilla: Peter Brun, 25.VIII.1499. 
36 Bl. a–c⁸de⁶. 31–34 Z. Typ. 2*:95G, 3:117G. Init. b, g. Rubr. γ. 15 Hlzs.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aij (A²)Qui comiença la yſtoꝛia del noble Ve‑​ſpeſiano emperadoꝛ ď Roma: como en‑​ſalço la fe de Ieſu xo poꝛ que lo ſano de la lepꝛa que el tenia ⁊ del deſtruymiento de Ihe‑​ruſalem ⁊ de la muerte de Pilatos.  ⁌ Comiença el pꝛologo.  (A)Cabo de quarenta ⁊ dos aos que Iheſu  xo nueſtro ſeoꝛ fue pueſto en la cruz … Sign. b en el vientre de la virgen tomaſſe carne humana: ⁊  mu‑… Endet Bl. 36b Z. 22 …  nos guar‑​den de todo pecado poꝛ  merez camos yr a la gloꝛia cele‑​ſtial Amen.  ⁌ Finito libꝛo ſit laus gloꝛia xo Amen.  (E²)ſte libꝛo fue empꝛemido en la muy noble ⁊ muy leal  cibdad de Seuilla poꝛ pedꝛo bꝛun ſauoyano ao ďl  ſeoꝛ de mill.cccc.xc.viiij. a xxv. dias de Agoſto. 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. London BL (Digitalisat).
C 6195. Kurz 360. Haebler 674. Vindel: Arte tip. V 328.122. Vindel: Arte tip. VIII 282.122. Pr 9547. BMC X 45.IA 52435. ISTC id00144750.
London BL
(Bl. 1 u. 8 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Historia destructionis Troiae
Aus dem schon sehr früh in den Volkssprachen behandelten Stoff des trojanischen Krieges wurden Episoden auch literarisch selbständig bearbeitet.
Die nachfolgenden Textfassungen gehen nicht auf die lateinische Fassung von Columna, Guido de: Historia destructionis Troiae (GW 7224–7248) zurück, sondern lehnen sich an Dares Phrygius: De excidio Troiae historia (GW 7986–7991) an. Die niederl. Ausg. führt im Titel „Troilus und Briseda“. Die italienische Versfassung wurde zeitweilig Domenico da Monticchiello zugeschrieben. Eine weitere französische Bearbeitung schuf Millet, Jacques: La destruction de Troyes (H 11160–11166).
Ausg. von Jürgen Stohlmann. Wuppertal 1968. (Mittellateinisches Jahrbuch. Beiheft 1.)
Vgl. Woledge Nr 171–185. — Debaene S. 273. — E. Levi in Archivio storico lombardo 35(1908) S. 5–33. — Ugolini, Francesco A.: I cantari d’argomento classico. Genève 1933 S. 29–41. — Carlesso, Giuliana: Il „Libro troiani“ veneto e la tradizione della materia troiana in Italia. I. II. Diss. Padua 1963/64.
Französisch
96 Bl. a¹²[b¹⁰c–k⁸l¹⁰]. 2 Sp. 29 u. 36–38 Z. Typ. 2:120G, 3:93G.
Bl. 1aα []Il qui a ceſte hiſ‑​toire commēcee  A tous ceulx qui  celle veꝛꝛōt ſalut  … Bl. 4aβ m. Sign. aiiii Cy apꝛes ſenſuiuent  les rubꝛiches de ce  pꝛeſent liure Intitu‑​le la deſtruction de  troyes  … Bl. 4bα Senſuiuent les  chappitres pꝛocedans ſelon loꝛdꝛe des parties  du pꝛologue  Au pꝛemier parlera du  roy … Tab. endet Bl. 11aβ Z. 22 Cy fiuiſſent les chappitres de ce pꝛeſent liure  Bl. 11b u. 12 leer. Bl. 13aα Ce liure tracte dont pꝛoce‑​derent ceulx qui edifierent  Troye la grant quāt en genologie. ꝑ quelz gens elle  fut deſtruicte. et loccaſion  pour quoy. de la ꝑſecutiō  auſſi ď ceulx qui la deſtruirent. et de ceulx qui ſe par‑​tirēt pour la deſtruction.  [⁷]Pꝛes ce que  Thebes fut  Deſtruicte bien  cincq cens ⁊ quarante ans dꝛoitement deuant ce   Rōme … Lage c que moulin a choiſel en moliſt bien.  … Endet Bl. 95aα Z. 11 … lequel  gloꝛieux ſeigneur vit et et regne ſans  fin et ſans commancement en gloire  ꝑdurable laquelle gloire il noꝯ vueille donner et ot­troyer. Amen.  Explicit la deſtruction de  troye en pꝛoſe.  Bl. 95b u. 96 leer.
Vorlage: Oxford Bodl (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64.
H 5521. Claudin III 115. Bechtel C-430. Ce³ H-280 u.Suppl. CRF V 277. CRF VII H-3. Pr 8529. Bod-inc H-127. Pollard: MorganL 1560. ISTC ih00280000.
Angers *BMun. New York MorganL. Oxford Bodl. Paris IFrance.
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12518 Historia destructionis Troiae, franz. [Genf: Simon Du Jardin, um 1480]. 
126 Bl. [a¹⁰b–o⁸pq⁶]. 30–31 Z. Typ. 1:122G. Häufig Min. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2a [⁵]Elluy qui a ceſte hiſtoire commencee/ a tous  ceulx qui celle verront ſalut. … Bl. 5a Senſuiuent les chappitres pꝛocedans  ſelon loꝛdꝛe des parties du pꝛologue.  … Tab. endet Bl. 10a Z. 3 Cy finiſſent les chapitres de ce pꝛeſent liure.  Bl. 10b leer. Bl. 11a Ce liure traicte dont pꝛocederent ceulx qui ediffierent troye  la grant quant en genealogie/ par quelz gens elle fut destruicte/ et loccaſion pour quoy/ de la ꝑſecucion auſſi de ceulx qui la  deſtruirent/ et de ceulx  ſe partirent pour la deſtruction.  [⁷]Pꝛes ce que thebes fut deſtruicte biē  cincq cens et quarante ans dꝛoitement  deuant ce  rōme … Lage c Cy finiſt dont pꝛocederent ceulx qui edifferent troye la  … Endet Bl. 125b Z. 29 … lequel gloꝛieulx ſeigneur vit et regne ſans fin  et ſans cōmencement en gloire ꝑdurable laquelle gloire il noꝯ  vueille donner et ot­troyer.  Bl. 126 leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
C 1706. Bechtel C-428. C-429. Lökkös: Impr.Genève 16. Pr 7807. BMC VIII 368.IB 38427. ISTC ih00279500.
London BL
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
11 Sp.138a Historia destructionis Troiae, franz. Paris, 1480. 
H 5522. PA II 282.72. Denis 837.
Nicht nachweisbar. Bei dem bei Heinecken: Neue Nachr. erwähnten Exemplar handelt es sich vermutlich um Millet, Jacques: Destruction de Troyes. Paris: Jean Bonhomme, 12.V.1484. H 11160.
Italienisch
12519 Historia destructionis Troiae, ital. Venedig: Lucas Dominici, 14.VIII.1483. 
110 Bl. a–c⁸d–ik–m⁸n–qrs⁸t⁶. 2 Sp. 40–41 Z. Typ. 3:75G.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. a2 [²]On ꝑchio creda la uolante fama  Cader per longo tempo dei troiani  Ne de gran gretii la lor guera e fama  Che uiue anchor negli intellecti humani  … Z. 8 Vulgar traduſſi la iſtoria latina  … Sign. b Molte gran dame corſino al rimore  … Endet Bl. 110aβ Z. 38 A te ſi moſtra cio che ſe naſconde  Magnalmo ſir a te con le man gionte  Fa che non ſolchi in ſtige o in acharonte  F I N I S  Bl. 110b Reg. in 3 Sp.  Endet Z. 22 Finito el libro del troian cū la uenuta de enea in nitalia et el prencipio de roma edifichata per  romullo e remullo chon moti fati de conſoli ſtampato per mi lucha deʾ domendgo da Veneziane gli ani dei ſignor M C C C C L X X X I I I adi quator dexe auoſto in Venezia  Regnante el ſereniſſimo principo miſier Zuan mocenigo  F I N I S 
Vorlage: Milano BTrivulz (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Barbieri, Edoardo: Tra gli stampati antichi della Trivulziana. Noterelle a tre pezzi unici, a una miscellanea colombina e a una contraffazione cinquecentesca. In: Libri & Documenti 17(1992) S. 66–74, hier S. 68–69.
Sander 7374. IGI 9724. ISTC it00459800.
Milano BTrivulz
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12520 Historia destructionis Troiae, ital. Venedig: Jacopo di Carlo, 2. oder 11.XI.1491. 
110 Bl. a–n⁸o⁶. 2 Sp. 40 Z. Typ. 1:ca.82R. Meist Min. f. Init.
Tit. LIBRO DI TROIANO COMPOSTO IN LINGVA FIORENTINA  Bl. 2aα m. Sign. aii (n²)On ꝑchio creda la uolāte fama  Cader ꝑ lungo tēpo de troiani  ne ď grā greci la lō guera e fama  Che uiue ancor neglītellecti humani  … Sign. b Molte gran dame corſono al romore  … Endet Bl. 110aβ Z. 38 ate ſi moſtra cio che ſi naſconde  magnalmo ſir a te con le man gionte  fa che non ſolchi in ſtige o īn acharōte  Bl. 110bα Finito il libro decto Troiano ſtampato  & compoſto in lingua fiorentina nella magna & triumphante cipta di Vinegia per me Ser Iacopo di Carlo prete fiorentino. Nell anno  .M.cccc.xci.  a di  .ii. di nouembre. 
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
H 15644. BSB-Ink D-229. Büchler-Mattmann: Bodmeriana 243. ISTC it00460200.
Cologny BBodmer (Bl. 1, 3, 9 u. 16 fehlen). München *SB
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12521 Historia destructionis Troiae, ital. [Venedig(?), nach 1500(?)]. 
110 Bl. a–n⁸o⁶. 2 Sp. 40–41 Z. Typ. ca.74G (M49) m. eingesprengter Lombarde. 1 Rubr.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. a2 [²]On ꝑchio creda la volāte fama  Cader ꝑ longo tēpo dei troiani  Ne ď grā gretii la loꝛ guerra e fama  Che viue āchoꝛ negli ītellecti humāi  … Sign. b Molte gran dame coꝛſino al rimoꝛe  … Endet Bl. 110aβ Z. 38 A te ſe moſtra cio che ſi naſconde  Magnalmo ſir a te cō le man giōte  Fa che nō ſolchi ī ſtige o ī acharōte  F I N I S.  Bl. 110b leer.
Vorlage: Baltimore ArtM (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 75.
R 1095. 1411. Rhodes: Firenze 756. Ce³ T-460. ISTC it00460000.
Baltimore ArtM.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Niederländisch
58 Bl. a–d⁶ef–k⁶. 2 Sp. 40 Z. Typ. 1:98G. Init. a. Häufig Min. f. Init. Rubr. α. 19 Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit. Hier beghint die hyſtoꝛye van der deſtrucyen van Troyen hoe ſy ghewonnen  e verdoꝛuen wart van den Gryecken e oec woꝛt in deſen boecke claert die  grote Amoꝛueſelijcke liefde vā Troylus des conincx Pꝛiams van Troyē kint  e van Bꝛyſeda Calcas dochter welc dat een ꝛader was.  Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aij ⁌ Hier beghint die hiſtoꝛie vanď laeſter deſttructien van Troyē. hoe ſy ge‑​wonnen woꝛdt van den Grieckē. E  oeck woꝛdt in deſen boecke claert die  grote amoꝛueſelike liefde van Troylꝯ  des conincs Pꝛiams van Troyē kint  e vā die ſchone Bꝛizeda Calcas dochtere. dwelck dat een verrader was.  ⁌ Prologhe  [²]Verte oculos tuos ne videāt vanitatē ⁊. Pſalmiſta) Deſe woerden beſcrijft Dauid in den ſouter … Bl. 3a m. Sign. aiij Hlzs.  α (l³)Aomedon co van ď ſtad van  Troyen die hadde eenen ſone  die Pꝛyamꝯ ghenoemt was:  … Sign. b der fonteyn quam dair ic dat hert ver… Endet Bl. 57bβ Z. 1 wt comende is/ alſo hier voꝛe in die ꝓloghe verclaert is  ⁌ Hier es voleȳdt die hiſtoꝛie vanď amoꝛueſheyt van Troylus e vā Bꝛi‑​ſeda. e oeck koꝛtelijc ouerlopē die deſ‑​tructie van troyen Ghepꝛent Thantwerpen bi my rolant van den doꝛpe.  wonende aen dyzeren waghe  Bl. 58 leer(?).
Vorlage: Cambridge (Mass.) HoughtonL (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. Kok: Houtsneden
C 1707. Conway 346. Kok: Houtsneden S. 738. CA 876. Kronenberg: CA 876. Hellinga: PT I 97.II 393. ILC 1197. CBB 1258u.Suppl. Ce³ H-281. Walsh: Harvard 3944. ISTC ih00281000.
Cambridge (Mass.) *HoughtonL (Bl. 58 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
HC 5524. Nijhoff-Kronenberg 4137. ILC A62. Ce³ H-282. ISTC ih00282000.
Der Drucker ist erst ab 1508 belegt.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 69.
Washington (D.C.) LC.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Storia di una nobilissima donna
Anonyme Versnovelle.
6 Bl. [a⁶]. 24 Z. Typ. 1:110R.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a HISTORIA. DE. VNA. NOBILIS‑​SIMA. DONNA. DESPE­RA­TA.  PER. AMORE. LA QUALE. SE  RE­DVS­SE. A. PENITENZIA.  [²]Onne amo­ro­ſe pelegrine: e belle  che ſete nate di ſangue gentile  uogliate eſſer uirile  piu chio non fui o care mei ſorelle  … Endet Bl. 6a Z. 9 Fugiti adunca o dōne chomo ceruo  larcho amo­ro­ſo: e le mortal ſaette  Azio che pure: e net­te  ſallir poſſiati a remirar le ſtelle  Donne amo­ro­ſe pelegrine e belle.  FINIS.  Bl. 6b leer.
Vorlage: Città del Vaticano BVat (Einzelfotos).
Zur Datierung: Die von Volmar benutzte Type entspricht der Type 2 des Johann Vurster, dessen letzter Druck in Modena für den 18.XI.1476 belegt ist.
Accurti I 162. ISTC is00791995.
Città del Vaticano BVat
(Bl. 1 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Dracole Waida
Die Prosaerzählung über den Walachischen Woiwoden Wladislaw IV., genannt „der Pfähler“ (Vlad, Tepeș, Dracole, Drakula), fand seit den 60er Jahren des 15. Jhs besonders in Osteuropa weite Verbreitung und geht wahrscheinlich auf eine verlorene siebenbürgische Quelle zurück. Die sich im Wortlaut nur geringfügig unterscheidenden und erst zum Ende des Jhs durch einzelne Episoden erweiterten Drucke entstanden nach 1476, dem Jahr seiner Wiedereinsetzung. Sie behalten den Text der vor 1464 entstandenen lateinischen Vorlage (u.a. Thomas Ebendorfer: Chronica Regum Romanoum, lib. 7) bei, ordnen jedoch die Episoden neu, ohne eine konsequente Chronologie anzustreben.
Ausg. von M. Cazacu, 2e éd. Genève 1996. (École pratique des hautes études. 4e séction. Hautes études médiévales et modernes. 61.)
Vgl. Verf.Lex.² II 221–223. — Karadja in Guten­berg-Jahrbuch 1934 S. 114–136. — Striedter in Zeit­schrift für slavische Philologie 29(1960) S. 398–427. — Povest’ o Drakule. Issledovanie i podgot. tekstov J. S. Lu’re. Moskva 1964. — Wiswe in Niederdeutsches Jahrbuch 96(1973) S. 43–53. — Layher, William: Horrors of the East: Printing Dracole Wayda in 15th-century Germany. In: Daphnis 37(2008) S. 11–32.
Deutsch
12524 Historia. Dracole Waida. [Nürnberg]: Marx Ayrer, 14.X.[14]88. 
4 Bl. a. 33 Z. Typ. 1:87G. Init. e. 1 Hlzs.
Tit., xylogr. Die geſchicht dꝛacole waide  Hlzs.  Bl. 1b Nach Criſti geburt  .M.  C C C C. lvi. iar Hat der  Dracole vil erſchꝛockēliche  wunďliche dinck gethan.  (I)Tem der alt gubernatoꝛ hat den altē dracol  laſen döten. Vnd deꝛ dracole vnd ſein brder  haben abgetreten vō yrem glauben v habē  veꝛhaiſſen vnd geſchwoꝛ den criſtlichē ge‑​lauben zu beſchirmen.  … Endet Bl. 4a Z. 26 … Daꝛnach machet der knig dē  Dracole wayda wider zu einem herꝛ als voꝛ Vnd mā ſagt er deth daꝛnach vil guter ſach.  Volendet am tag Calixti Von marco  ayrer Im Lxxxviij iare.  Bl. 4b leer.
Vorlage: Weimar HerzoginAnnaAmaliaB (Mikrofilm).
Anm. 1. Vgl. Strübing, Eduard: Eine unbekannte Ausgabe des Dracole Waida. In: Beiträge zur Inkunabelkunde. 3. F. 1(1965) S. 103–104.
Anm. 2. Digitalisat und Transkription auch in Deutsches Textarchiv [5.I.2015].
Schramm XVIII Abb. 536. Raffel: Weimar 236. ISTC id00365700.
Weimar *HerzoginAnnaAmaliaB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12525 Historia. Dracole Waida. [Nürnberg: Peter Wagner, nicht vor 14.X.1488]. 
6 Bl. [a⁶]. 28 Z. Typ. 3:97G. Init. r. Rubr. β. 1 Hlzs.
Tit., xylogr. Dracole waida  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a Nach Criſti gepurt.  M. CCCC. Lvj. iaꝛ  Hat der dꝛacole vill  erſchꝛockēliche wunderliche dinck gethā  (I)Tem der alt gubeꝛnatoꝛ … Endet Bl. 6a Z. 25 … Darnach machet ď knig  den Dꝛacole wayda wider zu einem herren  als voꝛ. Vnd man ſagt er thet darnach vill  guter ſach.  Bl. 6b leer.
Vorlage: Stuttgart LB (Kopie).
Zur Datierung vgl. Striedter S. 403.
Reproduktionen: Stuttgart LB (Digitalisat).
H 6405. Schr 3871. Schramm XVIII Abb. 536. Ce³ D-366. BSB-Ink D-288. ISTC id00366000.
München *SB
. Philadelphia RosenbachM. Stuttgart *LB
. Wernigerode *ehem. StolbergB.
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 30 Z. Typ. 2:96G. Init. g. Rubr. β. 1 Hlzs.
Tit. ⁌ Ein wnderliche vnd erſchꝛckenliche  hy­ſto­ꝛi von einem gꝛoſzen wttrich genant  Dracole wayda Der do ſo gar vnkriſten‑​liche martter hat angelegt die menſchē. als  mit ſpiſſen. auch dy let zu tod geſlyffen ⁊  Hlzs.  Gedruckt zu bambeꝛg im Lxxxxi. iare.  Bl. 1b (N)Ach criſti geburt  .MCCCC  Lvi. iaꝛe hat der dracole wunderliche dinck gethan.  ⁌ Itē der alt gubernatoꝛ … Endet Bl. 4b Z. 28 … Daꝛnach macht ď knig dē dracole wiď zu einē  herꝛ do thet er hin fr vil gu ſach. 1 4 91 
Vorlage: London BL (Kopie).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 53. London BL (Digitalisat).
HC 6406. Schr 3872. Geldner: Bamberg 152. Pr 795. BMC I 176.IA 2673. ISTC id00366040.
London BL
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. A. 33 Z. Typ. 1:88G, 2:156G. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. Ein wunderliche vnd erſchꝛockenliche Hi­ſto­ꝛy von einem  groſſen wterich genant Dꝛacole Way­da Der do  ſo gar vnkriſtēliche marter hat an­ge­legt dē mēſchen  als mit ſpiſſen. auch die let zu tod geſchliffen ⁊.  Hlzs.  Bl. 1b ⁌ Nach Criſti geburt  .MCCCC  L vi. iare hat der Dꝛacole wunderliche  dinck gethan.  ⁌ Item der alt gubernatoꝛ … Endet Bl. 4a Z. 30 … Darnach macht  der knig den dꝛacole wider zu einem herrn do thet  er hinfur vil guter ſach.  Gadꝛuckt zu leyptzigk im ​.lxxxxiij.  Bl. 4b leer.
Vorlage: Sankt Petersburg NB (Mikrofilm).
Učetnyj spisok sobranija inkunabulov 1569.ISTC id00366050.
Sankt Petersburg NB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 30 Z. Typ. 2:96G. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. ⁌ Hie facht ſich an gar ain grauſſemlichē erſchꝛockē.  yſtoꝛen von dem wilden wtrich Dracole Wayde vnd  wie. Er die leüt geſpiſt hat vnd die Leüt gepraten … Z. 10 ⁌ Dracle ⁌ Wayde.  Hlzs.  Bl. 1b ⁌ Nach Criſty gepurt Mo.CCCCo.Lvj Hat der trackole vil erſchꝛockenliche wunderliche ding gethan.  ⁌ Item der alt gubernater … Endet Bl. 4b Z. 9 Dar nach machet der king den dracole wayda wider zů  ainem her als voꝛ. Vnd man ſagt er thet dar Nach.  vil gtter ſach.   Amen  Getrukt vnd velendt in der kaierlichen ſtat zů augſpurg durch den Criſtoff Schnaitter in dem  .LXXXXiiij  Iare. an dem wieteten doꝛnſtag.  ⁌ Item ſeine gꝛoe ſchtz hat er ſo liſticlich verpauē  vnd behalten auch die arbaiter vnd werck leüt. So  vil nach ain ander liſticlich laſſen ertden das ſy niemant ſolt mügen finden. 
Vorlage: Solothurn ZB (Kopie).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
CR 2120. Schr 3873. BSB-Ink D-289. ISTC id00366060.
München SB
(2 Ex., 1. Ex. Fragm. Bl. 3 u. 4). Neuburg ehem. SB. Solothurn ZB
. Zwickau *RatsSchB.
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 33 Z. Typ. 1:88G, 2:140G. Rubr. α. 1(?) Hlzs.
Tit. Hie facht ſich an gar ein grauſſemliche erſchꝛockenliche hyſtoꝛien von dem wilden wtrich.  Dracole wayde. Wie er die let geſpiſt hat. vnd gepꝛaten.  … Z. 8 … Vnd in welchem land er  geregiret hat.  Hlzs.  Bl. 1b ¶ Nach Criſti gepurt Mo.CCCCo.Lvi. hat der Dracole  vil erſchꝛockenlicke wunderliche ding gethan.  ¶ Item der alt gubernatoꝛ … Endet Bl. 4a Z. 23 … Dar nach machet der kunig den  dꝛacole wayda wiď zu eine herꝛn als voꝛ Vnd man ſagt er  het dar nach vil guter werck gethan  ¶ Itē ſeinē groſſen ſchatz hat er gar liſtigklich laſſen ver‑​ſencken … Z. 31 … das nimāt ſein ſchatz ſolt findē  Gedꝛuckt zu Nurberck von Ambꝛoſiꝯ Huber. Im xcix.  Bl. 4b leer.
Vorlage: București BN (Mikrofilm).
ISTC id00366080.
București BN (Fragm. Bl. 1 u. 4).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. A⁶. 32 Z. Typ. 1:156G, 2:94G. Init. c. Rubr. β. 1 Hlzs.
Tit. Hie ſacht ſich an gar ein grauſſemliche erſchrckenliche hyſtoꝛien. von dem wilden wů‑​trich Dracole weyde Wie er die leüt geſpiſt hot vnd  gepꝛaten v mit den haůbtern yn einē keſſel geſotten  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij Nach Criſtus geburt M.cccc.Lvi. hat ď Dracole vil erſchrockēliche wünderliche vnd graüſamliche ding gethn.  (I³)Tem der alt gubernatoꝛ … Endet Bl. 6a Z. 7 … do ertodtet yn der dracole ouch. das nymāt ſeyn  ſchatz ſolt wiſſen oder finden.  Getruckt zů Strabürg  Anno domini  .M.ccccc.  Bl. 6b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original). København KglB (1 Foto).
Anm. Bei dem im gedruckten GW hier verzeichneten Ex. Galați BJudet handelt es sich um ein Faksimile (Mitteilung von Gabriela Debita, Galați, 30.IX.2013).
C 2121. Schr 3874. Schramm XX Abb. 2154. Chrisman: Strasbourg V 2.2.14. Duntze: Hupfuff 22. VB 2541. Hellwig 486. Madsen 1447. ISTC id00366100.
Berlin *SB
(Bl. 1 fehlt). Colmar *BVille
. København KglB. Mainz *Bisch
. Nürnberg GermanNM
.
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsch
12531 Historia. Dracole Waida, niederdeutsch. [Lübeck: Bartholomäus Ghotan, nicht vor 4.X.1488]. 
6 Bl. b⁶. 29 Z. Typ. 3:162G, 5:104G. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. Van deme quaden thyrāne  Dꝛacole wyda.  Hlzs.  Bl. 1b Van eyneme boſen tyranne  ghenomet Dꝛacole wyda.  ⁌ Na der boꝛt vnſes herē iheſu criſti  .M.cccclvj. yaer hefft deſſe Dꝛacole wyda vele ſchꝛekelike wunderlike dink ghedan vnde bedꝛeuen in  walechyen vnde ok in vngaren  (I¹)Tem de olde gubernatoꝛ … Endet Bl. 6a Z. 8 … Darna makede  de konnik van vngerē deſſen dꝛacol wyda wedder to eynem groten heren alſe voer. vnde men  ſecht dat he darna noch gans veele guder werke dede. do he eyn criſten was woꝛden  Bl. 6b leer.
Vorlage: Res.Publ. Unit 19. Budapest BN (Kopie).
Zur Datierung vgl. Striedter S. 403.
Faks. Budapest 2002.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 53. Budapest BN (Digitalisat und Transkription).
C 2119. Borchling-Claussen 66. Schr 3875. Schramm VIII Abb. 536. CIH 1207. ISTC id00365200.
Budapest BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Bertrand Du Guesclin
Bretonischer Ritter, Marschall und Connétable Karls V. von Frankreich, um 1320–1380. Ende des 14. Jhs verfasste Jean Cuvelier eine Versfassung in der Tradition der Chanson de geste.
Ausg. von Francisque Michel. Paris 1830. — Teilausg. in Louis-Fernand Flutre. Paris 1932 S. 180–183.
Vgl. Doutrepont S. 222. — Toudouze, Georges Gustave: Du Guesclin, Clisson, Richemont et la fin de la guerre de cent ans. Paris 1942.
88 Bl. a⁸b–n⁶o⁸. 2 Sp. 34–36 Z. Typ. 5*:111G. Häufig Min. f. Init. 29 Hlzs., dar. 8 Wdh.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Bertrand du gueſclin.  Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aii (e)N ma penſee ſouuent me delictoye  en ouyr liures et  cōpter les faiz des  anciens. … Z. 24 … et me ſuis mis a traictier  et racompter par hyſtoireſ les  faiz de mee Bertrād du gueſclin cheualier  par ſa doctrine  et par ſa vaillāce ſurmōta en  pꝛoueſſe toꝯ aultres cheualiers  en ſon viuāt. … ​β Z. 22 (a³)V temps et regne phe‑​lippe le roy de frāce filz  de charles conte de val‑​lois frere de phelippe le bel roy  de frāce et de nauarre qui en ſon  viuant engendꝛa tꝛoys filz … Sign. b le roy pour traictier et ſe partir  … Endet Bl. 87aβ Z. 33 … et ſās dure  ſon et rācons les traictoit et  gouuernoit quāt il les auoit.  Bl. 87bα Cy finiſt le liure des faiz  de meſſire Bertrand du gueſclin cheualier Jadiz conneſtable de france et ſeigneur de longueuille.  Bl. 88a Hlzs.  Bl. 88b leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm). London BL. Ehem. Schäfer (Schweinfurt) (Einzelfotos).
Anm. 1. Lage d auch abweichend, z.B. Bl. 21aα m. Sign. di[statt d.i.] Z. 1 … quant la  … [statt … quāt la …], β Z. 1 … recommencer. Et grā… [statt … recōmencer. Et gran…], Bl. 26bβ Z. 24 et maintiēt on que en ſa vie noſtre … [statt et maintient on  en ſa vie no‑​ſtre …] (CRF XVIII 347; Kat. Bibl. Schäfer 144; z.B. Ex. Paris EcBeauxArts u. ehem. Ex. Schäfer).
Anm. 2. Vgl. Lassabatère, Thierry: Du Guesclin. Vie et fabrique d’un héros médiéval. Paris 2015.
Anm. 3. In dem Auktionskatalog „Catalogue de livres rares et précieux provenant de la Bibliothèque de Monsieur Ch.-L. Fière“ von Albert Besombes (Paris) 1933 Nr 21 (m. Abb.) wird diese Ausgabe beschrieben. — Christie’s (London) Auktion 16.VI.2015 (Sammlung Jean A. Bonna) Nr 4 m. Prov. Schäfer (Schweinfurt). — Vgl. Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 70–73 Nr 14.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 65. Paris BN (Digitalisat).
HC 8146. Claudin III 102–105. Bechtel D-407. Ce³ G-541. Pell 7165. CRF II 185. CRF III 433. CRF XVIII 347. CIBN L-195. Pr 8517. BMC VIII 240.IB 41544. ISTC ig00541000.
Carcassonne BMun (def.). Chantilly MConde. London BL
(def.). New York MetropolMArt (def.), MorganL (def.). Paris Arsenal, BN, EcBeauxArts
. Toulouse BMun (Bl. 1 fehlt).  — Bonna (Genève). Ehem. Kraus (New York).
Gesamtüberlieferung: 9 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Enrique, fi de Oliva
Anonyme Erzählung (Ficción caballeresca), thematisch zum karolingischen Sagenkreis gehörig.
Ausg. von Pascual de Gayangos. Madrid 1871. (Sociedad de Bibliófilos Españoles. 8.)
Vgl. Palau 79767.
44 Bl. a–e⁸f. 31–32 Z. Typ. 5:98G, 10:150G m. Einsprengungen aus 11:106G. Init. b. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. γ, θ. Leisten. 1 Hlzs. DrM VII.
Tit. Hlzs. (in Leisten)  xylogr. Hiſtoꝛia de enrique fi de oliua:  gedr. rey de ihꝛľm enperadoꝛ de cōſtātinopla.  Bl. 2a m. Sign. aij ⁌ Aqui comiença el libꝛo de enrrique fi de oliua.  (E)N frācia acaecieron muchos fe‑​chos de grādes maneras: entre  los les queremos contar de como el rey pepino … Sign. b ſeoꝛ el cōde acoꝛdaſe ⁊ fuerō ſe luego para el rey  … Endet Bl. 43a Z. 17 … E deſpu‑​es de paſſados algunos dias carecio la emꝑatriz  Mergelina de vn hijo.  Deo gracias.  ⁌ Acaboſe la pꝛeſente hiſtoꝛia de Enrriqne hijo dela infanta doa oliua: el  qual poꝛ la gracia de dios fue rey de ieruſalem y emperadoꝛ de Conſtantinopla. Fue empꝛemido en la muy noble ⁊  muy leal ciudad de ſeuilla poꝛ tres alemanes conpaeros en el ao de Mill  y quatro­cientos ⁊ nouēta y ocho aos  a veynte dias del mes de otubꝛe.  Bl. 43b DrM  Bl. 44 leer.
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
Anm. Vgl. El olvidado encanto de ‘Enrique fi de Oliva’. Homenaje a Alan D. Deyermond. Hrsg. Cristina González. New York 2011. (Hispanic Seminary of Medieval Studies. Spanish series. 146.).
C 3011. Kurz 127. Haebler 244. 345.5. Vindel: Arte tip. V 301.111. 355.130. IBE 2283. ISTC ie00042550.
Barcelona BCatal
(Fragm.). Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Herzog Ernst
Anonyme epische Bearbeitung des beliebten Stoffes, in dem sich Orientabenteuer und reichsgeschichtliche Bezüge verbinden. Von den 10 überlieferten Fassungen ist die erste bereits um 1200 zu datieren. Drei Fassungen erschienen im Druck, zwei davon während der Inkunabelzeit.
Die frühneuhochdeutsche, wahrscheinlich in Augsburg entstandene Prosaversion beruht auf einer aus dem 13. Jh. stammenden lateinischen Fassung, nicht auf der mittelhochdeutschen Versfassung.
Das 89 Strophen umfassende erzählende Lied „Herzog Ernst Ausfahrt“ im dreizehnzeiligen Herzog-Ernst-Ton reduziert die Reichsgeschichte auf die Motivation der Abenteuerfahrt des Helden. Es basiert auf dem handschriftlich überlieferten „Dresdner Heldenbuch“ von 1472 (55 Strophen), das eine bereits verselbständigte Bearbeitung des Stoffes darstellt.
Ausg. d. Prosafassung von Karl Bartsch. Wien 1869 u. Nachdruck Hildesheim 1969. Liedfassung. von Karl Bartsch. Wien 1869 (Nachdruck Hildesheim 1969). — Kenneth Charles King. Berlin 1959. (Texte des späten Mittelalters. 11.)
Vgl. Verf.Lex.² III 1170–1191. — Ertzdorff S. 144–146. — Behr, Hans-Joachim: Herzog Ernst. Eine Übersicht über die verschiedenen Textfassungen und deren Überlieferung. Göppingen 1979. (Litterae. 62.) — Flood in Zeitschrift für deutsches Altertum 98(1969) S. 308–318. — Flood, John L.: The Survival of German „Volksbücher“. Three studies in bibliography. I,2: Herzog Ernst. Phil. Diss. London 1980 S. 134–356.
Prosafassung
12534 Historia. Herzog Ernst. [Augsburg: Anton Sorg, um 1476]. 
52 Bl. [a¹⁰bc⁶d–f¹⁰]. 35 Z. Typ. 1:103G. Init. a, e, f, o, p. 32 Hlzs., dar. 1 Wdh.
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a Hienach volgt ain hüpſche liepliche  hiſtoꝛie ains edeln fürſten herczog  Ernſt von bair vnd vō ſterich.  Hlzs.  (E¹¹)S beſa zů alten zeyten vnd hett  Inn hāden die fürſtlichen herczogtůmb zů bayr vnd zů ſterꝛeich  als vō rechtem vtterlichen erbtail. … Lage b vnd eren. hierumb edler fürſt erzaigt ſchembarlichen an mir  … Endet Bl. 52b Z. 10… vnd voꝛan der ſelen des triualtigkeyt der perſonen vnnd  ewig einualtigs weſen vnd tugent. wir glaubent ymmer on  ende. Der ſelbig vns allen ſein milte barmhertzigkeyt ſende. 
Vorlage: Res.Publ. Unit 6. Faks. Berlin SB (Originale). Bamberg SB (Einzelfotos).
Zur Datierung: Der wechselseitig vorkommende Stützsatz lässt darauf schließen, dass diese und die Ausg. des Brandan (GW 5004) etwa gleichzeitig erschienen sein müssen.
Anm. 1. Diese Nr, GW 5004 sowie das Reisebuch des Hans Schiltberger (H 14515) sind vom Drucker möglicherweise als eine Ausgabe konzipiert worden, wurden dann aber auch einzeln verkauft, vgl. auch Nr 12536 u. 12537.
Anm. 2. Von der Variante Bl. 2a Hienach Folgt … (H. Schr. Geck A.1) ist kein Ex. bekannt, vgl. auch BSB-Ink.
Anm. 3. Die Kapitelüberschrift von Bl. 20b ist in abweichendem Satz bereits auf Bl. 20a Z. 31 gedruckt Wie Hertzog Ernſt ſtatt  … [statt … statt  …] (z.B. Ex.Augsburg SStB. 1. u. 2. Ex. Berlin SB. Ex. London BL).
Anm. 4. Das Doppelblatt e3a/e10b ist fälschlicherweise nochmals mit dem Text des Doppelblattes e1a/e10b bedruckt (z.B. 3. Ex.Berlin SB).
Faks. hrsg. von Elisabeth Geck. Mit einem buchkundlichen Exkurs. Wiesbaden 1969.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 6. Res.Publ. Unit 47. München SB (Digitalisat).
H 6672. Gotzkowsky E 3.1. Schr 3908. Schramm IV Abb. 242–271. VB 170. BSB-Ink H-296. Pr 1656. BMC II 345.IB 5832. Hubay: Augsburg 1058. ISTC ie00102900.
Augsburg SStB (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. Fragm.). Bamberg *SB (def.). Berlin *SB
(3 Ex., 1. Ex. Bl. 1–3, 10, 13, 14 u. 35 fehlen, 2. Ex. Bl. 1–4, 7–11, 43 u. 52 fehlen, 3. Ex. Bl. 1, 2, 9 u. 10 fehlen). London BL
(def.). Mainz *GutenbergM (Bl. 1 fehlt). Mikulov ehem. Dietrichstein (Bl. 1, 24 u. 31 fehlen). München SB
(Bl. 1–7, 10 u. 11 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 10 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
56 Bl. [a¹⁰b–f⁸g⁶]. 30–32 Z. Typ. 1:121G. Meist Min. f. Init. 32 Hlzs., dar. 2 Wdh. Rotdr.
Bl. 1 leer. Bl. 2a, rot Hie nach volget ein hüpſche liebliche  hyſtoꝛie eins edlen fürſten hertzog  Ernſt von beyern vnd von ſterich.  Hlzs., schwarz  (e)S beſaſz zů alten zytē v het In hādē die fürſtlichen hertzogtümb zů beyr v zů ſterich als vō rechtem vatterlichem erbteil. … Lage b werꝛend inen abgeſprochen vnd gentzlichen in des kayſers ge… Endet Bl. 56b Z. 11 … wir gelaubent ymmer on ende  Der ſelbig vns allen ſin milte barmhertzikeit ſende. Amen. 
Vorlage: Res.Publ. Unit 6. Oldenburg LB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 6. Res.Publ. Unit 46. Res.Publ. Unit 64. Karlsruhe LB (Digitalisat). München SB (Digitalisat).
H 6673. Gotzkowsky E 3.2. Schr 3909. Schramm XIX Abb. 14. 202–231. Schorbach 6. BSB-Ink H-297. Madsen 1944. 1994. ISTC ie00102950.
Gotha ForschB
(def.). Karlsruhe LB
. København KglB (def.). München SB
. Oldenburg *LB. Tübingen UB
.
Gesamtüberlieferung: 6 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12536 Historia. Herzog Ernst. [Augsburg: Anton Sorg, um 1480]. 
67 Bl. [a¹¹b–e¹⁰fg⁸]. 24–34 Z. Typ. 2:118G. Init. a, e. Rubr. α. 32 Hlzs., dar. 1 Wdh.
Bl. 1 leer. Bl. 2a ⁌ Hienach volget ein hübſche liebliche  Hiſtoꝛie eines edlen fürſten Herczog  Ernſt von Bairen vnd von ſterꝛeych.  Hlzs.  (E)S beſa zů allen zeÿten vnd  hett jn handen die fürſtlichē  herczogtumb zů Beÿern v  ſterꝛeich als vō rechtem vterlichen erbteÿl … Lage b Hlzs.  (N)Ach dem trachtet er von dem tod ſeines fal… Endet Bl. 67b Z. 13 … wir gelaubent ymmer on ende. Der ſelbig vns  allen ſein milte barmherczigkeyt ſende. 
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm) — Res.Publ. Unit 6..
Anm. Diese Nr, der Brandan (Schr 3533a, GW-Nachträge) sowie das Reisebuch des Hans Schiltberger (Schr 5208) sind vom Drucker möglicherweise als eine Ausgabe konzipiert worden, wurden dann aber auch einzeln verkauft, vgl. auch Nr 12534 u. 12537.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 6. Res.Publ. Unit 47. Res.Publ. Unit 74. München SB (Digitalisat).
H 6674,1. Gotzkowsky E 3.3. Schr 3910. Schramm IV Abb. 242–271. Ce³ E-103,1. BSB-Ink H-298. Scheidegger-Tammaro 730. ISTC ie00103000,1.
Graz UB. München SB
(2 Ex., 1. Ex. Bl. 4 u. 146 fehlen). New York *MorganL. Nürnberg GermanNM (def.). Wien NB
. Zürich ZB
(def.).
Gesamtüberlieferung: 7 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12537 Historia. Herzog Ernst. Daran: Schiltberger, Hans: Reisebuch. — Die wunderbare Meerfahrt des Hl. Brandan. [Augsburg: Anton Sorg, um 1486]. 
2 Sp. 37 Z. Typ. 3:140G, 4:109G. Init. a, b, c. Rubr. β, γ. 62 Hlzs., dar. 4 Wdh.
1. Herzog Ernst.
48 Bl. a–f⁸. 
Tit. ⁌ Das bůch ſagt vō herczog Ernſten. Auch von dem Schildtberger  Vnd von ſant Bꝛandon. vnd von  den ſelczſamen wundern ſo ſy erfa‑​ren vnd geſehen habent auf dē m‑​re vnd auf dem land.  Bl. 2aα m. Sign. aij ⁌ Hienach volget ein  hbſche liebliche hiſtorie eines edlen frſten  β herczog Ernſt von Bairen v von ſterꝛeich  U. d. Sp. Hlzs.  ​α (E¹⁰)S beſae  zů allē zeitē v  het ī  handen  dÿe  für‑​ſtlichen herczogtumb zů Beÿrē  vnd ſterꝛeich als von rechtem  vterlichen erbteÿl … Sign. b ⁌ Wie herczog ernſt dē  … Endet Bl. 48bβ Z. 10 … wir gelaubent ÿmmer on  ende. Der ſelbig vns allen ſeÿn  milte barmherczigkeÿt ſende.  ⁌ Hie endet ſich dz bch  genant herczog Ernſt. 
2. Schiltberger, Hans: Reisebuch.
46 Bl. A–E⁸F⁶. 
Tit. ⁌ Von dem Schildtberger.  Bl. 2aα m. Sign. Aij ⁌ Hie vahet an ď ſchildberger der vil wunders  erfaren hatt in der hey‑​denſchaft v in ď trckey.  (I¹⁰)Ch ſchildberger zohe auſ  vonn  meīer  heÿmet mit  namē  au ď  ſtat München gelegen in baÿrē  In der zeyt als künig Sigmūd  czů vngeren in die heÿdenſchafte zoch. … Sign. b Vnd der Orman zoch dē volck  … Endet Bl. 46bα Z. 12 … dz ſÿ mein  gegen got gtlich gedencken damit ſÿ ſlicher ſchwr v vncriſtenlicher fncknu hie doꝛt v  ewigklichen vertragen werdē.  Amen.  ⁌ Das iſt ď armeniſch  Pater noſter.  … ​β Z. 3 … Iaſoch lamaſin  dacha koima wiſni ſunamacha  illa garta wiſni gemandan.  ⁌ Ein ende hat ď  Schildtberger. 
3. Die wunderbare Meerfahrt des Hl. Brandan.
18 Bl. aa⁸bb¹⁰. 
Tit. ⁌ Von ſant Bꝛandon.  Bl. 2aα m. Sign. aaij ⁌ Hie hebt ſich an ſant  Bꝛandons bch waz er  wunders erfaren hat  (E¹⁰)S wz  hie eī  heÿliger abte ď  was geborē vō  dem  lande  Yberniā der waz in einē cloſter  … Sign. b nen als mich duncket do kerten  … Endet Bl. 17bβ Z. 10 … Nū ſllen wir jn bittē  das er auch got für vns bitt das  vnſer leben zū einem gūten end  pꝛacht werde. Des helff vns ď  vater vnd der ſun vnd der hey‑​lig geÿſt Amen.  ⁌ Hie endet ſich  ſant Bꝛandon.  Bl. 18 leer.
Vorlage: Res.Publ. Unit 6. Berlin SB (Original). Praha NKn (Teilkopie).
Anm. Trotz des gemeinsamen Titelblattes sind die beiden angedruckten Texte nochmals mit separaten Titelblättern ausgestattet. Dies lässt darauf schließen, dass sie vom Drucker als eine Ausgabe konzipiert worden sind, die Stücke aber auch zum Einzelverkauf vorgesehen waren, vgl. auch Nr 12534 u. 12536.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 6. München SB (Digitalisat).
H 3719. HC 6675. Gotzkowsky E 3.4. Schr 3533b. 3911. 5209. Schramm IV Abb. 224–283. Ce³ E-104. CIH 1708. VB 171. BSB-Ink H-299. Büchler-Mattmann: Bodmeriana 124. ISTC ie00104000.
Berlin *SB
(1.2. 1, Bl. 47 u. 48. 2, Bl. 1–5, 8, 16 u. 32 fehlen). Budapest BN (def.). Cologny BBodmer. München SB
(Bl. 19, 25, 32, 49, 65, 70, 80 u. 103–110 fehlen. Bl. 23, 45 u. 93 def.). Praha NKn. Sankt Paul Benedikt (def.). San Marino (Calif.) HuntingtonL. Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Versfassung
12538 Historia. Herzog Ernst. Bamberg: Hans Sporer, 22.XI.1493. 
20 Bl. 〈a–k〉²⁰. 34 Z. Typ. 2:96G, 3:168G. Init. b. Rubr. β. 11 Hlzs.
Tit. (H²)Ertzog Ernſts auſfart  Wirt hie geoffenbart  Mit neūnundachtzig geſetze  Ein keiſer ward er zu letze.  Die heūnweis. ſing mit fleis.  Hlzs.  Bl. 1b (E³)S was ein herr gar erent­reich  geheiſſen keiſer fridereich  als wir noch hꝛen ſagen  … Endet Bl. 20a Z. 14 ſo lang pis er ein ende nam der edel frſt ſo here  Wllen wir laſſen ſundern has  ſchenckt ein vnd gebt mir zu trincken  ſing ein ander der es knd pas.  Zu Bamberg ward getruckt ditz pchlein  Von meiſter Hannſen hinder ſant Mertein  Am abent des heiligen Babſts Clement  Des wintters anefang nam es ein ent  Im iar nach ď gepurt vnſers herren Criſti  Tauſent vierhundert vnd dꝛeundnentzgi  Bl. 20b leer.
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Wien NB (Digitalisat).
Gotzkowsky E 3b.1. Schr 3912. Geldner: Bamberg 168. ISTC ie00104900.
Wien *NB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
20 Bl. 〈A–E〉²⁰. 34 Z. Typ. 1:96G, 2:168G. Init. c, h. Rubr. β. 11 Hlzs.
Tit. (H²)Erczog Ernſts auſfart  Wirt hye geoffenbart.  Mit neunundachczik geſetze  Ein keiſzer ward er zu lecze:  Hlzs.  Bl. 1b (E³)S was ein herꝛ gar erentreich  geheiſſen keißer Fridereich  als wir noch hrꝛen ſagen.  … Endet Bl. 20a Z. 16 wllen wir laſſen ſunder haß  ſchenckt ein vnd gebt mir trincken  ſyng ein ander der es künde pas.  ⁌ Gedruckt Zw Erffoꝛt jn ſant.  Pauls pfar Zw dē weiſſen liligē  Berge. (A¹)nno di / M /ccccco. In der genaden reichen tzeit.  Bl. 20b leer.
Vorlage: GW-Manuskript.
H 6676. Gotzkowsky S. 325. Schr 3913. Hase: Sporer 23. Ce³ E-105. ISTC ie00105000.
Washington (D.C.) *LC.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Anm. Die Existenz dieser Ausgabe wurde rekonstruiert. Vgl. Schanze, Frieder: „Volksbuch“–Illustrationen in sekundärer Verwendung. Zur Erschließung verschollener Ausgaben des Pfaffen von Kalenberg, Herzog Ernst, Sigenot und des Eckenliedes. In: Archiv für Geschichte des Buchwesens 26(1986) S. 239–257, bes. S. 248–249. Ex. nicht nachweisbar.
Falconetto delle battaglie
Anonyme Versdichtung in 344 ottava rima, von Luigi Pulci beeinflusst. Sie gehört zum Sagen­kreis Karls des Großen und basiert auf dem letz­ten Gesang der „Gesta Italiana“ (1483). In der äl­te­ren Literatur meist unter Charles I. oder Char­le­magne verzeichnet. Die Drucke des 16. Jhs auch unter dem Titel „Vendetta di Falconetto.“
Vgl. Beer S. 240, 331. — Franchetti in Medioevo e rinascimento veneto. Con altri studi in onore di Lino Lazzarini. Padova 1979 S. 335–351. (Medioevo e umanesimo. 34.) — Dionisotti in Italia Medioevale e Umanistica 32(1989) S. 227–261.
20 Bl. a–e. 2 Sp. 38 Z. Typ. 4:83R, 6:160G. Init. k. Min. f. Init. DrM II, IV.
Tit. Falconeto de Le Bataie  Lui feze Con Li Paladini In franza E  de la ſua Moꝛte.  DrM  Bl. 2aα m. Sign. aii (O²)Vero iuſto e ſcō ſummo idio  cōforto e ſpeme dogni tuo ad  ꝑ che ſi uera luce e mio deſio uocato  … Sign. b Ne ioue ſi ſare conuerſo in thoro  … Endet Bl. 20aβ Z. 2 coſi mi caua fuor di grande errore  e priego aiuti queſto uiuer corto  e lalma pigli poi che ſero morto  F I N I S.  Impreſſum Venetiis per Ioan‑​nem Baptiſtam Seſſa. Anno di  .M.ccccc. die  xxvii. Martii.  U. d. Sp. DrM  Bl. 20b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63.
HC 6902. Pr 5596. BMC V 481.IA 24569. ISTC if00044500.
London BL
. Nürnberg Scheurl?.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Fierabras
Die Sage von Fierabras gehört zur Karlsepik und weist schon in der Chanson de geste-Dichtung des 13. Jhs das traditionelle Personal auf. Den französischen Prosaroman kompilierte der Jurist Jean Bagnyon (Baignon) im Auftrag von Henri Bolomier, Kanonikus in Lausanne. Der in drei Bücher eingeteilte Roman handelt von den Kriegen Karls des Großen gegen die Sarazenen, das 2. Buch ist Fierabras (Fier-a-Bras, Fierebrac) gewidmet, dem Sohn des Sarazenenkönigs Balan. Der Bericht über die im Jahre 864 erfolgte Zerstörung Roms, unter dem Titel „La destruction de Rome“ überliefert, wird als Teil des „Fierabras“ verstanden.
Das anonyme italienische Cantare unter dem Titel „Fierabraccia e Ulivieri“ geht auf die franz. Fassung zurück. Den 13 Gesängen schließt sich ein 8 ottava rima umfassendes „Padiglione del Re Fierabraccio“ an.
Ausg. Franz. von I. Bekker. Berlin 1829. — A. Kroeber u. G. Seveis. Paris 1860. — J. Miquet. Ottawa 1983. — Ital. von E. Stengel. Marburg 1881. (Ausgaben und Abhandlungen aus dem Gebiete der romanischen Philologie. 2.) — E. Melli. Bologna 1984.
Vgl. Cantari S. 494. — Doutrepont S. 89–102. — Woledge Nr 53. — Brandin in Romania 64(1938) S. 18–100. — Formisano, Luciano u. Gianfranco Contini: La destruction de Rome. Firenze 1981, bes. S. 5–11. — Melli in Actes du 10e congrès international de la Societé Rencesvals, dans Senetiance, no 21. Aix-en-Provence 1987 S. 879–896.
Französisch
12542 Historia. Fierabras. Genf: [Adam Steinschaber], 28.XI.1478. 
116 Bl. [a–n⁸op⁶]. 31 Z. Typ. 1:120G.
Bl. 1 leer. Bl. 2a Cy commencent les chappitres des tiltres de leuure ſuyuant nombꝛez/ pour trouuer plus legierement la matiere  dedens compꝛinſe.  … Bl. 7b Z. 10 LE PROLOGVE.  Bl. 8a [⁸]Aint pol docteur de uerite nous dit/   toutes choſes reduites par eſcript ſont  a nrē doctrine eſcriptes. Et boece fait  mencion … Z. 14 … Ie dy cecy voulētiers/ car ſouuenteffois  iay eſte exite de la part de venerable hōme meſſire henri bolomier chanoine de lauſanne pour reduire a ſon plaiſir aulcunes  hiſtoires tant en latin cōme en romant et en aultre facon eſcrip‑​tes … Bl. 8b Z. 10 Cy cōmence le pꝛemier liure qui contient trois parties par  les chapitres ſuyuāment deſclarees.  La pꝛemiere partie du pꝛemier liure contiēt cincq chapitres  et parle du cōmencement de france/ et du roy cloys.  [³]Omme on lit es hiſtoires des troiens apꝛes la deſtruccion de troie il y auoit vng roy moult noble qui ſe diſoit francus lequel eſtoit compaignon de Eneas … Lage b Cōment le roy cloys paien eut a femme la noble clotildis fil… Endet Bl. 115b Z. 20 et eſcouter de leuure en ce liure compꝛiſe.  [³]Omme iay dit au cōmencemēt de leuure pꝛeſente les  eſcriptures et fais aulcuns ont eſte reduis en eſcript  pour en eſtre memoire … Bl. 116a Et ainſi eſt que a la poſtulacion et requeſte du deuāt nōme venerable hōme meſſire henry bolomier chanoyne de lauſenne ay  eſte inſite de luy tranſlater et reduie en pꝛoſe francoiſe la matiere deuant deſduite tant cōe il touche le pꝛemier et le tiers liure  ie les ay pris er extrais dung liure  ſe dit miroir hiſtoꝛial pour  la plus grant partie/ … Z. 18 … A laquelle puiſſent finablemēt  paruenir tous ceulx qui voulentiers le liront oꝛront ou feront  lire AMEN. Deo gracias.  Cy finiſt le rōmant de fierabꝛas le geant Impꝛime  a geneue Lan de grace Mil.cccc.lxxviij. le  .xxviije. iour  de nouembꝛe.  Bl. 116b leer.
Vorlage: Brussel BR (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Genève BPU (Digitalisat). Paris BN (Digitalisat).
HC 7086. Kaufmann-Nabholz 30. Lökkös: Impr.Genève 4. Bechtel F-70. CBB 1484 u.Suppl. Pell 4800. Chantilly 741. Lökkös: Cat.Genève 188. ISTC if00167700.
Brussel BR. Chantilly MConde. Crema BCom (Bl. 116 fehlt). Genève BPU. Paris Arsenal, BN (2 Ex., 2. Ex. def.).
Gesamtüberlieferung: 7 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12543 Historia. Fierabras. Genf: Simon Du Jardin, [um 1480]. 
112 Bl. [a–o⁸]. 30–31 Z. Typ. 1:122G, 2:120G.
Bl. 1 leer. Bl. 2a [⁷]Aint ol docteur de verite nous dit que  toutes choſes reduictes par eſcript ſont a  nrē doctrine eſcriptes. … Bl. 2b Z. 9 Cy cōmencent les chapitres des tiltres de loeuure ſuyuant  nōbꝛez/ … Bl. 7a [⁷]Omme on lit es hiſtoires des troyens apꝛes la deſtruction de troye … Lage b ſoꝛ a aūrelien le meſſagier du roy cloys En peu de temps apꝛes le  … Endet Bl. 111b Z. 12 … A laquelle puiſſent finablement paruenit tous ceulx qui voluntiers le liront oꝛront ouferont lire. .AMEN.  Explicit/ Fierabꝛas ꝑ Symon  du Iardin a geneue/  Bl. 112 leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63.
C 2502. Kaufmann-Nabholz 41. Lökkös: Impr.Genève 13. Bechtel F-71. Pr 7810. BMC VIII 368.IB 38425. Chantilly 742. ISTC if00167750.
Chantilly MConde. London BL
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12544 Historia. Fierabras. Genf: Louis Cruse, 13.III.1483. 
110 Bl. a–n⁸o⁶. 33 Z. Typ. 2:119G. Init. a (DrM Ia, Meyer: DrVM 13). 52 Hlzs., dar. 3 Wdh. DrM IV.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.jj. [⁶]Aint pol docteur de verite nous dit que toutes cho‑​ſes reduictes par eſcript ſont a nouſtre doctrine  eſcriptes. … Bl. 2b Z. 7 Cy commencent les chapitres des tiltꝛes de loeuure ſuyuammēt  nombꝛez/ … Bl. 6a (C)Omme on liſt es hiſtoires des tꝛoyēs as  la deſtruction de tꝛoye … Sign. b [³]Prez que la royne eut oy le roy qui ſeſtoit conuerti en la foy  … Endet Bl. 109b Z. 14 … A laquelle puiſſent finablemēt  paruenir tous ceulx qui voluntiers le liꝛont oꝛront ou feront lire.  Cy finiſt Fierabꝛas Impꝛime a geneſue Par maiſtre Loys Garbin bourgois de la dicte cite Lan mil.cccc.lxxxiij. et Le  .xiij. iour du  moys de Mars. Deo gracias Amen.  Bl. 110a DrM  Bl. 110b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 65. London BL (Digitalisat).
C 2503. Schr 3977. Kaufmann-Nabholz 56. Bechtel F-72. Lökkös: Impr.Genève 39. Pr 7811. BMC VIII 365.IB 38431. ISTC if00167800.
London BL
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12545 Historia. Fierabras. Lyon: Guillaume Le Roy, 16.XI.[1484(?)]. 
116 Bl. a–n⁸op⁶. 32–33 Z. Typ. 3:125G. Min. f. Init. 53 Hlzs., dar. 3 Wdh.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii. (ſ)Aint pol doctoꝛ de verite noꝯ dit que toutes choſes  reduites par eſcript ſont a noſtre doctrine eſcriptes  … Bl. 2b Z. 5 Cy commencent les chapitres des tiltres de loeuure ſuyuammēt nōbꝛes … Bl. 6b (c)Ommēt on liſt es hiſtoires des troyens apꝛes la deſtruction de troye … Sign. b aurelien va veoir le diffinement des gens du roy il commenca  … Endet Bl. 115b Z. 27 … A lalle puiſſent finablement  paruenir toꝯ ceulx qui voluntiers le liront oꝛront ou feront lire.  Cy finiſt Fierabꝛas impꝛime a lyon par maiſtre Guillaume  le roy Le  .xvi. iour du moys de Nouembꝛe Deo gracias Amen  Bl. 116a Hlzs.  Bl. 116b leer.
Vorlage: Liège BU (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. BMC VIII S. 237.
Anm. In dem Auktionskatalog „Catalogue de livres rares et précieux provenant de la Bibliothèque de Monsieur Ch.-L. Fière“ von Albert Besombes (Paris) 1933 Nr 22 (m. Abb.) wird diese Ausgabe beschrieben.
Reproduktionen: Liège BU (Digitalisat).
Claudin III 73. CBB 1483. ISTC if00167900.
Liège *BU. Paris BN (def.).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12546 Historia. Fierabras. Lyon: Guillaume Le Roy, 5.VII.[1485(?)]. 
108 Bl. a–m⁸no⁶. 36–37 Z. Typ. 4:200G, 5:108/109G. Meist Min. f. Init. 53 Hlzs., dar. 5 Wdh.
Tit. Hlzs., darin Fierabras.  Bl. 2a m. Sign. a.ii. [⁶]Aint paul docteur de verite nous dit que tou‑​tes choſes reduytes par eſcript ſont a noſtre  doctrine eſcriptes. … Bl. 2b Z. 3 Cy commencent les chapitres des tiltres de loeuure ſuyuā‑​ment nōbꝛez … Bl. 7a (c)Omme on lit es hyſtoires des troyēs apꝛes la  deſtruction de tꝛoye … Sign. b eſt dit. mais Il nen voulut riens ouyr ne faire Quāt ce filz fut  … Endet Bl. 107b Z. 34 … A lalle puiſſēt finablemēt  paruenir tous ceulx  voluntiers le liront oꝛront ou front lire.  Cy finiſt Fierabꝛas Impꝛime a lyon par maiſtre Guillaume  le roy. Le cincquieſme Iour du moys de Iuillet Deo gratias.  Bl. 108a Hlzs.  Bl. 108b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. BMC VIII S. 237.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 66. London BL (Digitalisat).
H 7085. Claudin III 74. Bechtel F-74. BMC VIII 237.IB 41525. ISTC if00167850.
London BL
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12547 Historia. Fierabras. Lyon: Guillaume Le Roy, 20.I.14
86
87
116 Bl. a–n⁸op⁶. 33 Z. Typ. 5*:111G. Init. k. Häufig Min. f. Init. 52 Hlzs., dar. 7 Wdh.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. aii (ſ)Ainct pol docteur de verite nous dit que toutes cho‑​ſes reduictes par eſcript ſōt a noſtre doctrine eſcriptes. … Bl. 2b Z. 5 Cy cōmēcent les chapitres des tiltres de loeuure ſuyuāment  nōbꝛes … Bl. 6b (c)Omment on liſt es hiſtoires des troyens apꝛes la deſtruction de troye … Sign. b aurelien va vroir le diffinement des gens du roy il commenca  … Endet Bl. 115b Z. 27 … A la quel‑​le puiſſent finablement paruenir tous ceulx qui voluntiers le li‑​ront oꝛront on feront lire.  Cy finiſt Fierabꝛas impꝛime a lyon par maiſtre guillau‑​me le roy le  .xx. iour de ianuier  .M.CCCC.lxxxvi.  Bl. 116a Hlzs.  Bl. 116b leer.
Vorlage: Cologny BBodmer (Mikrofilm). Wien NB (Teilmikrofilm).
Anm. Zeilengetr. Nachdr. der Nr 12545.
HC 7088. Claudin III 72. Bechtel F-73. F75. Ce³ F-168. Büchler-Mattmann: Bodmeriana 106. Pollard: MorganL 603. ISTC if00168000.
Cologny BBodmer (Bl. 1, 8 u. 116 fehlen). New York MorganL. Wien NB
(Bl. 1 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12548 Historia. Fierabras. Lyon: Jacques Maillet, 21.VII.1489. 
86 Bl. a–k⁸l⁶. 38 Z. Typ. 1:114G. Meist Min. f. Init. Leisten. 53 Hlzs., dar. 1 Wdh.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii (ſ³)Aint pol docteur de verite nous dit que toutes choſes reduites  par eſcript ſont a noſtre doctrine eſcriptes. … Z. 33 Cy commencent les tiltres des chapitres de leuure ſuyuāment nōbꝛez  … Bl. 5a []Omme on liſt es hyſtoires des troyens as la deſtruction de  troye … Sign. b Hlzs., daneben Leiste  (c³)Eſtuy noble charlemaine aultremēt dit charleſ le grāt lel pour  … Endet Bl. 85b Z. 32 … En laquelle puiſſent finablemēt paruenir tous ceulx  qui voluntiers le liront oꝛront ou feront lire.  Cy finiſt Fierabꝛas Impꝛime a Lyon par Iaques maillet Lan de  grace Mil.cccc.lxxxix. Le xxi. iour de iuillet. DEO GRATIAS  Bl. 86a Hlzs.  Bl.86b leer.
Vorlage: Ehem. Schäfer (Schweinfurt) (Einzelfotos)..
H 7087. C 2504. Claudin IV 101. Baudrier XII 445. Bechtel F-76. Ce³ F-169. Davies: EFB 160. Kat. Bibl. Schäfer 130. ISTC if00169000.
Washington (D.C.) LC.  — Ehem. Schäfer (Schweinfurt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12549 Historia. Fierabras. Lyon: [Martin Havard], 20.XI.1496. 
66 Bl. a–l⁶. 1, Tab. 2 Sp. 47–48, Tab. 49 Z. Typ. 2:93G, 3:220G. Init. a, b, d, e. Min. f. Init. Rubr. δ. Leisten. 55 Hlzs., dar. 5 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit. Hlzs., darin (F¹)ierabꝛas  Bl. 2a m. Sign. a.ii. (S)Aint pol docteur de verite nous dit que toutes choſes reduites par  eſcript ſont a noſtre doctrine eſcriptes. … Z. 30 ❡ Cy commencent les tiltres des chapitres de loeuure ſuyuamment nombꝛes … Bl. 4a Z. 18 (C)Omme on liſt des hiſtoires ōes troyens apꝛes la deſtuction de troye  … Sign. b ment content du nom deſtre dit roy. Quant le pape ouyt la demande il demanda a  … Endet Bl. 65a Z. 41 … En laquelle puiſſent fina‑​blement paruenir tous ceulx qui voulentiers le liront ou feront lire.  ❡ Cy finiſt Fierabꝛas impꝛime a lyon lan de grace mil quattrecens quatrevingtz et ſeize. Le  .xx. iour de nouembꝛe.  Bl. 65b Hlzs.  Bl. 66 leer.
Vorlage: Genève BPU. London BL (Mikrofilme).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 66.
HC 7089. Baudrier XII 200. Bechtel F-77. Pr 8707. BMC VIII 326.IB 42214. Lökkös: Cat.Genève 189. ISTC if00169200.
Genève BPU (def.). London BL
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
80 Bl. a–k⁸. 39 Z. Typ. 4:95G. Init. e, g, p. Rubr. γ. 46 Hlzs., dar. 9 z.T. mehrmalige Wdh. DrM Ia.
Bl. 1a Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij (S¹⁰)Aint pol docteur de verite nous dit  toutes  choſes reduites par eſcript ſōt a noſtre doctrine eſcriptes. … Z. 35 ⁌ Cy cōmencēt les tiltres des chapitres de loeuure ſuyuāment nombꝛes  … Bl. 5a Z. 6 (C³)Omme on liſt es hiſtoires des troyēs apꝛes la deſtruction de troye  … Sign. b (C³)Eſtuy noble charlemaigne aultremēt dit charles le grāt. lel pour la  … Endet Bl. 79b Z. 17 … Auquel puiſſons tous paruenir. Amen.  ⁌ Cy finiſt Fierabꝛas impꝛime a lyon par Pierre mareſchal ⁊ bar‑​nabas chauſſard. Lan de grace  .M.cccc.xcvij. Le  .iiij. de auril.  DrM  Bl. 80 leer.
Vorlage: Chantilly MConde (Mikrofilm). Paris BN (Einzelfotos).
Reproduktionen: Paris BN (Digitalisat).
C 2505. Claudin IV 177. Baudrier XI 496. Bechtel F-78. Pell 4801. Chantilly 743. ISTC if00169400.
Chantilly MConde. Paris BN (Bl. 73 u. 80 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Englisch
12551 Historia. Fierabras, engl. Übers. William Caxton. [Westminster]: William Caxton, 1.XII.1485. 
96 Bl. a–m⁸. 2 Sp. 39 Z. Typ. 4*:100G. Init. b. Rubr. α.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. aij (S³)Aynt Poul docteur of  veryte ſayth to vs that  al thynges that ben re‑​duced by wrytyng/ ben wryton  to our doctryne/ … Bl. 2bα Z. 6 (T²)Henne foꝛ as moche I  late had fynyſſled in  enprynte the book of the noble ⁊  vyctoryous kyng Arthur fyrſt  of the thre mooſt noble ⁊ woꝛ‑​thy of cryſten kynges/ … Bl. 3aα m. Sign. aiij ⁌ Here begynnth the chappters  ⁊ tytles of this book … Bl. 6aα (A³)S it is redde in thyſtoryes of the troians/ After  the dyſtructyon of the  noble cyte of Troye/ there was a  kyng … Sign. b wold taſte humanyle couena‑… Endet Bl. 95bα Z. 26 … Neuertheles who ſo  vnderſtondeth wel the lettre/ ſhal  wel compryſe myn endencyon/  by which he ſhal fynde nothyng  but moyen foꝛ to come to ſalua‑​coon/ To the whyche may fynably come alle they that wyllyn‑​gly rede/ oꝛ here/ oꝛ do thys book  to be redde. Amen  ⁌ And by cauſe I wylliam  Caxton was deſyred ⁊ requyred  by a good and ſynguleꝛ frende  of myn/ Maiſter wylliam dau‑ β leney one of the treſorers of the  jewellys of the noble ⁊ mooſe  cryſten kyng/ our naturel and  ſouerayn loꝛd late of noble me‑morye kyng Edward the fourth  on whos ſoule jheſu haue mercy  To reduce al theſe ſayd hyſto‑​ryes in to our englyſſhe tongue  … Z. 22 … the  whyche. werke was fynyſſed  in the reducyng of hit in to en‑​glyſſhe the xviij day of juyn the  ſecond yere of kyng Rychard  the thyrd/ And the yere of our  loꝛd M CCCC lxxxv/ And  enprynted the fyrſt day of de‑​cembre the ſame yere of our loꝛd ⁊ the fyrſt yere of kyng Harry  the ſeuenth/  ⁌ Explicit ꝑ william Caxton  Bl. 96 leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 48. London BL (Digitalisat).
HC 4521. Duff-Hellinga 83. Pollard-Redgrave² 5013. Needham: Printer Cx 81. Pr 9659. BMC XI 160. Brit.Libr.Cat. 59 S. 7.IB 55090. ISTC ic00204800.
London BL
(2 Ex., 2. Ex. Fragm. Bl. 2). Windsor RL (Fragm. 1 Bl.).
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Italienisch
70 Bl. a–h⁸i⁶. 32 Z. Typ. 3:96R. Init. b. Rubr. α.
Tit. ⁌ EL CANTARE DI FIERA‑​BRACCIA ET VLIVIERI  Bl. 2a m. Sign. a2 (A³)Ltiſſimo idio padre & ſignore  uo cominciar un bel dir dilectoſo  di Carlo mano uiuo dire il uigore  … Z. 23 chiamato fu il forte re Fierabraccia  ſto fu ſancto & pio ognhuomo il ſcaccia  … Sign. b Luno brando chiama per nome palmie  … Endet Bl. 68b Z. 23 cioe in quella ſancta & magna gloria  al uoſtro honore fornita e queſta ſtoria  Finito il libro del Re Fiera­braccia  & Vliuieri. Deo gratias  Amen  Comincia il padilion del re Fierabraccia  Bl. 69a ⁌ In quattro parti un padiglion diſteſo … Endet Bl. 69b Z. 32 muoia Scipione con ſua compagnia  Bl. 70a Z. 1 ⁌ Finito el padiglion del Re Fierabraccio  Bl. 70b leer.
Vorlage: Roma BCorsin (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 89. Roma BCorsin (Digitalisat).
H 7090. R 1518. Rhodes: Firenze 300. IGI 3878. ISTC if00167500.
Roma BCorsin
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Spanisch
12553 Historia. Fierabras, span. [Toledo: Peter Hagembach, um 1500]. 
40 Bl. a–e⁸. 31 Z. Typ. 1:104G, 2:150G. Init. b, c. Rubr. γ.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aij (S)Enoꝛes agoꝛa eſcuchad:  ⁊ oyredes vn cuēto muy marauillo‑​ſo  deue ſer oydo aſi como fallamos  ē las eſcrituras ātiguas ꝑa tomar el  hōbꝛe fazaa de no creer las coſas tā  ayna faſta  ſepays la ꝟdad ꝑa nunca  dexar alto hōbꝛe: o alta muger ſin guarda vn dia.  Acaeſcio que el rey Carlos mayes de frācia … Sign. b unbekannt. Bricht ab Bl. 38b Z. 31 ſu buen hueſped de vinoga ⁊ enbio poꝛ el con vn men  Bl. 39 u. 40 unbekannt.
Vorlage: Barcelona BCatal (Mikrofilm).
Haebler 120.5. Vindel: Arte tip. VI 137.43. Norton: Cat.Spain 1015. IBE 1487. IBEPostinc 74. ISTC ic00204850.
Barcelona BCatal
(Fragm. Bl. 2–7 u. 10–38).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
11 Sp.159a Historia. Fierabras, span. Barcelona
H 4520. PA IX 212.14b. Haebler 120. Vindel: Arte tip. VIII 131.157(1).
Nicht nachweisbar. Wohl nach 1500.
La figliola del mercadante
Schwankerzählung in 34 ottava rima. Das Motiv von der weltfremd erzogenen schönen Tochter eines Kaufmanns ist in der volkssprachigen Literatur jener Zeit weit verbreitet, im 16. Jh. z.B. bei Martin Montanus.
Ausg. von Hermann Varnhagen in: Italienische Kleinigkeiten. A. Tobler zum 60. Geburtstag. Halle 1895 S. 7–25.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 43–45. — Lommatzsch I S. 17. — Morpurgo 515.
4 Bl. [a]. 34–35 Z. Typ. 1:110R. Init. a.
Bl. 1a (A²)L nome Sia di Criſto benedicto  et della ſua madre uergine maria  con cio ſia coſa che collo intellecto  … Endet Bl. 4b Z. 29 e ſanza zufolare e fecion poi  queſto e finito per lamor di uoi.  Qui e finita La nouella della figliuola  Del Mercatante 
Vorlage: Paris BN (Kopie).
Pell 8494. CIBN N-163. ISTC if00170200.
Paris BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 5:88R. Init. b. Rubr. α. 3 Hlzs.
Bl. 1a La nouella della figluola del mercatante che ſi fuggi la prima  ſera dal marito per non eſſere impregnata  α (A²)L nome ſia di xo benedecto  et della madre uergine Maria  con cio ſia coſa che cō lo intellecto  … Endet Bl. 4aβ Z. 7 et ſanza zufolare e fecion poi  queſto e/ finito per amor di uoi  U. d. Sp. ⁌ Finita e/ la nouella dela figliuola  del mercatante  Bl. 4b leer.
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Zur Datierung vgl. BMC VI S. 635–636.
Faks. hrsg. von Hermann Varnhagen. Erlangen 1909.
Reproduktionen: Erlangen UB (Digitalisat).
Sander 2711. Pell 8495. Chantilly 1347. ISTC if00170250.
Chantilly MConde. Erlangen *UB.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Florindo e Chiarastella
Versnovelle in 96 ottava rima. Die Geschichte vom Bauernsohn Florindo, der König von Spanien und Gatte der Königstochter Chiarastella wird, bleibt über Jahrhunderte beliebt und erfährt u. a. eine Dramatisierung durch Lope de Vega.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 51–52. — Lommatzsch I S. 14 u. 88–90.
6(?) Bl. A⁶(?). 2 Sp. 36 Z. Typ. 1:92G.
Bl. 1 u. 2 unbekannt. Bl. 3aα m. Sign. Aiij Z. 2 e ſempꝛe lo teneuan per la gona  dicendo inſieme quei duo vechi acoꝛti  come tu ſei partito nui ſian moꝛti  De nō voler che nui moꝛiamo anchoꝛa  … Bricht ab Bl. 4bβ Z. 33 Fuui anchoꝛ Filoſtallo re di caſtiglia  e ſua ſoꝛella ditta Luciana  con tutti i ſuoi baron e ſua famiglia  coſtui ſcontrando la dama ſopꝛana 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Anm. Das Fragment umfasst die Oktaven 31 Z. 6 – 65 Z. 4.
Reproduktionen: London BL (Digitalisat).
Pr 7206. BMC VII 1065.IA 32285. ISTC if00228300.
London BL
(Fragm. Doppelbl. A3/A4).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 48 Z. Typ. 1*:66G. Eine weitere got. Type ca. 100G. Init. d.
Bl. 1a Floꝛindo e chiaraſtella.  α (O³) gloꝛioſo re celeſtiale  infinita ſapientia pe eno.  o creatoꝛe del tutto vľe  … Endet Bl. 4bβ Z. 47 che ci voglia far ſalui tutti quanti  E colocarne in ciel fra li ſoi ſanti. 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Borm: IG 1355. ISTC if00228400.
Wolfenbüttel *HerzogAugustB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 48 Z. Typ. 4:71G. Init. h.
Bl. 1a La hiſtoria di Florindo.  α (O²) Gloꝛioſo Re celeſtiale  o īfinita ſapiētia o patre eterno  o creatoꝛe de tutto vniuerſale  … Endet Bl. 4bβ Z. 47 che ci voglia far ſalui tutti quāti  e collocarne in cielo fra li ſoi ſanti  U. d. Sp. Finiſce lyſtoria di Florindo. 
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Faks. hrsg. von Hermann Varnhagen. Erlangen 1907.
Reproduktionen: Erlangen UB (Digitalisat).
Rhodes: Firenze 312. ISTC if00228450.
Erlangen *UB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
8 Bl. a⁸. 2 Sp. 32 Z. Typ. 6:92G, 11:146G. Rubr. ζ. 1 Hlzs.
Tit. Florindo e Chiaraſtella  Hlzs.  Bl. 2aα ⁌ O gloꝛioſo re celeſtiale  o īfinita ſapiētia o padre eterno  o creatoꝛe de tutto vniuerſale  … Endet Bl. 7bβ Z. 31 che ci voglia far ſalui tutti quanti  e collocarne iuſieme fra li ſoi ſanti  Finis  Bl. 8 leer.
Vorlage: Roma BCasanat (Mikrofilm).
Reproduktionen: Roma BCasanat (IISTC). Roma BCasanat (Digitalisat).
R 916. Sander 2800. IGI 3999. ISTC if00228500.
Roma BCasanat.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Florio e Biancifiore
Das 135 ottava rima umfassende anonyme Cantare entstand in der 1. Hälfte des 14. Jhs und basiert auf der französischen Versdichtung „Floire et Blancheflore“, deren erste Fassung in der Mitte des 12. Jhs entstand. Die Texte variieren geringfügig.
Giovanni Boccaccio bearbeitete diesen Stoff unter dem Titel „Filocolo“ (GW 4462–4471), nach dem auch die deutsche Fassung entstand.
Ausg. von Vincenzo Crescini. Bologna 1889. 1899. — A. Balduino in Cantari del Trecento. Milano 1970 S. 37–137.
Vgl. Verf.Lex.² II 744–747. — Varnhagen: Er­lan­gen S. 35–37. — Lommatzsch I S. 28–29 u. 94–96. — Ertzdorff S. 95–98. — Altamura in Biblion 1(1947) S. 92–133. — Cacciaglia in Zeitschrift für romanische Philologie 80(1964) S. 241–255.
22 Bl. [ab⁸c⁶]. 26–27 Z. Typ. 2:116R. Min. f. Init. 2 Hlzs.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs., darin Florio Biancofiore  Bl. 2a (d)Onne e ſigniori uoglyoue pregare  chel mio dicto ſia bene ſcoltato  ca io ve uoglio dicere e contare  ora me intenda chiūca e namorato  como naſcio Florio e Biancofiore  … Z. 7 Vno caualeri di roma anticamente  ſi preſe per muglyere vna pocella  illo era richiſſimo e potente  … Lage b appella lo iudicio damnato  … Endet Bl. 21b Z. 17 venuto fo de roma imperatore  cento anni uippe florio e biancofiore  Laudato ne ſia criſto omnipotente  Et tucti me perdonati o bona gente  Qua finiſſe la hiſtoria de Florio e  Biancofiore ſtampata a Napoli.  Anno. domini M.cccc.lxxxi.  Bl. 22a Como Biancofiore fo uenduta ſula naue.  Hlzs.  Bl. 22b leer.
Vorlage: Napoli BN (Mikrofilm).
R 520. Sander 2810. Fava 198. IGI 4000. ISTC if00228600.
Napoli BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
18 Bl. a⁸b¹⁰. 32 Z. Typ. 1:97R. Rubr. α.
Tit. FLORIO ET BIANCIFLORIO  Bl. 1b ⁌ Vn caualier di roma anticamente  preſe per moglie una gentil donzella  chera molto riccha & molto poſſente  … Sign. b Et luna diſſe all altra in ueritade  … Endet Bl. 18b Z. 7 & poi di roma fu electo imperadore  & gran tempo ſtette con biancifiore  Finito fiorio & biancifiorio a di  .xiiii.  di nouembre  .M.cccc.lxxxv. 
Vorlage: Palermo BRegion (Mikrofilm).
HR 7189. Rhodes: Firenze 313. IGI 4001. ISTC if00228650.
Palermo BRegion.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
20 Bl. ab⁸c. 28 Z. Typ. 1:110R. Init. a.
Bl. 1a m. Sign. ai FLORIO ET BIANCIFLORIO  (V³)N chaualier di roma anticamente  preſe ꝑ moglie una gentil donzella  cra molta riccha e molto poſſente  … Sign. b Il duca lo fece tutto diſarmare  … Endet Bl. 20b Z. 3 et poi di Roma fu ellecto imperadore  et gran tempo ſtete con Biancifiore  FINITO IL CANTARE DI  FLORIO ET BIANCIFIORE A DI XI DI  Mapgio Mcccclxxxx. 
Vorlage: Roma BCorsin (Mikrofilm).
Reproduktionen: Roma BCorsin (Digitalisat).
Accurti I 64. Rhodes: Firenze 314. IGI 4002. ISTC if00228700.
Roma BCorsin
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
11 Sp.162a Historia. Florio e Biancifiore. 1490. 
H 3302.
Nicht nachweisbar. Wahrscheinlich identisch mit der vorhergehenden Nr (PA IV 52.425).
12563 Historia. Florio e Biancifiore. [Rom: Stephan Plannck(?) , nicht nach 1491]. 
6+? Bl. [a⁶+?]. 36 Z. Typ. 1:86G.
Anfang unbekannt. Bl. 2a Z. 1 illo era richiſſimo e potente  de auro e de auere e de multe caſtella  … Bricht ab Bl. 5b Z. 35 Altiſſima Regina incoꝛonata  che ſi aduocata deli peccaturi 
Vorlage: Nördlingen K (Einzelfotos).
Zur Datierung vgl. Hobson in Mélanges d’histoire de la reliure offerts à Georges Colin. Bruxelles 1998 S. 87–99.
Anm. Das Fragment umfasst die Oktaven 1 Z. 3 – 37 Z. 2.
ISTC if00228710.
Nördlingen K (Fragm. 2 Doppelbl. A2/A5 u. A3/A4).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12564 Historia. Florio e Biancifiore. [Italien, um 1500]. 
6 Bl. [a⁶]. 2 Sp. 44 Z. Typ. 73G. 1 Rubr.
Bl. 1a Floꝛio e Bianza Fioꝛe chiamata  α ☞ Done e ſignoꝛi vi volio gare  Chel mio dicto ſia bē ſcoltato  … Z. 8 Vno caualere di roma anticamente  Si pꝛeſe per moliere vna poncella  Ello era richiſſimo e potente  … Endet Bl. 6bβ Z. 42 Venuto fo de roma imperatore  Cento anni viue floꝛio e biāza fio­ꝛe  ☞ Finis 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikro­film).
Anm. Die Type entspricht in Maß und Majus­kel­formen der Type 1* des Rainald von Nimwegen in Venedig. Einzelne Minuskelformen weisen aber mar­kan­te Abweichungen auf.
Borm: IG 1356. ISTC if00228720.
Wolfenbüttel *HerzogAugustB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. ab⁶. 2 Sp. 32 Z. Typ. 7:87G, 8:106G. Init. h, m. 8 Hlzs., dar. 1 Wdh.
Bl. 1a Dio damoꝛe   Bianchifioꝛe   Floꝛio.  Hlzs.  (D)Onne e ſignoꝛi voglioui pꝛegare  chel mio dicto ſia ben aſcoltato  … Bl. 1bα (V²)N caualier di Roma ātichiaēte  pꝛeſe per moglie vna donzella  chera molto richa e poſſente  … Sign. b Vn gioꝛno ſtando Floꝛio nel palazo  … Endet Bl. 12b Z. 7 ⁊ poi di Roma fu decto imperadoꝛe  ⁊ gran tempo viſſe con biancifioꝛe  Finis. 
Vorlage: Roma BCasanat (Mikrofilm). El Escorial RB (Teilkopie).
Reproduktionen: Roma BCasanat (IISTC). Roma BCasanat (Digitalisat).
HR 7188. Sander 2811. 2812. IBE 2917. IGI 4003. ISTC if00228750.
El Escorial RB (Bl. 7–12 fehlen). Roma BCasanat.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. ab⁶. 2 Sp. 40 Z. Typ. 4:71G, 10:104G. Init. h, m. 8 Hlzs., dar. 1 Wdh.
Bl. 1a Dio damoꝛe   Bianchifioꝛe   Floꝛio  Hlzs.  (D)Onne e ſignoꝛi voglioui pꝛegare  chel mio dicto ſia ben aſcoltato  … Bl. 1b leer. Bl. 2aα (V²)N caualier di Roma antichamēte  pꝛeſe per moglie vna donzella  chera molto richa e poſſente  … Sign. b Et poi miſſe mano a vn coꝛtello  … Endet Bl. 12aα Z. 7 ⁊ poi di roma fu electo imperadoꝛe  ⁊ gran tempo viſſe con Biancifioꝛe  Finis  Bl. 12b leer.
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Reproduktionen: Erlangen UB (Digitalisat).
Sander 2813. ISTC if00228760.
Erlangen *UB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12567 Historia. Florio e Biancifiore. [Rom(?), nach 1500(?)]. 
12 Bl. AB⁶. 2 Sp. 32 Z. Typ. ca.82R, ca.111R. 1 Init. 2 Rubr. 8 Hlzs., dar. 1 Wdh.
Bl. 1a Dea damore. Bianchafiore. Flo­rio.  Hlzs.  (D²)Onne e ſignori uoglioui pre­ga­re  Chel mio dicto ſia ben aſcoltato  … Bl. 1bα (V³)N caualier di roma an­ti­ca­mē­te  preſe per moglie una dōcella  chera molta richa e poſſente  … Sign. b Vn giorno ſtando Florio nel Palazo  … Endet Bl. 12b Z. 7 & poi di Roma fu decto Imperatore  & gran tempo uiſſē con Bianchafiore 
Vorlage: Sevilla BColomb (Mikrofilm).
Sander 2814. IBE 2918. ISTC if00228780.
Sevilla BColomb.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
C 2542. Sander 2816. Brit.Libr.Cat. 110 S. 363. Johnson-Scholderer: ItB S. 270. ISTC if00228790.
Wegen der Typen nach 1500.
London BL
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Storia nuova dei Francesi e degli Inglesi
Versdichtung in 16 ottava rima, Ende des 15. Jhs entstanden.
Vgl. Dizionario S. 1014.
1 Bl. eins. bedr. 250 × 151 mm. 3 Sp. 53 Z. Typ. 5:92G.
Z. 1 Hiſtoꝛia noua delli franceſi: ⁊ delli Ingleſi: ⁊ come il Re dingilterra ha rotto gli franceſi ⁊ moꝛti infinite gente: ⁊ pꝛeſi gran maeſtri a nome per nome: ⁊ lexercito duna ⁊ del al‑​tra parte ⁊ altra coſa de nouo come intenderite.  Sp. 1 ✠ Li han pur dato ſchacho  darunter eingerückt mato  li potēti e bon īgleſi  che guaſchoni con franceſi  … Endet Sp. 3 Z. 49 bon botini e bon pꝛeſoni  li ingleſi hano guadagnato  li han pur.  Finis. 
Vorlage: Bergamo BCiv (Kopie).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 53.
IGICorr 4071A. ISTC ih00283500.
Bergamo BCiv.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Galien le Retoré
„Galienus redivivus“, „Galien Restauré“, Bearbeitung eines Heldengedichts aus dem 14. Jh., das sich auf den Epenzyklus um Garin de Monglane zurückführen lässt. Geschildert werden die Abenteuer des Galien, Sohn des Olivier, einer der zwölf Paladine Karls des Großen, und der Tochter des Kaisers von Byzanz.
Ausg. von E. Stengel. Marburg 1890.
Vgl. Doutrepont S. 103–108. — Woledge Nr 63. — Poiron, Daniel: Le moyen âge. Vol. 2: 1300–1480. Paris 1971 S. 285.
120 Bl. A–V⁶. Gez. [5]f.vi–f.Cxx. 36 Z. Typ. 7:114G. Init. a. 26(?) Hlzs., dar. Wdh. KolTit.
Tit., xylogr. Galien Rethoꝛe nouuellet  Impꝛime a paris.  Bl. 2a m. Sign. Aii Senſuit la table Du noble et hardy cheualier  galyen rethoꝛe filz au vaillant ⁊ bien renom‑​me oliuier de vienne per de france.  Et pꝛemierement.  … Tab. endet Bl. 5a Z. 32 Cy fine la table de galyen rethoꝛe.  Bl. 5b Hlzs.  Bl. 6a m. Blz. f.vi Pꝛologue de lacteur ſur la declaration de ce pꝛe‑​ſent romant contenant lhiſtoire du noble cheua‑​lier galyen rethoꝛe filz du cheualereux ⁊ biē renō‑​me oliuier de vienne per de france/ lequel legendꝛa en la fille du roy hugues a conſtantinoble en  reuenant du ſaint voyage de hieruſalem.  (P²)Our eſmouuoir ⁊ ſuſciter les cueurs ⁊ nobles couraiges De tous  vaillans/ … Z. 25 … ay pꝛopoſe Deſcrire ⁊ rediger a memoire vulgaire les  faitz ⁊ vertueuſes cheualeries du fidele ⁊ loyal cheualier galyen rethoꝛe  … Bl. 9a m. Sign. Ci u. Blz. f.vii Hlzs.  (A²)Lhonneur du benoiſt roy ieſus qui en la ſaincte croix fut cloue ⁊ qui  eut ſon digne ⁊ pꝛecieux coſte fendu pour nous racheter des peines  denfer vous vueil racompter vne moult belle hyſtoire … Sign. c ſe leuerent ⁊ ſe mirent a chemin vers conſtantinoble. Et quant ilz eurent  … Endet Bl. 119b Z. 19 … et tous ſes parens ⁊ amys ſen alerent en leurs pais malcōtans du roy charlemaigne. Icy fineray lhiſtoire et le noble romant de  galyen rethoꝛe … Z. 32 … et conſe  quēment a toute la court ſupernaturelle du royaume de paradis. Amen  Bl. 120a m. Blz. f.Cxx quer nDf  Cy fine le romant de galyen rethoꝛe auec les batailles faictes a ronceuaulx par la trahiſon de gannes per de france auec ſa miſerable executiō  faicte de par lempereur charlemaige aux pꝛez de ſaint martin a laon en lānoys. Nouuellement impꝛime a Paris le douzieſme iour de decēbꝛe. Lan  de grace milcinqcens. Pour Anthoine verard libꝛaire demourant a Paris pꝛes petit pont a lenſeigne ſaint Iehan leuangeliſte/ ou au palais au  pꝛemier pillier la ou len chante la meſſe de meſſeigneurs les pꝛeſidēs.  Bl. 120b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm). Paris BN (Einzelfotos).
Anm. Auch abweichend KolTit. in Rotdr. u. Bl. 5b ohne Hlzs. (BMC; z.B. Ex.London BL), Bl. S2b/S5a auch unbedruckt (Pell; z.B. Ex.Paris BN).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. Paris BN (Digitalisat).
HC 7438. Claudin II 501. Bechtel G-32. Macfarlane 63. Pell 4980. Pr 8455. BMC VIII 94.IB 41237. ISTC ig00045500.
Chantilly MConde. London BL
(Perg.), Lambeth (def.). Paris BN (Bl. 117 u. 118 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Historia di Gentile e Fedele
R 938. Sander 7754(?). Bühler: Bologna 41.B.1. IGI 4197 u.Corr. ISTC ig00129900.
Wegen der Type nach 1500.
Venezia BNMarc. Wolfenbüttel HerzogAugustB
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Godefroy de Bouillon
Auch Godefroi, Godefroit, Godeffroy de Boulion, Godefrey of Boloyne, Gottfried von Bullen. Seit dem 12. Jh. entwickelte sich die Vorstellung von diesem Helden als Mitstreiter Heinrichs II. im 1. Kreuzzug. Die Dichtungen entstanden seit dem 14. Jh. in mehreren Zyklen auf der Grundlage der „Historia rerum in partibus transmarinis gestarum“ des Wilhelm von Tyrus und der „Historia Hierosolymitana“ des Robertus monachus; eine belgische Kompilation bildete die Grundlage für zahlreiche verschiedene Romanfassungen seit dem 15. Jh. Vom Übersetzer Pierre Desrey erschien zu Beginn des 16. Jhs eine Versfassung. Durch die Tradition der Chanson de geste entstand die Verbindung zum „Chevalier au Cygne“ mit dem Motiv des Schwanenritters. Die bedeutendste Bearbeitung des Stoffes erfolgte später durch Torquato Tasso.
Ausg. von Frédéric A.F.T. Baron de Reiffenberg. Vol. 1.2. Bruxelles 1864, 1848.
Vgl. Doutrepont S. 48–59, 222 u.ö. — Woledge Nr 39. — Blades S. 252–253. — Debaene S. 249. — Duparc-Quioc, Suzanne: Le Cycle de la Croisade. Paris 1955. — Duparc-Quioc, Suzanne: Les poèmes du 2e Cycle de la Croisade. In: Revue d’histoire des textes 9(1979) S. 141–181. — Schehr in Bulletin de la librairie ancienne et moderne 50(1970) S. 235–241. — The Old French Crusade Cycle. Vol. 1: La Naissance du Chevalier au Cygne. Hrsg. Emanuel J. Mickel u.a. Alabama 1977.
Französisch
12570 Historia. Godefroy de Bouillon. Übers. Pierre Desrey. Paris: Le Petit Laurens für Jean Petit, 1500. 2 u.4°
196 Bl. aa–z⁊A–G⁶. 42 Z. Typ. 1:99G, 2:180G, 4*:112G. Init. c, d, e, g. 100 Hlzs., dar. 48 z.T. mehrmalige Wdh. VM. (Haebler: Petit II).
Tit. La genealogie auecques les  geſtes et nobles faitz darmes du treſ pꝛeux ⁊ renomme pꝛince Godeffroy de boulion. et de ſes cheualereux freres Baudouin et Euſtace: yſſus et deſcen‑​dus de la treſ noble ⁊ illuſtre lignee du vertueux cheualier au cyne. Auecques auſſi pluſieurs aultres  cronicques et hyſtoires miraculeuſes: tant du bon  roy ſainct loys: comme de pluſieurs autres puiſſās  et vertueux cheualiers.  VM  A la rue ſainct iacque au ſigne  Du lyon dargent a paris  vous trouuerez pour petit pꝛis  Le vaillant cheualier au cygne.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii Pꝛologue de laucteur ſur la declaracion de ce pꝛeſent li‑​ure Contenāt lhiſtoire miraculeuſe du noble cheualier  au Cyne … Z. 6 (A) voſtre treſ haulte treſ puiſſante et digne mageſte … Endet Bl. 2b Z. 28 tranſlate de latin en frācoys Lan de grace Mil.cccc. quatre vingtz et dixneuf Et lan  cincq centz Impꝛeſſe a paris par Iehan petit libraire demourāt en la rue ſainct Iaques  a lenſeigne du Lyon Dargent.:  Fin du Pꝛologue.:  Epigrame de laucteur ſur le contenu de ce  pꝛeſēt liure fait ⁊ narre en vers huittains.  Pꝛinces puiſſans roys et pꝛeux cheualiers  … Endet Bl. 4b Z. 25 Cy finiſſent leſditz vers huittains  Bl. 5a m. Sign. ai Comment le roy Pieron de liſle foꝛt eut a femme et eſpouſe  Matabꝛune … Z. 4 (N)Ous liſons es anciennes et autentiques croniques que iadis fut vng  noble Roy de liſle foꝛt: … Sign. b noyer et faire mourir en leur ēfance que de en aduenir vng plus grāt ſcādalle a la fin ⁊  … Endet Bl. 193a Z. 13 … En rendant  graces et ſouenges a dien noſtre ſouuerain ſeigneur: et generalement a toute la court celeſte du royaulme de paradis. Amen  La complainte de la terre ſaincte adꝛeſſate  aux pꝛinces pꝛelatz ⁊ ſeigneurs creſtiens.  Triumphans pꝛinces augmenteurs de foy  … Endet Bl. 196a Z. 29 Redarguante ceulx qui ont lachete  En bargaignant tel la cher achete  Cy finit le cheualier au Cyne auecques les faitz de  Godeffroy de boulion et de pluſieurs aultres pꝛinces ⁊  barons Impꝛime a paris: par le petit Laurens Pour  diſcrete perſonne Iehan petit libꝛaire demorant en la  rue ſaint Iacques a lenſeigne du lyon dargēt  Bl. 196b leer.
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Wien NB (Digitalisat).
H 3683. ISTC ig00315800.
Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Deutsch
C 2744. Brit.Libr.Cat. 126 S. 451. Pr II 11146. VD16 H 5691.
Es handelt sich um die Ausg. Nürnberg: Jobst Gutknecht, [um 1515] (VD 16 H 5691).
Reproduktionen: München SB (Digitalisate) (Ex. 1, (Ex. 2).
Berlin SB. München SB (2 Ex.). Wolfenbüttel HerzogAugustB. Zwickau RatsSchB.
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Anm. Laut Buchhändleranzeige von 1483 ist eine solche Ausgabe erschienen, vgl. Burger: Buchhändleranzeigen 26.
Ex. nicht nachweisbar.
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Englisch
12572 Historia. Godefroy de Bouillon, engl. Übers. William Caxton. Westminster: William Caxton, 20.XI.1481. 
144 Bl. a⁶b1–16⁸17⁶. 40 Z. Typ. 4:95G. Meist Min. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. a2 (t)He hye couragyous faytes/ And valyaunt actes of  noble Illuſtrous and vertuous peꝛſonnes ben digne  to be recounted/ put in memoꝛye/ and wreton. … Bl. 4a Z. 16 (t²)Henne for to knowe the content of this book. ye ſhal playnly ſee by the table folowynge/ … Endet Bl. 10a Z. 30 Here endeth the table of the content and chapytres nombred of  this preſent book entitled the ſiege and conqueſte of Iheruſalem  by criſten men  Bl. 10b u. 11 leer. Bl. 12a m. Sign. 1 2 Here begynneth the boke Intituled Eracles/ and alſo of Gode‑​frey of Boloyne/ the whiche ſpeketh of the Conqueſt of the holy  londe of Iheruſalem/ … Z. 9 The ffirſt chapitre treateth how Eracles conquerd Perſe and  ſlewe Coſdꝛoe/ and bꝛought in to Jheruſalem the very croſſe/ ca‑​pitulo   pꝛimo/  (t)He Auncyent hyſtoꝛyes ſaye that Eracles  was a good cryſten man and gouernour of  thempyre of Rome/ … Sign. d for to ſaue them ſuffred a grete flawe to come in to the contre for  … Endet Bl. 143b Z. 31 … That  place is kept moche honeſtly foꝛ to entere and burye the kynges  vnto this day  Thns endeth this book Intitled the laſte ſiege and conqueſt of  Iheruſalem with many other hiſtoꝛyes therin compꝛyſed/ Fyrſt  of Eracles … Z. 39 … tranſlated ⁊ reduced out of ffreuſſhe in to englyſſhe  Bl. 144a by me ſymple peꝛſone Wylliam Caxton … Z. 17 … whiche boook I began in marche the xjj daye and fynyſ‑​ſhyd the vjj day of Iuyn/ the yere of our lord ​.M.CCCC.lxxxj  ⁊ the xxj yere of the regne of our ſayd ſauerayn lord kyng Edward the fourth. ⁊ in this maner ſette in foꝛme ⁊ enprynted the  xx day of nouembre the yere a forſayd in thabbay of weſtmeſteꝛ  by the ſayd wylliam Caxton  Bl. 144b leer.
Vorlage: Faks. Göttingen SUB (Mikrofilm).
Faks. Amsterdam 1973.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 48. Res.Publ. Unit 64. London BL (Digitalisat).
HC 3684. Duff-Hellinga 164. Pollard-Redgrave² 13175. Needham: Printer Cx 48. Ce³ G-316 u.Suppl. CRF XII 286. Pr 9641. Brit.Libr.Cat. 135 S. 223.IB 55049. ISTC ig00316000.
Cambridge UL (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.). Glasgow UL
. Göttingen *SUB
(Bl. 1, 11, 29 u. 36–42 fehlen). London BL
. Manchester RylandsL
(def.). New Haven CenterBritArt
(def.), MedSch, UL. New York MorganL
. Oxford Bodl (Fragm. 3 Bl.). Paris BU. Philadelphia RosenbachM
. San Marino (Calif.) HuntingtonL
(def.). Wien NB
(es fehlen Bl. 1,11,18).
Gesamtüberlieferung: 15 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederländisch
100 Bl. [a]a⁸b–o⁶pq⁶. 2 Sp. 39–40 Z. Typ. 1:98/99G. 41 Hlzs., dar. 19 Wdh. VM (Juchhoff 35).
Bl. 1a Hlzs.  Bl. 1bα Hier beghint die pꝛologhe van  der ſcoenre hiſtoꝛien herthoge godeuaerts van boloen  … Bl. 2aα Z. 5 Hier beghint die tafele des teghē  woerdighen boecs  … Endet Bl. 3bβ Z. 5 … e hoe  boudewijn van burgondien na hem  in een coninc ghecoꝛen woꝛde  Bl. 4a leer. Bl. 4b Hlzs.  Bl. 5aα m. Sign. ai In dit eerſte capittel beſcrijf mē  hoe ende waer om ons heylighe vader die paeus vꝛbanus die tweede  vermaende e verwecte met ſoeten  onderwiſe geeſtelike wareltlike etghemeen volc vā vꝛancrijc e van  anderen plaetſen tontfanghen e  aen te nemē die iheruſalēſche reyſe  teghen den toꝛken e ongelouighē  heydeneu ende ſareſinen   i. ca.  [⁶]Nt iaer ons heren  doemen ſcreef du‑​ſent e twe e tne  ghentich is gehoudē eē gheuiert ge‑​weeſt een groot cōſiliū … Sign. b een dal daert oueruloedich was vā  … Endet Bl. 100aβ Z. 36 … welken  vꝛeeſden die vā cedar vā egiptē vā  damal e vā damaſco. leyt wachar‑​mē beſloten in deſen cleynē graue  Bl. 100b VM 
Vorlage: Berlin SB (Original). Göttingen SUB (Einzelfotos).
Anm. Zu „G.D.“ als Verleger bzw. Veranlasser vgl. Hellinga: PT I 85.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 68. Berlin SB (Digitalisat). Leiden BU (Digitalisat).
HC 3685. Conway 335. Kok: Houtsneden S. 509. 510. CA 968. Hellinga: PT I 81.II 422. ILC 1110. Ce³ G-317u.Suppl. IDL 2022. Pell 6028. VB 4899. CIBN H-163. Pr 8943. BMC IX 38.IB 47393. ISTC ig00317000.
Berlin *SB
(Bl. 4, 61 u. 100 fehlen). Göttingen *SUB
. Leiden BU
. London BL
. Paris BN. Utrecht BU. Washington (D.C.) LC. Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
HC 3686. Conway 341. Kok: Houtsneden S. 658. CA 969. Nijhoff-Kronenberg 0616. 4439. Hellinga: PT I 96.II 485. ILC A55. Ce³ G-318 u.Suppl. ISTC ig00318000.
Nach dem Zustand der DrM III nach 1500.
Detmold LB (def.). Washington (D.C.) LC.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Ritter Gottfried
Jenseitserzählung des 15. Jh. in Reimpaarform in 412 Versen (Schanze: 414). In der Einleitung wird auf eine schriftliche Quelle hingewiesen.
Vgl. Verf.Lex.² VIII 98–99.
10 Bl. 22-23 Z. Typ. 2:165G, 4:87G. 1 Hlzs.
Tit. Von ritter gotfrid wie er ſein weib erlöſt.  Hlzs.  Bl. 1b [²I]R herren ſchweigt vnd hōꝛet zu  Ein hyſtoꝛi ich ſagen thu  Von einem ritter wol erkant  Der ſelb was her gotfryd genant  … Endet Bl.10a Z. 19 Der ritter lebt in hertikeyt  Im kloſter vertreib er ſein zeit  Bis in got nam aus dem ellent  Domit hat das gedicht ein ent  Bl. 10b leer.
Vorlage: München UB (Digitalisat).
Reproduktionen: München UB (Digitalisat).
ISTC ig00326500.
München UB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Der Graf im Pflug
Erzählendes Lied aus dem 15. Jh., auch unter dem Titel „Alexander von Mainz (‚Metz‘)“ verbreitet. Es basiert auf einer Mainzer Lokalsage. Das zentrale Motiv ist der Unschuldsbeweis, den die der Untreue bezichtigte Ehefrau als ein Mönch verkleidet erbringt. Der Bearbeiter der niederdt. Prosaübersetzung übernahm einen Text aus der „Weltchronik“ des Hartmann Schedel zur Geschichte der Stadt Mainz.
Ausg. von Johannes Bolte in Zeitschrift des Vereins für Volkskunde 26(1916) S. 33–42. — Heinz Mettke. Leipzig 1970.
Vgl. Verf.Lex.² III 207–209. — Debaene S. 27–31. — Schanze, Frieder: Meisterliche Liedkunst zwischen Heinrich von Mügeln und Hans Sachs. Bd 2. München 1984 S. 3 u. 258–259. (Münchener Texte und Untersuchungen. 83.) — Die deutsche Literatur. Biogr. u. bibliogr. Lexikon. Hrsg. Hans-Gert Roloff. Bd 2. Bern, Frankfurt 1991 S. 176–182.
Deutsch
12574 Historia. Der Graf im Pflug. Bamberg: [Hans Sporer], 12.XI.[14]93. 
8 Bl. [a⁸]. 30 Z. Typ. 2:96G. Init. m. Rubr. β. 1 Hlzs.
Tit., xylogr. Die hiſtori. von dem  gꝛafen in dem pflug  Hlzs.  Bl. 2a (A¹¹)Yn edler herꝛ was zu metz  geſeſſen. Alexanď alſo was  Er genant. ſein lob ſtundtt  weidt gemeſſen. ſein weib  dye was ſo wol er kannt.  … Endet Bl. 8a Z. 27 … vnd dy kuten bey ir beder grabe. ir iar getzeit  man frlich begat iungk vnd alt dy feyꝛent iren tag  Getruckt zu Bamberg Im iij vnd  .xc.  Iare hinder ſant merty.  Bl. 8b leer.
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. Paris BN (Digitalisat).
H 7846. Gotzkowsky F 1.1. Schr 4109. Schramm XIII Abb. 303. Geldner: Bamberg 162. Pell 5289. ISTC ig00333200.
Paris BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
8 Bl. [a⁸]. 30–31 Z. Typ. 1:96G, 2:168G. Init. a. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. Von dem graffen in dem pflug ge‑​ſang Weiſz vō meintz:  Hlzs.  Bl. 1b (A¹¹)Yn edler herꝛ was zu mētz  geſeſſen Alexanď alſo was  Er genant. ſein lob ſtundtt  weidt gemeſſen. ſein weib  dye was ſo wol er kannt.  … Endet Bl. 8a Z. 19 … vnd dy kuten bey ir beder grabe. ir yar gezeit  man frlich begat iungk vnd alt dy feyrent iren tag.  ⁌ Getruckt zu Erffoꝛt von meiſter hanſē  ſpoꝛer bey ſante veit zu den eynſydell Im  XCV Iare.  Bl. 8b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Berlin SB (Digitalisat).
H 7847. Gotzkowsky F 1.2. Schr 4110. Schramm XIII Abb. 303. Hase: Sporer 3. VB 1121. ISTC ig00333300.
Berlin *SB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsch
12576 Historia. Der Graf im Pflug, niederdeutsch. Magdeburg: [Simon Koch], 24.VII.1500. 
10 Bl. a⁶b. 30 Z. Typ. 1:160G, 6:90G. Rubr. β. 1 Hlzs.
Tit. De hiſtoꝛie vā alexander dē  greuē van metze wo he ie  ploge theen moſte  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij ❡ Eine ſchone hiſtoꝛie van einē wolgeboꝛē  v geſtrengen herē/ her Alexander Greuē  to Metze/ wo he ouer meer in heydenſchop in  grotem iamer v elende geuangē/ v in dem  acker den plch manck anderen criſten theen  moſte/ … Z. 9 ❡ Eine clene voꝛrede van der  werdyghen ſtad Metze.  [³]n dē lande Belgyā in nedderē gallia … Bl. 2b ❡ In duſſer loffliken ſtad Metze hefft ok ghewonet ein eddel greue v here Alexander ghenomet/ de hadde eine ſere dogetſame ſtanthaftyghe vꝛouwe/ der loff ere vnde tucht/ verne  erkant/ … Sign. b nam de harpe ok to hādē/ begūde leflik ſpelen  … Endet Bl. 10b Z. 22 … Ock alle dat volck iunck v  olth/ myt groten vꝛouden alle iar ꝛe iaertyd  holden vnde begaen myt groter werdycheyt  ❡ Gedꝛucket v vulendet in der ſtad  Magdeboꝛch a auēde Iacobi ie  gnadenriken yare veffteynhundert. 
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Berlin SB (Digitalisat).
Gotzkowsky F 1.3. Borchling-Claussen 326. Schr 3141. Schramm XII Abb. 394. Suckow: Koch 41. VB 1494.5. Borm: IG 1163. ISTC ig00333400.
Berlin *SB
(Bl. 1 fehlt). Wolfenbüttel *HerzogAugustB
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Der Graf von Savoyen
Graf von Soffey, erzählendes Lied aus dem 14. Jh. über Trennung und Wiederfinden eines Ehepaares. Um 1480 schuf Samuel Karoch von Lichtenberg eine Prosafassung.
Ausg. von Reinhold Stahl u. Erich Steinthal. Berlin 1922. (Officina Serpentis.). — Johannes Erben in Ostmitteldeutsche Chrestomathie. Berlin 1961 S. 74–91. (Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Veröffentlichungen des Instituts für deutsche Sprache und Literatur. 24.)
Vgl. Verf.Lex.² III 217–219. — W. Bousset in Göttingische Gelehrte Nachrichten. Phil.-hist. Klasse 1916 S. 469–551.
6 Bl. [a⁶]. 29 Z. Typ. 1:112G, 4:180G. 1 Hlzs.
Bl. 1a Hlzs.  Bl. 2a Im langen don regenpogens.  Es ſagt die geſchꝛift/ es ſey geſeſſen/ ein edler graff  ď waſz gewaltig vnd reich/ voꝛ ſchandē was er wol  behut/ in einem land das heiſt ſoffey mit namen.  … Endet Bl. 6a Z. 24 … das iſt das beſt/ das ich  euch gewuntſchen kan. do ſaſſen ſye vil manig joꝛ  in hohen eren als ſy voꝛ hetten gethan.  Bl. 6b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Berlin SB (Digitalisat).
C 5549. Schr 4111. Schramm XVI Abb. 876. VB 2689. ISTC is00612150.
Berlin *SB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12578 Historia. Der Graf von Savoyen. Erfurt: Hans Sporer, nach 10.VIII.1497. 
6 Bl. [a⁶]. 29–32 Z. Typ. 1:96G, 2:168G. Init. c, d, e. Rubr. β. 1 Hlzs.
Tit. (D¹)y hiſtory des grafen von ſoffey  In des regenpogen langen don :.:  Hlzs.  Bl. 1b Das. Erſt. geſecz  (E³)S ſagt dy geſchrifft es ſy geſeſſen ein  Edler graf der was gewaltig v rich  … Endet Bl. 6a Z. 13 do ſaſſen ſy vil manig jar. jn hochen eren alls ſy  vor heten geton. das helf vns got :.: A.m.e.n.  Tauſſent. virhundert. vnd. vij. vnd xCo. Iare  nach. der gebuꝛt vnſers heꝛren. fr war. zu erefort. von meiſter hanſſen buchdrucker bey ſant  Pauls. pfar. fein. hat getruckt vnd vollent ditz  bchliē nach Lorenty. Nun ref wir an maꝛia  Die reinen. maiet das ſy vns beht vor leidt.  Bl. 6b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: London BL (Digitalisat).
C 3030. Schr 4112. Schramm XIII Abb. 306. Hase: Sporer 10. Pr 3105. BMC II 592.IA 12644. ISTC is00612250.
London BL
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 〈c〉⁶. 29–32 Z. Typ. 1:96G, 2:168G. Init. c, d, h. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. (D¹)y hiſtory des graffen vō ſoffay  In des rehenbogen langen don ::  Hlzs.  Bl. 1b Das: Erſt: geſecz:  (E³)S ſagt dy geſchrift es ſy geſeſſen ein.  edler graf der was gewaltig v rich.  … Endet Bl. 6a Z. 13 do ſaſſen ſy vil menig iar. in hochē eren alls ſy  vor heten geton. Des helf vns got. awch. a  Tuſſet. vir. hundert. vnd. ix. vnt l.xxxx. Iare  nach. der. geburt. vnſers. heꝛen. fr. ware. zw  ertfort. von. meiſter hanſſen. buoch. drncker  bey. ſant. pauls. pffar. vin. hat. gedruckt. vnt  vollent. ditz. bchlein. an. ſant. mertiſz. abent  Nun. riff. wir. an. maria. die. reinen. meidt  das. ſy. vns. beht. vor. leidt.  Bl. 6b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. Meist zeilengetr. Nachdr. d. vorhergehenden Nr.
Reproduktionen: Berlin SB (Digitalisat).
C 3031. Schr 4113. Schramm XIII Abb. 306. Hase: Sporer 19. VB 1124. ISTC is00612200.
Berlin *SB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Gualtieri e Griselda
Verserzählung in 80 ottava rima. Der anonyme Verfasser bezieht sich auf das „Decameron“ (X, 10) des Giovanni Boccaccio als Quelle. Die größte Verbreitung erfuhr der Griseldis-Stoff durch die lateinische Fassung des Francesco Petrarca, die von Heinrich Steinhöwel ins Deutsche übersetzt wurde.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 37–39. — Lommatzsch I S. 16–17. — Laserstein, Käte: Der Griseldisstoff in der Weltliteratur. Weimar 1926. — Morabito in Studi sul Boccaccio 17(1988) S. 237–285. — Morabito, Raffaele: La storia di Griselda in Europa. Aquila, Roma 1990.
6 Bl. a⁶. 2 Sp. 32 Z. Typ. 4:86R. Init. d. Rubr. γ. 4 Hlzs.
Bl. 1a ⁌ La nouella di Gualtieri Marcheſe di Saluzo  & Griſelda figluola di Giannuccholo  Hlzs.  ​α (E²)Xcelſe diue & glorioſe ſuore  le li il ſacro fonte par c bagni  da cui ne ſpira el ſuaue liquore  … Endet Bl. 6bβ Z. 24 le mēbra/ ſiche cō que uolētieri  ſtare ne ſarebbe ognun gualtieri  ⁌ F I N I T A 
Vorlage: Faks. Erlangen UB (Kopie).
Zur Datierung vgl. Anm. zu GW 11285.
Faks. hrsg. von Hermann Varnhagen. Erlangen 1911.
Reproduktionen: Erlangen UB (Digitalisat).
Sander 3290. Rhodes: Firenze 356. ISTC ip00405250.
Erlangen *UB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
R 1007. Sander 3289(?). Rhodes: Firenze 357. IBEPostinc 127(?). IGI 4486 u.Corr. ISTC ip00405300.
Nach 1506 in Florenz von Gian Stephano di Carlo da Pavia gedruckt.
Reproduktionen: Roma BCasanat (IISTC).
Roma BCasanat. Sevilla BColomb. Venezia FondazCini.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
La Guerra del Turco contro Rodi
Anonyme Versdichtung in 75 ottava rima.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 49 Z. Typ. 4:86R. Init. d. Rubr. γ. 1 Hlzs.
Bl. 1a ⁌ La guerra del Turco contro a Rhodi  Hlzs.  ​α (S²)Em ſia laude a te ſignō & gl’ia  c nō hai riguardato agrā pccī  che a rhodi ha dōato la uictoria  … Endet Bl. 4bβ Z. 39 ſiche ſia laude a dio & ſōma gloria  che a Rhodi ha donato la uictoria  ⁌ Finis. 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 52. Res.Publ. Unit 89.
Sander 6512. Rhodes: Firenze 362. IBE 2913. Pr 6391A. BMC VI 688.IA 27930. ISTC ig00539900.
London BL
. Sevilla BColomb.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Anm. Vgl. Fadini, Matteo: Tra filologia e incunabolistica. due guerre in ottava rima in copia unica della Biblioteca comunale di Trento, probabili ‘nuovi’ incunaboli, e una edizione scomparsa. In: Studi Trentini 102 (2023) S. 55–79 (m. Abb.).
EDIT16 CNCE 22112. USTC 802387.
Trento BCom
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
La Guerra del Turco e del Soldano
Anonyme Versnovelle in 59 ottava rima. Sie behandelt den Krieg in Syrien gegen den Sultan Kaitbey von Ägypten (1488–1490).
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40 Z. Typ. 1:77G, 2:140G. Init. d.
Bl. 1aα Soldano  (R³)Icoro al qule ſignor di gloꝛia  per cui tute le coſe ſon create  da lui pꝛocede ogni uitoria  … Endet Bl. 4bβ Z. 13 il ꝗl a hauto e ſpera dhauer uitoꝛia  al uoſtro honoꝛ finita ella hiſtoꝛia.  F I N I S 
Vorlage: Cambridge UL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 53.
Cat. Martini 375. ISTC is00612580.
Cambridge UL
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40–44 Z. Typ. 4:91G, 10:74G. Init. b.
Bl. 1aα Soldano  (R²)Icoꝛo a quel ſignor di gloꝛia  per cui tutte le coſe ſō create  da lui pꝛocede ogni uitoria  … Endet Bl. 4bβ Z. 19 il qual hauto e ſꝑa da hauer uitoꝛia  al uoſtꝛo honoꝛ finita e la iſtoꝛia  F I N I S  E ha honoꝛe del populo xiano  Stampir ho fato lhiſtoꝛia del ſoldano  E voglio che tu ſboꝛſa ſolo vn ſoldino  Al tuo ſeruitoꝛ Chꝛiſtofoꝛino. 
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
Anm. Honate wird ab 1491 in Pavia vermutet. 1492 und 1494 druckte er wahrscheinlich dort für Petrus Antonius de Castelliono in Mailand. Nach Borsa: Clavis I S. 120 soll „Cristoforino“, der Auftraggeber dieses Druckes, ebenfalls in Mailand ansässig gewesen sein. In diesem Fall ist eine ähnliche Verbindung anzunehmen.
Rogledi Manni: Milano 935. IGI 9081. Cat. Martini 376. ISTC is00612600.
Milano *BTrivulz.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 5:125G, 6:92G. Rubr. ζ. 1 Hlzs.
Bl. 1a La guerra del Turcho e del Soldano  Hlzs.  ​α ⁌ Ricoꝛꝛo a quel ſignoꝛ di gloꝛia  per cui tutte le coſe ſon create  da lui pꝛocede ogni victoꝛia  … Endet Bl. 4bβ Z. 23 el qual hauuto eſpera dauer uictoria  al voſtro honoꝛe finita ella hiſtoria  Finis 
Vorlage: Sevilla BColomb (Mikrofilm).
Sander 7398. IBE 2914. ISTC is00612650.
Sevilla BColomb.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Guiscardo e Gismonda
Anonyme Versdichtung in 80 ottava rima nach dem „Decameron“ (IV,1) des Giovanni Boccaccio. Das Liebespaar gehört zu den Beispielfiguren, wo einer der Liebenden dem anderen in den Tod folgt. Neben der „Griseldis“ erlebte nur noch diese Novelle eine eigenständige Überlieferung durch die lateinische Übersetzung von Leonardus Brunus Aretinus (GW 5626–5648), die dann ins Französische und von Nikolaus von Wyle auch ins Deutsche übersetzt wurde (GW 352–355, 357). Das Cantare wurde bis zum Ende des 16. Jhs gedruckt und auch danach noch mehrfach bearbeitet.
Vgl. Lommatzsch I S. 13, 29 u. 100–105. — Ertz­dorff S. 19–24, u.ö. — Neuschäfer, H. J.: Boccaccio und der Beginn der Novelle. München 1969. (Theorie u. Geschichte der Literatur u. der Schönen Künste. 8.)
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40 Z. Typ. 1:90G, 1*:66G. Init. aa.
Bl. 1a Guiſcardo e Giſmonda.  α (D²)One ligiadre e voi gioueni amāti  Che qui conduce volta dudire.  Aparrechiati li ochi a dolci pianti  … Endet Bl. 4bβ Z. 39 e fu li ſalda nel mio extremo amoꝛe  e viua e moꝛta ſeguo il mio ſignoꝛe  Finis 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Borm: IG 1358. ISTC ig00726500.
Wolfenbüttel *HerzogAugustB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Guy of Warwick
Liebes- und Abenteuerroman. Die verschiedenen mittelenglischen Versfassungen, die seit dem 14. Jh. über die berühmte anglonormannische Familie der Warwicks entstanden, gehen auf ein älteres französisches Epos (mehr als 12000 Verse) zurück. Er steht dem „Apollonius von Tyrus“ und dem „Fierabras“ nahe. Die in den „Gesta Romanorum“ überlieferte Fassung konzentriert sich auf den 2. Teil der Handlung, auf die Fahrt ins Heilige Land. Die deutsche Prosaerzählung des 16. Jhs trägt den Titel „Guido und Tyrius.“
Ausg. von Julius Zupitza. London 1875, 1876. (Early English Text Society. Extra series 25. 26.)
Vgl. Verf.Lex.² III 353–356. — Doutrepont S. 292–295 u.ö. — Woledge 75. — Le Rommant de Guy de Warwik et de Herolt D’Ardenne. Chapel Hill 1971. (Studies in the Romance Languages and Literatures. 102.)
1+? Bl. 30 Z. Typ. 5:95G. Rubr. δ.
Anfang unbekannt. Bl. [1]a Z. 1 ⁌ He wente and pꝛayed kynge Athelſtone  ⁌ Alone with hym foꝛ to gone  … Bricht ab Bl. [1]b Z. 29 ⁌ Alas quod Guy with ruly mode  ⁌ Now haue I bꝛoken my ſwerde that was ſ0 gode 
Vorlage: Oxford Bodl (Einzelfotos).
Anm. Vgl. Lecomte, Sophie: Le ‘Guy de Warwick’ en prose entre manuscrits et imprimés. Problèmes d’édition. In: Le Roman français dans les premiers imprimés. Hrsg. Anne Schoysman u. Maria Colombo Timelli. Paris 2016 (Rencontres. 147.) S. 81–93.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 48.
Duff-Hellinga 171. Pollard-Redgrave² 12541. Pr 9730. Bod-inc G-341. ISTC ig00735500.
Oxford Bodl (Fragm. 1 Bl.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12587 Historia. Guy of Warwick. [London: Richard Pynson, nach 1500(?)]. 
8+? Bl. ?+l⁸+?. 30 Z. Typ. 2:101G m. Einsprengungen aus 7:95G.
Anfang unbekannt. Bl. [1]a m. Sign. li Z. 1 wyth that the lumbardis fledde away  … Bl. [1]b Z. 30 No ſkath than ſhall I do the.  Bl. [2]a Z. 1 The erle toke his leue home ag[…]ne  … Bl. [2]b Z. 30 knyght he ſhulde nat ſeſe nomoꝛe  Bl. [3]a Z. 1 Than ran lumbardis on eche ſyde  … Bl. [3]b Z. 30 And if I lyue thou geteſt thy mede. 
Vorlage: London BL (Einzelfotos).
Anm. Vgl. Lecomte, Sophie: Le ‘Guy de Warwick’ en prose entre manuscrits et imprimés. Problèmes d’édition. In: Le Roman français dans les premiers imprimés. Hrsg. Anne Schoysman u. Maria Colombo Timelli. Paris 2016 (Rencontres. 147.) S. 81–93.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 48. London BL (Digitalisat).
Duff-Hellinga 170. Pollard-Redgrave² 12540. Pr 9804. Brit.Libr.Cat. 136 S. 49.IA 55533. ISTC ig00735600.
London BL
(Fragm. Bl. l1, l7 u. l8).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Herpin
11 Sp.176a Historia. Herpin, deutsch von Elisabeth von Nassau-Saarbrücken.
H 13922. VD16 H 2674. Gotzkowsky S. 82. Schr 5098a. Johnson-Scholderer: GermB S. 741. ISTC ih00128200.
Es handelt sich um die Ausgabe Strassburg: Johann Grüninger, 4.IX.1514. VD 16 H 2674. Chrisman: Strasbourg V 2.1.22.
London BL
. Mainz GutenbergM. München SB (2 Ex., 2. Ex. def.). Wien NB.
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Der edle Hildebrand
Erzählende Ballade nach der alten Heldensage über den Zweikampf zwischen Hildebrand und seinem Sohn Alebrand (Hadubrand), in vierzeiligen Langzeilenstrophen.
Ausg. von John Meier in Das deutsche Volkslied. Bd I: Balladen. Leipzig 1935 S. 35—42 (Nachdr. 1964).
Vgl. Verf.Lex.² IV 918–922. — Kolk, H. van der: Das Hildebrandslied. Eine forschungsgeschichtliche Darstellung. Amsterdam 1967, bes. S. 156–181.
4 Bl. [a]. 24 Z. Typ. 2:160G, 3:80G. Init. b. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. (D¹)er edle (H¹)iltebrant.  Hlzs.  Bl. 1b (I²)Ch will zu land v rittē ſpꝛach  ſich meiſter Hiltebꝛant. ď mich  die weg wiſe. gen Bern in die land.  die ſynt mir gar vnkund geweſen … Endet Bl. 4a Z. 2 … als hiltebꝛant der alte  mit ir lebt hyn fur mer. in ſynem huſz  vnd getach. do mit hiltebꝛant der al‑​te lebt hyn fur mit gemach  ❡ Getruckt zu Straſzburg.  Bl. 4b leer.
Vorlage: Erlangen UB (Kopie).
Zur Datierung: Wegen des Zustands des Hlzs. nach GW 3869 gedruckt.
Anm. Zur Druckerzuweisung vgl. auch Duntze: Hupfuff Anh. B Nr 12.
Faks. Jörg Dürnhofers Liederbuch. Hrsg. v. F. Schanze. Tübingen 1993 Nr 23.
Reproduktionen: Erlangen UB (Digitalisat).
Schr 4232. Schramm XX Abb. 2298. ISTC ih00271500.
Erlangen UB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Hugues Capet
Die Vorlage für die deutsche Prosafassung sind die gleichnamigen Chansons de geste. Huge, Sohn eines Edelmannes und einer Fleischerstochter, erringt nach großen Heldentaten die Hand der Tochter des letzten Karolingers. Diese Fabel beruht auf volkstümlichen Vorstellungen über den Thronfolgewechsel von den Karolingern zu den Kapetingern. Die Übersetzung ist das erfolgreichste Werk der Herzogin Elisabeth von Nassau-Saarbrücken, Gräfin von Vaudémont. Zum Druck gelangte eine gekürzte Fassung von Conrad Heyndörffer.
Ausg. von Heinz Kindermann in: Deutsche Literatur. Sammlung literarischer Kunst- und Kulturdenkmäler in Entwicklungsreihen. Reihe Volks- und Schwankbücher. 1. Wien 1928 S. 23–114.
Vgl. Verf.Lex.² II 486–488. — Ertzdorff S. 212–215. — Burchert, Bernhard: Die Anfänge des Prosaromans in Deutschland. Die Prosaerzählungen Elisabeths von Nassau-Saarbrücken. Bern 1987. (Europäische Hochschulschriften I: Deutsche Sprache u. Literatur. 962.) — Bichsel, Peter: Hug Schapler — Überlieferung und Stilwandel. Bern, Berlin, Frankfurt 1999. (Zürcher germanistische Studien. 53.)
12589 Historia. Hugues Capet, deutsch von Elisabeth von Nassau-Saarbrücken. Bearb. u. Hrsg. Conrad Heyndörffer. Strassburg: Johann Grüninger, 4.IX.1500. 
56 Bl. A⁸B–I⁶. Gez. [2]I–LIIII. 2 Sp. 40 Z. Typ. 17:145G, 19:280G, 26:98G. Init. e, f, g, h, aa. Min. f. Init. 40 Hlzs., dar. 12 Wdh. KolTit.
Tit. Ein lieplichs leſen vnd ein  ꝛvarhafftige Hyſtoꝛij ꝛvie  einer (ď da hieſz Hug ſchäpler v wz metzgers gſchlecht) ein gewaltiger küng  zů Franckrich ward durch ſein groſe ritterliche mānheit. vnd als die geſch‑​rifft ſagt ſo iſt er ď neſt geweſſen nach Carolus magnus ſun künig Ludwigē  Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign Aii Hie an fahen iſt das  Regiſter diſz büechlins nach der zal  der blettern. als ernach ſtatt.  … Bl. 3aα m. Sign. Aiii u. Blz. I (A)Llen könē  fryen vnd  manhafftigē her‑​tzen zů ere v lob  vnd deſter baſz zů  verſton die nachfolgēd hyſtoꝛy  … Bl. 5aα m. Sign. Av u. Blz. III (I)R herren machē frid  vnd ſůn durch gott den miltē. ſo wer‑​dent ir eyn ſchn geſchicht v matery  hꝛen …  … Man fyndt  ouch des die bewerung zů Pariſz/ in  ſant Dyoniſius kirchē in der waren  kronicken/ …  …do ouch diſz bůch  vſz geſchꝛiben iſt in welſche/ vnd dett  es der wolgeboꝛne graff herr Iohann  graff zů Naſſaw v zů Sarbꝛücken  herr zů heinſzberg ⁊c. vſz ſchꝛiben/ v  uů Sarbꝛückē macht es ſin můter genant Elyzabeth vō lottringē greffyn  β zů widmont zů tütſch. Vnnd hab ich  Conrat heyndꝛffer den ſchlechtē text  begriffen alſo kurtz ſo ich yemer kund  … U. d. Sp. Z. 16 Wie der ritter herr Gernier Hug ſchaplers  vatter von tod abgangen vnd beſtat was.  Hlzs.  Bl. 5bα (D)Iſer ritter her  Gernyer wart kranck v  verſchied von diſer welt  … Sign. b (H)Ie lieſz der kü… Endet Bl. 56aβ m. Blz. LIIII Z. 31 … Des regiment  mā ouch fyndt in der franckrichſchen  kronick. Hie endet ſich diſe hyſtoꝛy  von dem werden künig Hugen vnd  andern fürſten vnd herren den gott  gnedig ſin wll v vns allen Amē.  Bl. 56b Hie ward der kön vnd manlich künig Hug  begraben vnd ſeliglich beſtatet/ dem gott vnd vns allen wll gnedig ſyn.  Hlzs.  In dem iar ​.M.vc. nach Criſti vnſers herren geburt vff frytag nach  ſant Adolffs tag ward diſz büechlin getrückt vnd ſeliglichen geendet  durch Hans grüningern in der keiſerlichen fryen ſtatt Straſzburg. 
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. 1. Vgl. Hagby, Maryvonne: ‘history’ oder ‘hübsches lesen’? Beobachtungen zu den Straßburger Drucken der ‘Königstochter von Frankreich’ und des ‘Hug Schapler’ im Jahr 1500. In: Materialität und Formation. Studien zum Buchdruck des 15. bis 17. Jahrhunderts. Festschrift für Monika Unzeitig. Hrsg. Karin Cieslik, Helge Perplies u. Florian Schmid. Bremen 2016. (Presse und Geschichte. 102.) S. 39–59.
Anm. 2. Jörn Günther (Stalden) Brochure 17 Precious and Precise (2016) Nr 49 (Sammelband mit GW 5707).
Faks. hrsg. von Marie-Luise Linn. Hildesheim 1974. Deutsche Volksbücher in Faksimiledrucken. Reihe A. Bd 5.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. München SB (Digitalisat).
H 8970. Gotzkowsky B 5.1. Schr 4251. Schramm XX Abb. 958–992. Chrisman: Strasbourg V 2.1.13. Schmidt: Grüninger 53. Ce³ H-500. VB 2314. BSB-Ink H-438. Brit.Libr.Cat. 154 S. 425.IB 1503. Amundsen: Oslo 155. Borm: IG 1413. Hubay: Würzburg 1145. Kind: Göttingen 738. Sack: Freiburg 1919. ISTC ih00500000.
Berlin KunstB, *SB
. Freiburg *UB
(Bl. 7–20 fehlen). Göttingen SUB. Hamburg SUB
(mit 2 Bl. aus GW 5707). London BL
. München *SB
. New York MorganL. Oslo NB (def.). Praha NKn, NM. Sankt Gallen Benedikt (def.). Stuttgart LB
. Wien NB
. Wolfenbüttel HerzogAugustB. Würzburg UB
(def.). Zürich ZB (def.).
Gesamtüberlieferung: 17 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Storia nuova di due innamorati
Anonyme Verserzählung.
2 Bl. [a²]. 20+? Z. Typ. 5:91G. Init. b. 1 Hlzs.
Bl. 1a Hiſtoꝛia nuoua de duoi innamoꝛati, in  lingua Bergamaſca, con vna  barcellerta aggionta.  Hlzs.  (T²)Ogna e to volut be za plu dun an  E ſi no me ma habut compasſio,  … Endet Bl. 2b(?) Z. (?) El medech voi paga ſet fag mal.  Non mi negar Signora  de porgime la mano.  … Schluss unbekannt.
Vorlage: Kat. Hoepli 1932 Nr 70. (Abb.).
Sander 3511. Rogledi Manni: Milano S. 223.
Ehem. Hoepli (Mailand).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Von Joseph, Daniel, Judith und Esther
Nacherzählung einzelner Geschichten aus dem Alten Testament in der Tradition der Historien­bibeln, auch unter dem Titel „Vier Historien“ bekannt. Die Vorlage für diese Auswahl ist unbekannt, sie geht wahrscheinlich auf Albrecht Pfister zurück.
Vgl. Verf.Lex.² VII 571–574. — Zimmermann in Neue Beiträge zur Geschichte der deutschen Bibel im Mittelalter 8(1938) S. 156–158.
58 Bl. [a¹⁰bc¹⁰d⁵e¹⁰f⁵g¹⁰h]. 28 Z. Typ. 1:165G. 61 Hlzs., dar. 11 Wdh.
Bl. 1a Hlzs.  Hie hebt ſich an die hiſtorij von ioſeph.  [³]O der ewig allmechtig got mit ſeinē gnadē  den heiligen patriarchen Iacob begabt mit  zwelff ſunē douō die zwelff geſchlecht von  iſrahel geborn ſein. Vnter den was ym ioſeph in ſū‑​derheit lieb. … Lage b Hlzs.  erbē vnd habt ſie zu ym vnd kuſt ſie vnd ſprach zu  … Bl. 15a Hlzs.  Hie hebt ſich an die hiſtorij danielis  [³]O der gewaltig kunig nabuchodonoſor in  dem andern jar ſeines reichs herſchet. … Bl. 30a Hlzs.  Hie hebt ſich an die hiſtorij Iudith.  [³]O nabuchodonoſor jm het vnderthenig ge‑​macht vil landt vnd ſtet. … Bl. 45a Hlzs.  Hie hebt ſich an die hiſtorij Heſter.  [³]Er wirdig kunig aſſwerus reicht vō iudea  pis zu ethiopia … Endet Bl. 58a Z. 2 … vnd het gar gern gewiſt was ď  traum het bedeut. So merck ich nu wol das der tra‑​um do her gezogen hat vnd ergangen iſt.  Ein ittlich menſch von herzen gert. Das er wer weiſz  vnd wol gelert. An meiſter v ſchrift das nit mag  ſein. So ku wir all auch nit latein. Darauff han  ich ein teil gedacht. Vnd vier hiſtorij zu ſamen pra‑​cht. Ioſeph daniel v auch iudith. Vnd heſter auch  mit gutem ſith. die vier het got in ſeiner hut. Als er  noch ye dē guten thut. Dar durch wir peſſern vnſer  lebē. Dē puchlein iſt ſein ende gebē. Czu bambergk  in der ſelbē ſtat. Das albrecht pfiſter gedrucket hat  Do mā zalt tauſent v vierhūdert iar. Im zweiundſechzigſtē das iſt war. Nit lang nach ſand walpur‑​gen tag. Die vns wol gnad erberben mag. Frid v  das eivig lebē. Das wolle vns got allē gebē. Amē  Bl. 58b leer.
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Anm. Vgl. Häussermann, Sabine: Die Bamberger Pfisterdrucke. Frühe Inkunabelillustration und Medienwandel. Berlin 2008. (Neue Forschungen zur deutschen Kunst. 9.).
H 8749. Schr 4234. Schramm I Abb. 114–166. Geldner: Bamberg 6. Pell 6029. CIBN V-173. ISTC ih00286500.
Manchester RylandsL
. Paris BN
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Ippolito e Lionora
Auch „Storia di Ippolito Buondelmonti e Leonora de’Bardi.“ Prosanovelle, wohl im 15. Jh. entstanden. Die Autorschaft von Leone Battista Alberti für die Versfassung, die auf die Prosafassung zurückgeht, wird inzwischen angezweifelt. Die Geschichte vom ertappten Liebhaber, der sich als Dieb ausgibt, um die Geliebte nicht bloßzustellen, erlebte noch im 19. Jh. Bearbeitungen.
Ausg. von B. Bonucci. Bd 3. Firenze 1845 S. 275–294.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 54–55. — Lommatzsch I S. 105–109. — Dizionario S. 1673.
 
12592 Historia. Ippolito e Lionora. [Padua: Laurentius Canozius, um 1471] [vielmehr nicht nach 1472]. 
12 Bl. [a¹²]. 25 Z. Typ. 5:119R.
Bl. 1a [⁶]ELLA MAGNIFICA ET BELliſſima cita de firenza ſonno doi  caſate di antiqua nobilita & gentileza. Luna chiamata de bardi: &  laltra de bondalmonti: lequale eſſendo … Endet Bl. 12b Z. 17 … Certo quella perſona chemai nō e ponta da eſſo amore nō po ſapere che coſa ſia melanconia: piacer: animo: paura: e dolceza.  ​.FINIS. 
Vorlage: Res.Publ. Unit 8.
Anm. Zur Druckerbestimmung und zur Datierung vgl. Ridolfi in La Bibliofilía 56(1954) S. 1–17 u. Ridolfi: Firenze. — Rhodes in Studi offerti a Roberto Ridolfi. Firenze 1973. (Biblioteca di bibliografia Italiana. 71.). S. 407–412. — Paul Needham im Cambridge Incunabula Project Blog, 19.VII.2010 [18.I.2016].
Faks. Milano 1896.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 8. Stuttgart LB (Digitalisat).
HCR 9263. C 3320. IGI 5392 u.Corr. Pell 6338. CRF VI 1094. CIBN I-63. Pr 7348. BMC VI 616.IA 29851. Oates 2329. Ridolfi: Firenze S. 29–48. ISTC ii00173900.
Cambridge UL. Firenze BN. London BL
. Milano BTrivulz. Padova BU. Paris BN (2 Ex., 1. Ex. Perg.), Mazarin. Stuttgart *LB
. Venezia BNMarc. Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 11 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. [ab⁸]. 22–24 Z. Typ. 1:106R.
Bl. 1a [⁵] ELA MAGNIFICA E  belliſſima Cita de Fiorenza:  ſono due chaxate de ātiqua  nobilita & gientileza. Luna chiamata di Bardi: e laltra di  Bondelmonti. … Lage b adormento.  … Endet Bl. 15b Z. 20 … nō puo ſapere che coſſa ſia  malenconia. piacere. animo. paura. dolore. e  dolzeza.    .FINIS.  IN TRIVISO A DI ​.VIII. NOVEM.  ​.M.CCCC.LXXI.  Bl. 16 leer.
Vorlage: Res.Publ. Unit 8.
Anm. Vgl. Anm. 1 zu Nr 12594 u. Anm. zu 12599.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 8. Milano BTrivulz (Digitalisat).
HC 9266. Rhodes: Treviso 13. Ce³ I-174u.Suppl. IGI 5393. Pr 6457. BMC VI 883.IA 28310. ISTC ii00174000.
London BL
. Milano BTrivulz. New Haven UL. New York MorganL.
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. [ab⁸]. 22–26 Z. Typ. 1:105/106G.
Bl. 1a [⁵]ELA MAGNIFICA  e belliſſima Cita de Fiorenza  ſono due chaxate de antiqua  nobilita et gientileza. Luna  chiamata di Bardi: e laltra di  Bōdalmōti. … Lage b adoꝛmento.  … Endet Bl. 15b Z. 20 … nō puo ſapere che coſſa ſia  melanconia. piacere. animo. paura dolore  e. dolzeza   FINIS  Explicit hiſtoria Hipoliti imſſa Venetiis  per me magiſtrum Iohannem ſcriptorem  de Auguſta Laus deo gloꝛioſo uirgini  Marie. ​.M.    .cccc.   Lxxii.  Bl. 16 leer.
Vorlage: Treviso BCom (Kopie).
Anm. 1. Seiten-, meist zeilengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Anm. 2. Vgl. Anm. zu Nr 12599.
IGI 5394. ISTC ii00174500.
Treviso BCom.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
10 Bl. [a¹⁰]. 25 Z. Typ. 1:98R.
Bl. 1a []ELLA Magnifica & beliſſima cita de fiorēza ſono due caſate de anticha nobilita & zētileza luna chiamata de Bādi & laltra de Bōdilmōte … Endet Bl. 10a Z. 4 … non po ſapere che coſſa ſia malenconia piacere animo paura dolorore e dolceza ​;?;  ?FINIS?  BONONIAE IMPRESSVM PER ME VGONEM  RVGERIVM. ET DONINVM BERTOCHVM  REGIENSES ANNO DOMINI ​.M.CCCC.LXX  IIII. DIE SEXTO MADII   LAVS DEO  AMEN ​;?;.  Bl. 10b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: London BL (Digitalisat).
C 3321. Bühler: Bologna 6.A.2. Pr 6527. BMC VI 805.IA 28587. ISTC ii00174700.
London BL
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. [a¹²]. 27 Z. Typ. 1:115R.
Bl. 1 leer. Bl. 2a []Ela magnifica e belliſſima Cita de fiorēza  ſono due chaxate de ātiqua nobilita & giētileza: Luna chiamata di Bardi: e laltra di Bondalmodti … Endet Bl. 12a Z. 26 … non puo ſapere che coſſa ſia melenconia piacere animo. pura. dolore. e dolzeza.   FINIS.:.  Bl. 12b leer.
Vorlage: Milano BTrivulz (Einzelfotos).
IGI 5396. ISTC ii00175200.
Milano BTrivulz.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. [a¹²]. 26–28 Z. Typ. 1:107R.
Bl. 1a INCOMINCIA la hiſtoria di Ypolito  e Lionora gioueni firentini liquali ꝑ amore  nō dubitarono uolere luno ꝑ laltro morire.  [³]Ella magnifica & belliſſima cita di  firenze ſono due caſate de antiqua  & nobile gentileza: Luna chiamata  de Baldi & lalrra de Bondelmonti. … Endet Bl. 12b Z. 19 … non puo ſapere che coſa ſia malanconia & piacere animo paura & dolore.  Finiſſe la hiſtoria de ypolito  & Lionora gioueni firentini. 
Vorlage: Napoli BN (Mikrofilm).
R 575. IGI 5395. ISTC ii00175100.
Napoli BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. [ab⁸]. Gez. [1].i.–.XV. 25 Z. Typ. 3*:105G. Min. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Blz. ​.i. INCOMINCIA LA HISTORIA  DE HIPOLITO E LIONORA ::  (n)ELA MAGNIFICA E  belliſſima Cita de Fiorenza  ſono due chaxate de antiqua  nobilita et gientileza. Luna  chiamata di Bardi: e laltra di  Bondelmonti. … Lage b e quale foſſero le parole: che egli haueſſero  … Endet Bl. 16a m. Blz. ​.XV. Z. 16 … non puo ſapere che  coſa ſia malenconia. piacere. animo. paura.  dolore. e dolceza.  ​.FINIS.  ​.M.CCCC.LXXV.  ​.A DI  .X. APRIL.  ​.IN. TRIVISO.  ​.G.    .F.  Bl. 16b leer.
Vorlage: Treviso BCom (Mikrofilm).
Faks. Firenze 1861.
C 3322. Rhodes: Treviso 4. Ce³ I-175u.Suppl. IGICorr 5394A. Pr 6462. BMC VI 884.IA 28324. ISTC ii00175000.
London BL
. Treviso BCom.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12599 Historia. Ippolito e Lionora. Modena: Michael Volmar, [nach 18.XI.1476]. 
16 Bl. ab⁸. 22–24 Z. Typ. 1:110R.
Bl. 1a [⁵]ELA. MAGNIFICA  e belliſſima Cita de Fiorenza  ſono due chaxate de antiqua  nobilita & gientileza. Luna  chiamata di Bardi: e laltra di  Bondalmōti. … Sign. b adormento.  … Endet Bl. 15b Z. 20 … non puo ſapere  che coſſa ſia melanconia: piacere: animo:  paura: dolore: e dolzeza.   F.I.N.I.S.  Explicit hiſtoria Hipoliti īpreſſa mutine  per me magiſtrum Michahelem Volmar  Bl. 16 leer.
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
Zur Datierung: Die von Volmar benutzte Type entspricht der Type 2 des Johann Vurster, dessen letzter Druck in Modena für den 18.XI.1476 belegt ist.
Anm. Seiten-, meist zeilengetr. Nachdr. von Nr 12593 oder 12594.
H 9264. IGI 5397. ISTC ii00175300.
Città del Vaticano BVat
. Dresden *ehem. LB. Milano BTrivulz.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
H 9265. Brunet⁵ III 219.
Nicht nachweisbar. Nach Brunet handelt es sich um eine Ausgabe der Versfassung, die zwischen 1500 und 1516 gedruckt wurde. Zur Versfassung von Leonore Battista Alberti vgl. auch GW 572–575.
Karel ende Elegast
Von den verschiedenen Fassungen der Erzählung von Karl dem Großen und dem zum Raub gezwungenen Elegast ist nur eine mittelniederl. Fassung im Frühdruck überliefert, die 1350 Verse umfasst. Es besteht keine Abhängigkeit von der mittelhochdeutschen Verserzählung „Karl und Elegast“ aus dem 14. Jh., die sich aus dem Franz. herleitet. Den späteren Ausgaben wurde ein kurzer Prosatext beigefügt.
Ausg. von A. M. Duinhoven. Zwolle 1969. (Zwolse Drukken en Herdrukken voor de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden. 62.) — Hans van Dijk et Baukje Finet-Van der Schaaf. Groningen 1994.
Vgl. Verf.Lex.² IV 1012–1028. — Debaene S. 256. — Duinhoven, A. M.: Bijdragen tot rekonstructie van de „Karel ende Elegast.“ Assen 1975. (Neerlandica Traiectina. 21.) — Zandt in Leuvense Bijdragen 70(1981) S. 145–149. — Rombauts in Hulde-album Dr. F. van Vinckenroye. Hasselt 1985 S. 245–252. — Varbanec in Problemy istočnikovedčeskogo izučenija rukopisnych i staropečatnych fondov. Leningrad 1979 S. 180–182.
1+? Bl. 18 Z. Typ. 1:110G. Min. f. Init.
Anfang unbekannt. Bl. [1a] Soe dat die coninc was in vare  … Z. 18 Soe ſcarp warē der ſwaerdē egghē  Bl. [1b] (d²)Ie coninc peynſde in ſinē moet  … Bricht ab Z. 18 Tfy was ic ye gheboꝛen 
Vorlage: Cambridge UL (Mikrofilm).
Anm. Der Text des Fragm. umfasst die Verse 395–430.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64.
C 3018. Kronenberg: CA 970a. Hellinga: PT I 51.II 429. ILC 506. Oates 3657. ISTC ic00204650.
Cambridge UL (Fragm. 1 Bl.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
26 Bl. a⁸b–d⁶. 28 Z. Typ. 3:220G, 6A:104G des van der Meer oder Typ. 1A:104G des Snellaert. 1 Hlzs.
Tit. die hiſtoꝛie van coninck  karel ende van elegaſt  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij [⁵]Raeye hiſtoꝛie e al waer  Mach ic vtellē hooꝛt naer  Het was op enē auontſtōt  Dat karel ſlapē begonde  Tengelem op den rijn  … Sign. b Si vochten een langhe wile  … Endet Bl. 26b Z. 6 Dus moet god al onſe ſaken  Vooꝛ onſe doot te goede maken  Des gonne ons die hemelſche vader  Nu ſegghet amen alle gader: 
Vorlage: Haag KglB (Mikrofilm).
Anm. Beschreibung u. Textabdruck (nach Duinhovens Ausg.) in DBNL – Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren [22.VIII.2013].
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 68. Haag KglB (IISTC).
C 3019. Conway 327. Kok: Houtsneden S. 116. CA 971. Hellinga: PT I 102.II 401. ILC 507. IDL 2850. ISTC ic00204700.
Haag KglB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
26 Bl. a–d⁶e⁶. 29–30 Z. Typ. 1:99G. Min. f. Init. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. ⁌ Een ſchone e ghenuechlike hiſtoꝛie van  den groten koninck karel e dē ridď Elegaſt  Hlzs.  Bl. 2a ⁌ Hier beghint een genuechlike hiſtoꝛie vā  den edelen coninc karel vā vꝛāckerijc. e vā  den vromen ridder elegaſt/  (e)En vꝛay hiſtoꝛie e waer  Mach ic vtellen hoorter naer  Het was op eenen auonſtōde  … Sign. b Tis alſ wart paert ende man  … Endet Bl. 25a Z. 3 Des gonne ons die hemelſche vader  Nu ſegghet Amen alle gader  ⁌ Van coninc Karels leuē e doecht.  ⁌ Itē deſe voirſcreuē koninc kaerle leefde īt  iaer ons heren vij. C. e vi. … Endet Bl. 25b Z. 22 … E hi ſterf ſalichlic. e hi leyt begrauen tot aken in onſer vꝛouwen kercke.  ⁌ Hier eyndet die hiſtoꝛie van den edelen  coninc karel e den vꝛomen ridder Elegaſt  Bl. 26 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Res.Publ. Unit 68. Berlin SB (Digitalisat).
HC 4522. Conway 341. Kok: Houtsneden S. 651. CA 972. Hellinga: PT I 96.II 391. ILC 508. VB 4812. ISTC ic00204750.
Berlin *SB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
24 Bl. a–d⁶. 30–31 Z. Typ. 1:98G. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit., xylogr. conīck karel  gedr. Ende elegaſt. een ſchoone hyſtoꝛie om leſen:.  Hlzs.  Bl. 1b [⁶]Its een ſchone hyſtoꝛie ende waer  Die ick vertellen ſal hooꝛter naer  Het was op eenen moꝛghen ſtonde  … Sign. b unbekannt. Endet Bl. 23b Z. 10 Dies gonne ons die hemelſche vader  Nv ſegghet Amen alle gader  ⁌ Van coninck karels leuē e duecht.  … Bricht ab Z. 31 nen. Ende hi was die alder ſterckſte e cloecſte  Bl. 24 unbekannt.
Vorlage: Sankt Petersburg NB (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. Duinhoven u. van Thienen in Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde 106(1990) S. 1–14.
ILC 510. ISTC ic00204770.
Sankt Petersburg NB (Bl. 7, 12, 19 u. 24 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
26 Bl. a–d⁶e⁶. 30 Z. Typ. 1:99G. Häufig Min. f. Init. Rubr. α. 1 Hlzs.(?). DrM III.
Bl. 1a Hlzs.(?)  Bl. 2a ⁌ Hier begint een genoechelike hyſtoꝛie van  den edelen coninck karel van vꝛanckerijck ende van den vꝛomen ridder Elegaſt  (e)En vꝛaye hyſtoꝛie ende waer  Mach ic vtellen hoerter naer  Het was op eenen moꝛgen ſtondē  … Sign. b This al ſwart paert e man  … Endet Bl. 25a Z. 3 Des gonne ons die hemelſche vader  Nu ſegget Amen alle gader  ⁌ Van coninc karels leuen e duecht  … Endet Bl. 25b Z. 19 … E ſtarft ſalichlijc. e  hij leyt begrauen takē in onſer vꝛouwē kerke  ⁌ Hier eyndt die hiſtoꝛie van dē edelen coninc  karel. e den vꝛomen ridder elegaſt  Bl. 26a leer. Bl. 26b DrM  ⁌ Ghepꝛent tanwerpen bij my Gouaert bac. 
Vorlage: GW-Manuskript.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 69. Washington (D.C.) LC (Digitalisat).
C 3020. Kok: Houtsneden S. 651. CA 973. Kronenberg: CA 973. Nijhoff-Kronenberg 0620. Hellinga: PT I 96.II 391. ILC 509. Ce³ H-285u.Suppl. ISTC ic00204760.
Washington (D.C.) *LC (Bl. 1 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Karl der Große
Ausgangspunkt der Karlsepik war die „Historia Karoli Magni“, die in der Mitte des 12. Jhs entstand und dem Erzbischof Turpinus zugeschrieben wurde. Die volkssprachigen Dichtungen lassen sich meist auf Liedtraditionen zurückführen.
Unter dem Namen „Karl der Große“ werden hier nur die Werke der Karlsdichtung beschrieben, die den Namen Karls im Titel führen, oder solche Texte des Sagenkreises, die im 15. Jh. unter unterschiedlichen Werkbezeichnungen überliefert sind. Hat sich für eine Dichtung in diesem Zeitraum bereits ein Werktitel verbindlich durchgesetzt, der sich meist auf einen einzelnen Helden oder ein historisches oder legendäres Ereignis bezieht, wird der Text dort verzeichnet, z.B. Falconetto, Fierabras, Karel ende Elegast , La Spagna.
Vgl. Paris, Gaston: Histoire poétique de Charlemagne. 2e éd. Paris 1905 (Reprint Genève 1974). — Karl der Große. Lebenswerk und Nachleben. Bd 4: Das Nachleben. Hrsg. Wolfgang Braunfels und Percy Ernst Schramm. Düsseldorf 1967. — Beer, Marina: Romanzi di Cavalleria. Roma 1987. — Eigen, Hella: Die Überlieferung der „letteratura cavalleresca“. Ihre Stellung auf dem italienischen Buchmarkt des 15. Jhs. Wiesbaden 1987. (Buchwissenschaftliche Beiträge aus dem deutschen Bucharchiv München. 18.) — Farrier, Susan E.: The medieval Charlemagne Legend. An annotated bibliography. New York 1993. (Garland Medieval bibliographies. 15.)
 
Li Fatti di Carlo Magno e dei Paladini de Francia (H 4517)
The life of Charles the Great
Historia del emperador Carlo Magno
Di Carlo imperatore e dei baroni
Auf dem letzten Teil dieser Ausgabe basiert die Karlsdichtung Falconetto de le battaglie (GW 12541).
Vgl. Dionisotti in Italia Medioevale e Umanistica 32(1989) S. 230.
62 Bl. A–G⁸H⁶. 32–34 Z. Typ. 7:74G. Init. b, c.
Bl. 1a m. Sign. A (E¹⁰) Pꝛego el ſoprano creatore el qual coreze el mondo uniuerſo la madre che  per la ſua gran dolceza che corona de  tute le creature poſſa a mi cōcede gratia in lo mio dire che eio poſſa cuntare de Carlo imperatore e de li baroni  con li paladini ſi come la gran guerra  feno con li ſarrazini e de Gayno traditore de ponte ſi che ſempre tradire  li uoleua.  (C²)Arlo imperatore tutte le terre da za e da la de  Mare ſignorezeua tutta la franza  E lamania e ognia caſtello ſignorezaua  … Sign. b Ebutoge le braze a collo e ſi lo baxaue  … Endet Bl. 61b Z. 29 E como grande pagura aue li chriſtiani  Ma ala fine fono deffati li pagani  FINIS  Impreſſo a Milano per Leonardo pachel et Vulderico  de Alamagnia che tutti duy ſon fideli compagni  A die uinti duy de Martio in ​.M.cccc.lxxxiij.  Bl. 62 leer.
Vorlage: Città del Vaticano BVat (Mikrofilm).
Anm. In der Lage A misst die Type 78 mm.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 90.
C 1460. Rogledi Manni: Milano 254. Pr 5944. BMC VI 751.IA 26494. ISTC ic00202500.
Città del Vaticano BVat (Bl. 57 fehlt). London BL
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Carlomagno e Gano di Maganza
Die 64 ottava rima umfassende Dichtung basiert inhaltlich auf dem 66. und 67. Gesang des Epos Innamoramento di Carlo Magno e dei suoi Paladini“ (Nr 12613–12615). Sie ist auch unter dem Titel „El Re Charlo“ bekannt.
8 Bl. [a⁸]. 32 Z. Typ. 6:76G. Init. r.
Bl. 1a Aue virgo dolciſſima. ſalue. aue  regina īmaculata ſancta. e pura  dapeccatoꝛi confoꝛto. i ſtella. e naue  ched noi ſempꝛe ſe cuſtoda. e cura  … Z. 8 che emi dia grazia cheo digha alta ſtoꝛia  Del magno re charllone di pipino nato  e di quello traditoꝛe gano dimaganza  … Endet Bl. 8b Z. 31 e chi legiere la uole per ſuo d[…]o  faciſi auanti e donimi vn ma[…]tto 
Vorlage: Venezia BNMarc (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Montanari, Anna: „Carlomagno e Gano di Maganza“. Annotazioni sopra un incunabolo ritrovato. In: Italianistica. Rivista di letteratura italiana 34/3(2005) S. 61–72.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. Venezia BNMarc (Digitalisat).
De Marinis: Appunti 55. ISTC ic00201900.
Venezia BNMarc
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Fioretti dei Paladini
Auch unter dem Titel „Istoria dell’Imperatore Carlo Magno e dei Saraceni“ bekannt. Anonyme Dichtung unterschiedlichen Umfangs in ottava rima. Der im Kern übereinstimmende Text wird durch die einzelnen Dialekte geprägt. Der Erstausg. ist ein 11 Terzinen umfassendes „Morale“ angehängt.
Ausg. von Giorgio Barini. Bologna 1905 S. 79–131. (Collezione di opere inedite o rare. 52.)
Vgl. Barini S. XIII–XV. — Dizionario S. 1013.
18 Bl. a⁸b¹⁰. 32 Z. Typ. 1:97R. Rubr. α.
Tit. FIORETTI DI PALADINI  Bl. 1b ⁌ Al nome ſia didio padre & ſignore  ditucte quante le coſe create  … Z. 17 Correuan gli anni del noſtro ſignore  octo cento octo ſio ho bene amente  quando in europa a gran furore  … Sign. b Rinaldo il primo fu che coruina  … Endet Bl. 17a Z. 15 ſi partirno con fede & con iſperanza  chiua al ſepolcro & chi torna in franza  El mondo e un caos pien diſcompiglio  … Endet Bl. 17b Z. 31 quando ſi uede alle tenebre preſa  propter peccata ueniunt ad uerſa  Bl. 18a 11 Terzinen  Endet Bl. 18b Spera in deo & fac bonitatem  Finiti fiorecti de paladini 
Vorlage: Firenze BN (Mikrofilm).
Reproduktionen: Firenze BN (Digitalisat).
R 1209. Rhodes: Firenze 308. IGI 3972. ISTC ic00203300.
Firenze BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. a⁶. 2 Sp. 40–41 Z. Typ. 4:110G, 7:76/77G. Init. c.
Bl. 1a Fioꝛiti Di palladini di Franza.  α (A¹)l nome ſia didio padre ⁊ ſignoꝛe  di tutte quāte le coſe create  … Z. 18 Coꝛreuan gli āni del noſtro ſignoꝛe  … Endet Bl. 6bβ Z. 32 chi va al ſepulcro ⁊ chi toꝛna in frāza  El mōdo e vn chaos piē di ſcōpiglio  … Endet Z. 38 che non val dire dopo moꝛte mi pēto  fugite el male ⁊ albene ci atteremo  che molti nha inganati el ben fareno 
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Pell 4809. ISTC ic00203350.
Paris BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 48 Z. 1*:66G. Eine weitere got. Type ca. 100G. Init. d.
Bl. 1a Queſto e il Fioꝛeto de paladini  α (C)Orreano gli ani del no ſignore  ottocento otto ſio ho ben amente  quando in europa a gran furoꝛe  … Endet Bl. 4bβ Z. 47 ſi partino cō fede e con ſperanza  chi ua al ſepulchꝛo e chi toꝛna ī frāza. 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Lommatzsch in Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Veröffentlichungen des Instituts für Romanische Sprachwissenschaft. Nr 2 W2 12.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Wolfenbüttel HerzogAugustB (Digitalisat).
Borm: IG 1354. ISTC ic00203450.
Wolfenbüttel *HerzogAugustB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 52–53 Z. Typ. 24:64G. Init. kk.
Bl. 1aα (C²)Oꝛꝛeano gli āni ďl no ſignore  octo cēto otto ſio ho ben a mente  quando in europa a gran furoꝛe  … Endet Bl. 4bβ Z. 51 ſi partino con fede e con ſperanza  chi va al ſepulchꝛo e chi toꝛna in franza.  Finis. 
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
R 1752. Veneziani: Brescia S. 121. IGI 2525 u.Corr. ISTC ic00203500.
Milano *BTrivulz.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Fioretto delle battaglie dei Paladini
Der Titel dieser Ausgabe wurde nach Melzi S. 153 festgelegt.
Vgl. Barini, Giorgio: Cantari cavallereschi dei secoli XV e XVI. Bologna 1905 S. XIII. (Collezione di opere inedite o rare. 52.)
14 Bl. Typ. got. 1 Hlzs.
Tit. Fioretto delle battagliie de Paladini  Bl. 2a In nome del ſantiſſimo Dio io canto  … Endet Bl. 14a Z. ? In nome di Dio.  Amen.  1498.  Hlzs.  Bl. 14b leer.
Vorlage: GW-Manuskript.
Sander 5380. ISTC ic00202800.
Ehem. Krone (Wien).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Gesta Caroli Magni Francorum regis
Anonyme Versdichtung in sieben Büchern aus der Zeit um 1200, enstanden auf der Grundlage der „Historia Karoli Magni“, die ein Geistlicher um die Mitte des 12. Jhs dem Zeitgenossen Karls, Erzbischof Turpinus (Tilpin), zugeschrieben hat und deren Text größtenteils auf der französischen Sagenüberlieferung basiert. Auch unter dem Titel „Karolellus“ bekannt.
Ausg. von Th. Merzdorf. Oldenburg 1855. — Turpini „Historia Karoli Magni et Rotholandi“. Hrsg. von F. Castets. Paris 1880.
Vgl. Geschichte der Textüberlieferung der antiken u. mittelalterlichen Literatur. Bd II. Zürich 1964 S. 122 u. 182.
48 Bl. A–F⁸. 22–23 Z. m. Durchsch. Typ. 10:110G, 11:76G. Init. c, q. Rubr. ι, θ. 1 Hlzs. DrM V.
Bl. 1a Geſta Karoli magni  Francoꝛum regis  Hlzs.  (I¹)Nclita quo meōꝛi teneas coꝛdi lꝛarolelli  Scripta: metris paucis ſtrīgo/ d ipſe gerit.  Hec lege: qui claros lꝛaroli vis noſſe triūphos  De ſarracena quos gente truce tulit.  … Sign. b Aut ſex/ aut octo/ vel ſeptem ſiue duoꝝ.  … Endet Bl. 48a Z. 7 Quos chriſtus bello perimi permiſit in illo  Viuant cum chꝛiſto moꝛituri tempoꝛe nullo.  Hoc opus exegi ſūmo ſit gloꝛia regi:  Auxilio cuius operis ſum conditoꝛ huius.  Finis  ⁌ Exoꝛtatio  … Endet Z. 21 Et quia geſta tenet lꝛaroli bꝛeuis iſte libellus:  Imponatur ei pꝛopꝛium nomen lꝛarolellus.  Bl. 48b ⁌ Karoli magni francoꝛum regis ſemper inuicti īclita geſta deſcribens opus egregium opera Magiſtroꝛum Ioānis boueri. ⁊ Guillermi bouchet. accuratiſſime caſtigatum et amendis ſcriptoꝝ pꝛioꝛiſ  impꝛeſſionis vigili cum diliigentia releuatum. Fi‑​nit feliciter.:  DrM 
Vorlage: Res.Publ. Unit 4.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 4. Res.Publ. Unit 64. Bern UB (Digitalisat).
C 1459. Ce³ C-203. Pell 3305. Pr 8749. BMC VIII 379.IA 42838. Oates 3268. ISTC ic00203000.
Bern UB
. Cambridge UL. Chicago NewberryL. Dresden *ehem. LB. London BL
. Oldenburg LB. Paris Arsenal, BN.
Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Innamoramento di Carlo Magno e dei suoi Paladini
Anonymes Epos von 77 Gesängen in ottava rima. Diente auch als Vorlage für die selbständige Bearbeitung einzelner Episoden.
Vgl. Dizionario S. 1006 u. 1067. — Hartung in Romanische Forschungen 103(1991) S. 172–210.
248 Bl. a–zA–H⁸. 2 Sp. 48 Z. Typ. 3:88R. Vereinzelt Min. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. a2 IN COMENZA EL PRIMO LIBRO DEL IN AMOROMENTO DE  CARLO MANO IMPERATORE  DE ROMA E DE LE SVI PALADINI ORLANDO E RINALDO  LIBRO PRIMO.  (n³)el me prīcipio ſi ricorro e torno  Al alto uerbo re celeſtiale  … Z. 13 Re carlo magno di frāza e de la magna  De lingelterra Italia e de britagna  … Sign. b O conte come queſto fato andato  … Endet Bl. 247bα Z. 13 E per ſeruire acriſto benedeto  Se feceno poy temiti intendiray  E aquel modo finino la lor uita  Al uoſtro honore la iſtoria ſie fornita  FINIS.  Zorzo uualch dalemagna  del ​.M.cccclxxxi. adi ​.xx. de luio  Bl. 248a Reg. in 3 Sp. Endet Sp. 3 Z. 50 ma che faceua  Finis  Bl. 248b leer.
Vorlage: Philadelphia UL (Mikrofilm). Cologny BBodmer (Einzelfotos).
R 1163. Ce³ C-204. Büchler-Mattmann: Bodmeriana 156. ISTC ic00204000.
Cologny BBodmer. Philadelphia UL (Bl. 1, 2, 36, 82, 217 u. 248 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
124 Bl. A⁸B–T⁶V⁸. 3 Sp. 64 Z. Typ. 5:67G, 13:130G. Init. c, d, h, i. KolTit.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. Aij Incomincia el pꝛimo libꝛo  de lo inamoꝛamēto di Carlo mano īperatoꝛe di Roma: ⁊ de li ſuoi paladini Oꝛlādo e Ri.  (N)El mio ncipio  mi ricoꝛro ⁊ toꝛ‑ Darunter eingerückt no  Al alto verbo re celeſtiale  … Sign. b E malagiſe parti con ſo arte  … Endet Bl. 124bγ Z. 15 E aquel modo finiron loꝛ vita  Al voſtro honoꝛ la iſtoꝛia ſie foꝛnita  FINIS.  Finite le bataglie delo inamoꝛa‑​mento de Carlo Impꝛeſſo  in venexia ꝑ Mi Dionyſio Bertocho  nel ​.M.cccc.xcj. a di vl‑​timo de  Luio.  LAVS DEO  5 Z. Reg. Endet Z. 31 che ſ0no quaderni. 
Vorlage: Milano BNBraid (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 88.
De Marinis: Appunti 24. ISTC ic00240620.
Milano BNBraid
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
2 Sp. 36 Z. Typ. 1:78G. Meist Min. f. Init. Rubr. α.
1.  12.II.1491. 
36 Bl. a–d⁸e. Typ. 2:116R.
Bl. 1 leer(?). Bl. 2aα m. Sign. a2 ⁌ INCOMENçA EL PRIMo libꝛo del innamoꝛamēto de Carlo Mano imperatoꝛe di Roma e deli  ſuoi paladini e piu Oꝛlando e Rinaldo.  ⁌ LIBRO PRIMO  (n)El mio pꝛincipio ſi ricoꝛro e toꝛno  Al alto uerbo Re celeſtiale  … Sign. b Oꝛ chi uedeſſe aloꝛ pꝛeſto el conte  … Endet Bl. 35bβ Z. 27 Che coſtui che lotien fra ſi parlaua  E fra ſi ſteſſo molto ſi marauegliaua  … Bl. 36aα Z. 1 E ſe legerai la iſtoꝛia di Salione  In qui gran fati tu li trouerai  … Endet Z. 6 Si fecen chriſti an tu intenderai  Et a quel modo fini la loꝛ uita  Al uoſtro honoꝛe la iſtoꝛia e foꝛnita  F I N I S.  Qui e finito lo innamoꝛamento di  Carlo imperatoꝛe di Roma e Re di  Franza. Impꝛeſſo in la inclita cita di  Bologna per mi Bazaliero di Bazalerii ſtampatoꝛe. Ne lanno del noſtro  ſignoꝛe ​.Mcccclxxxxi. adi i2 di Febꝛaro.   Lauſ   Deo  Bl. 36b Schlußtit. INNAMORAMENTO DI CARLO 
2.  18.III.1491. 
36 Bl. a⁶bc⁸def⁶. DrM I.
Bl. 1aα m. Sign. a ⁌ INCOMENCIA El Libꝛo  di Salione ⁊ de tutti li Paladini e  piu del conte Orlando ⁊ ancoꝛa del  pꝛincipio Rinaldo Signoꝛe di mōte  Albano.  (o) Lucido ſplēdido  ꝑfecto e chiaro  Conſacrato iouan  euangeliſta  … Sign. b E pꝛomerendo carmelo foꝛte zura  … Endet Bl. 36bα Z. 31 Re di Polana ti fo manifeſto  Veniti da mi ſera ſtampito pꝛeſto  Impꝛeſſo in Bologna per mi Bazaliero di Bazalieri a di i8 de Marzo  M cccc lxxxxi.  F I N I S  β DrM 
Vorlage: Parma BPalat (Mikrofilm).
Anm. Der 1. Teil umfasst die ersten zehn Gesänge; die letzte Zeile der Schlussoktave ist geändert. Die beiden angefügten Oktaven stimmen mit den letzten des vollständigen Textes (76. Gesang) überein. In der ersten Zeile der letzten Oktave wurde statt „Falconeto“ hier „Salione“ eingefügt, womit zum 2. Teil, der am 18.III.1491 erschien, übergeleitet wird. Die Abfolge der Gesänge 11–20 ist teilweise verändert, am Schluss wurden wiederum 2 Oktaven angefügt.
Reproduktionen: Parma BPalat (Digitalisat).
R 1164(1). 1371(2). Bühler: Bologna 25.A.11(1). 25.A.12(2). IGI 2526(1). 8524(2). ISTC ic00204600. is00044600.
Parma BPalat (def.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Die vier Kaufleute
„Die vier (zwei) Kaufleute“ behandeln das in der Weltliteratur weitverbreitete Motiv von der Wette um die Treue einer Frau. Am bekanntesten wurde die Novelle im „Decamerone“ (II, 9) des Giovanni Boccaccio, die auch den vorliegenden Druckfassungen als Vorlage diente. Eine mittelhochdeutsche Versnovelle schuf Ruprecht von Würzburg.
Ausg. von Josef Raith. Leipzig 1936. (Aus Schrifttum und Sprache der Angelsachsen. 4.)
Vgl. Verf.Lex.² X 330–332. — Gutknecht, Christoph: Die mittelhochdeutsche Versnovelle „Von zwein Kaufmannen“ des Ruprecht von Würzburg. Phil. Diss. Hamburg 1966. — Schmitt in Über Bücher, Bibliotheken und Leser. Festschr. Horst Kunze. Leipzig 1969 S. 149–159. (Zentralblatt für Bibliothekswesen. Beiheft 86.)
Deutsch
10 Bl. [a¹⁰]. Zeilenzahl wechselnd. Typ. 3:88G. Init. a, Maj. D aus Typ. 6:160G(?) des Peter Wagner. Rubr. α. Leisten. 20 Hlzs.
Tit. Ein liepliche hiſtori vnd warheit von vir kaufmendern  Hlzs. (in Leisten)  Bl. 1b Hlzs.  (E¹¹)S begab ſich zn einer zeit das von  vngeſchicht vir vber dreffenlichen  reich Kaufleut zu ſamen kamen v  Riten mit ein ander gen paris nun  was es eben auf die Faſuacht … Endet Bl. 10a Z. 7 … vnd  als ir geſchlecht kamen durch die frawen zu eren als ir dan noch eīs  deils lebt vnd iſt geſchehen am ſuntag nach der heilligen drei kunig  tag als man zalt nach Criſtus gepurt MCCCC vud xriiij Iar  vnd auch lx iar geweſſen iſt Das Ambroſius ſtarb vnd Sein frums  weib im iar dar vor   H   H  Bl. 10b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. Vgl. Schmitt, Anneliese: Zum Volksbuch von den vier Kaufleuten. In: Über Bücher, Bibliotheken und Leser. Gesammelte Beiträge zum 60. Geburtstag von Horst Kunze. Leipzig 1969. (Zentralblatt für Bibliothekswesen. Beih. 86.) S.149–159. — Heerspink Scholz, Myra J.: A Merchant’s Wife on Knight’s Adventure. Permutations of a Medieval Tale in German, Dutch, and English Chapbooks around 1500. New York, Washington 1999. (German Life and Civilization. 17.) (m. Abb.).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 47. München SB (Digitalisat).
H 8750. Gotzkowsky A 6.1. Schr 4235. Schramm XVIII Abb. 643–662. VB 1933. BSB-Ink H-282. ISTC ih00286600.
Berlin *SB
. München SB
(Bl. 10 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. AB⁶. Zeilenzahl wechselnd. Typ. 1:90G, 2:136G. Init. a. Rubr. α. 20 Hlzs.
Tit. Eyn libliche hiſtori von  vier Kaufleuten.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij Hlzs.  (E)S begab ſich tzu einer tzeit daſz von vnge‑​ſchicht vier vbertreffenlich reych kauflewth  tzu ſamme kamen … Sign. b Hlzs.  ❡ dar nach gingck ſy an daſz mr/ do fandt ſy einen ſchif‑… Endet Bl. 11a Z. 15 … Vnd iſt geſchehen am Sontag nach der heyligen drey knigk tag/  alſz man tzalt nach criſti vnſzers lyben herꝛen geburt Tau‑​ſenth vierhundert vnd vierundtzweintzigck iar Vnd auch  viertzigck iar geweſen iſt/ do Ambꝛoſius ſtarb/ Vnd ſeyn  Bl. 11b frommes weyb ſtarb yn dem nechſten iar vor ym.  Gedꝛuckt vnd ſeligklichen vollendt/ yn der Frſt‑​lichen ſtadt Leybſigck/ von Gregoꝛio Btticher  alſz man tzalt von Criſti vnnſers lyben herꝛen ge‑​burth/ Tauſenth vierhundert vnd yn dem funf‑​undneuntzigiſten iar. Amen.  Bl. 12 leer.
Vorlage: Faks. Berlin SB (Original).
Anm. Jörn Günther (Stalden) Brochure 17 Precious and Precise (2016) Nr 45 (160.000 Euro).
Faks. hrsg. von Max Schiendorfer, Alice Gertrud u. Hans Rudolf Bosch-Gwalter. Zürich 1991. (Kranich-Druck. 36.)
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 47. Berlin SB (Digitalisat).
C 3014. Gotzkowsky A 6.4. Schr 4236. Schramm XIII Abb. 175–194. VB 1372. ISTC ih00286650.
Berlin *SB
. Hannover LB.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
H 8751. PDA 237.461. Gotzkowsky S. 63. Schr 4237.
Nicht nachweisbar. Wahrscheinlich identisch mit der folgenden Nr.
10 Bl. [a¹⁰]. Zeilenzahl wechselnd. Typ. 1:87G. Peter Wagner Init. a, d. Leisten. 21 Hlzs.
Tit. (E¹)in lipliche hiſtoire von fier kaufleuten  Hlzs. (in Leisten)  Bl. 1b Hlzs.  (C¹¹) (S¹) begab ſich zn einer tzeit das in  vngeſchiten vir vbertreffenlichen  reich kaufleut zu ſamen kamen … Endet Bl. 10a Z. 9 … vnd iſt geſchehen am ſuntag nach  der heiligen drei kunige tag als man zelt nach Criſtus gepurt MCCCC vnd in dem xxiiij Iar vnd iſt auch dar nach geweſſen in  iar das Ambꝛoſius ſtaꝛb vnd ſein frumes weib in dem nechſten iar  hin vor  Impressum in 2 Sp. Getruckt vnd ſelligklichen  vollent in der keiſerli‑​chen ſtat Nürnberg von  Mayr als man tzalt  nach Criſtus gepurt mcccc vnd im lxxxxviiij iar  Zwischen d. Sp. Hlzs.  Bl. 10b leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Anm. Zum Exemplar vgl. Labarre in Gutenberg-Jahrbuch 1977 S. 84.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 47.
H 8752. Gotzkowsky A 6.5. Schr 4238. Schramm XVIII Abb. 643–662. Pell 6030. CIBN H-164. ISTC ih00286700.
Paris BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsch
12619 Historia. Die vier Kaufleute, niederdeutsch. [Lübeck: Matthäus Brandis, um 1495]. 
12 Bl. ab⁶. 30 Z. Typ. 2*:98G, 4:165G. Init. f. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. Eyne ſchone hiſtoꝛie van  twen kopluden vnde eyner  thuchtigen framen frauwen  Hlzs.  Bl. 2a (I)N Deme iare na Cryſtus geborth.  Duſent verhundert vnde vyer vnde  twentith. Is geſchen to eyner tyd.  Dat veer ouer ryke koplude. Synt  vth ghetogen eyn ytliker nah ſyner  kopenſchop: Vnde van vngeſchycke hefft yd  ſyck begheuen. Dath duſſe veer koplude to ſa‑​mende ſynt gekomen … Sign. b ſo wil my mine herre ſulnen doden V ſo hart  … Endet Bl. 12a Z. 8 … V duth is geſcheen  ame ſondage na der hilgen drier kōning dage  Alſe men ſchꝛeff na Criſtus geboꝛth ​.M.cccco  vnde ym ​.xxiiii. iare Id is nach nyht ​.lxx. iare  dath deſſe kopmen Ambꝛoſius gheleueth hefft  Men ſine erlike thuchtigē vnde vꝛame fꝛouwe  ys in deme Iare voꝛ om verſtoruen.)  Bl. 12b leer.
Vorlage: Res.Publ. Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 18. Res.Publ. Unit 47. Berlin SB (Digitalisat).
Gotzkowsky A 6.2. Borchling-Claussen 164. Schr 4239a. Schramm XII Abb. 338. Altmann: Brandis, Matthäus 26. VB 1479.5. ISTC ih00286630.
Berlin *SB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12620 Historia. Die vier Kaufleute, niederdeutsch. [Magdeburg: Simon Koch, um 1495]. 
10+? Bl. a⁶b+?. 29–30 Z. Typ. 6:90G. Init. a. Rubr. β. 7+? Hlzs.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aii (I)N deme Iare na Criſtus ghe‑​boꝛth Duſent verhundert vnd  im xxiiii. iare. Iſz geſchen to einer tyd Dat veer ouerrike kplude/ ſynt vth getogen/ … Sign. b ❡ Dar na ſumede he nicht lange/ Sunder in gro… Bricht ab Bl. 10b(?) Z. 14 ❡ Wo de heyden dem konnynge mit gewalt  in ſyn landt thgen/ dat tho vorwoſtende  Hlzs. 
Vorlage: Hildesheim DomB (Mikrofilm).
Gotzkowsky A 6.3. Schr 4239. Schramm XII Abb. 401–404c. Schramm XIII Abb. 175–194(?). Suckow: Koch 35. Ernst: Hildesheim II,2 160. ISTC ih00286640.
Hildesheim *DomB (Fragm. Bl. 2, 5, 6, 7 u. 10(?)).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Lanzelot
Lancelot du Lac
Der anonyme Prosaroman über den berühmten Ritter der Tafelrunde des König Artus, der seinen Beinamen nach seiner Pflegemutter Viviane, der Jungfrau vom See, wählte, entstand in den Jahren 1221–1225. Ausgehend vom Versepos des Chréstien de Troyes, erreichte dieser Stoff durch diese und weitere Prosabearbeitungen große Bedeutung im Rahmen des Gral-Lancelot-Zyklus und des jüngeren Zyklus des Pseudo-Robert de Boron, die in vielen Volkssprachen Bearbeitungen erfuhren.
Als Verfasser des „Lancelot du Lac“ galt zeitweilig Gautier Map, der im 4. Buch mehrfach genannt wird.
Ausg. von Elspeth Kennedy. Bd 1.2. Oxford 1980. — Alexandre Micha. T. 1–9. Genève 1978–1983. (Textes littéraires français. 247. 249. 262. 278. 283. 286. 288. 315.) — Lancelot-Grail. The old Arthurian Vulgate. P. I–V. New York 1993–1996.
Vgl. Verf.Lex.² V 530–546. — Ertzdorff S. 88–94. — F. Lot: Étude sur le Lancelot en prose. 2. éd. Paris 1954. (Bibliothèque de l’École des hautes Études. Sciences historiques et philologiques. 226.) — Micha in Romania 81(1960) S. 145–187. — Farrier, Susan E.: The medieval Charlemagne Legend. An annotated Bibliography. New York 1993. (Garland Medieval Bibliographies. 15.) — Remakel, Michèle: Rittertum zwischen Minne und Gral. Untersuchungen zum mittelhochdeutschen Prosa-Lancelot. Frankfurt a. M. 1995. (Mikrokosmos. 42.)
2 Sp. 48 Z. Häufig Min. f. Init. KolTit.
1. Erstes u. zweites Buch. Rouen: Jean Le Bourgeois, 24.XI.1488. 
271 Bl. aa⁵a–m⁸n⁶o–zA–Ik⁸L. Typ. 1:109G. Leisten. 3 Hlzs. DrM I.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs. (in Leisten)   Bl. 2aα m. Sign. aai. [³]y commence la table et regiſtre des  rubꝛiches du pꝛemier volume du liure ou rōmāt fait … Z. 7 … Specialemēt a  la louēge du treſvaillāt cheualier lācelot du  lac … Bl. 3bβ Z. 29 [³]y commence la table de la ſecōde  partie de ce pꝛemier volume. … Bl. 4bα Z. 30 Cy cōmence le pꝛologue  de ce pꝛeſent liure.  β [³]Ombien  les anciennes hiſtoi‑​res ne ſont pas de pareille foy   ſont les ſainctes et diuines eſcriptures/ appꝛouuees en la criſtiēne loy … Bl. 5b (in Leisten) Hlzs. ​α (c³)y cōmence le liure fait et compoſe  a la perpetuation de memoire des  vertueux fais et geſtes de pluſi‑​eurs nobles et excellentz cheualiers/ … Bl. 6aα m. Sign. a.i [⁶]N la marche de Gaule ⁊ de  la petite bretaigne auoit anciennement deux roys frēs  germains/ ſi auoient a femmes deux ſeurs germaines  … Sign. b ſon cueur. ſi diſt a ſoy meſmes. Ie ſuis moult  … Endet Bl. 181aβ m. Sign. z.iii. Z. 10 … Ainſi fut moꝛt gallehaut le filz  de la gayande le ſire des loingtaines iſles.  Bl. 181b (in Leisten) Hlzs. ​α [⁵]Inſi ſe dit le compte eſt lancelot  perdu que nul nen ſcait nulles  vrayes nouuelles ains cuident  tous ceulz qui le cōgnoiſſēt quil  ſoit mort … Endet Bl. 271bα Z. 16 Cōme plus a plain ſera narre ⁊ declare au ſecond volume de ce pꝛeſent liure. Ainſi pꝛēt fin  le pꝛemier volume des vertueux et gloꝛieux  faiz ⁊ geſtes du noble ⁊ puiſſāt cheualier lancelot du lac/ et des compaignons de la table  ronde.  Ce pꝛeſent ⁊ pꝛemier volume a eſte Impꝛime a Rouen. en loſtel de gaillard le bourgois  Lan de grace mil.cccc.iiii.xx. ⁊ huyt le ​.xxiiii.  iour de nouēbꝛe. Par iehan le bourgois. A lexaltacion de la nobleſſe/ et de la bonne cheualerie/  fut en la grāde bꝛetaigne/ eu tēps du treſ  noble ⁊ vailāt roy artus/ et de la table ronde  Et a lexaltacion des courages des iennes nobles ou aultres  ſe veullēt erxcerciter aux armes ⁊ acquerir loꝛdꝛe de cheualerie.  DrM 
2. Drittes bis fünftes Buch. Paris: Jean Du Pré, 16.IX.1488. 
234 Bl. [a²]A–O⁸PQ⁶R–Vaabb⁸cc⁶dd–ff⁸gg⁶ hh–kk⁸. Typ. 10:109G. Leisten. 3 Hlzs.
Bl. 1a leer. Bl. 1bα Cy commence le ſecond volume de la Table ronde/ autrement dit Lancelot du lac. … Endet Bl. 2aα Z. 37 Cy fine la table de la tierce  partie de ce pꝛeſent volume.  Bl. 2b leer. Bl. 3a m. Sign. Ai (in Leisten) Hlzs.  ​α [⁸]pꝛes que Lancelot du  lac ſe fut parti du chaſteau de la dame lalle lui auoit pꝛomis de  lui monſtrer la plus  belle choſe du monde  elle le mena tout dꝛoit  au chaſteau de Coꝛbenic/ … Sign. b pour y perdre la vie. Loꝛs lui demanda com… Endet Bl. 125aβ Z. 1 … Si  ſe y aſſemblerent tous/ et ſi en y eut tant quil  eſtoit impoſſible de les nombꝛer.  Cy fine la tierce partie de lancelot du lac  autrement dit la table ronde. Et enſuit la  quarte: faiſant mēcion de la conſte du ſaint  graal.  Bl. 125bα Cy commence la table de la quarte par‑​tie de lancelot du lac: … Bl. 126a (in Leisten) Hlzs. ​α (I)A veille de la penthecouſte que les  compaignons de  la table ronde furent venus a kamalot ⁊ ilz eurēt  ouy le ſeruice. … Endet Bl. 180bβ Z. 42 … Et a tant ſe taiſt le compte des a‑​uentures du ſaint gꝛaal/ ⁊ retouꝛne a la moꝛt  du roy artus.  Cy fine maiſtre gaultier map ſon traitte  du ſaint graal/ puis apꝛes vouldꝛa traitter  de la moꝛt du roy artus.  Bl. 181aα m. Sign. ddi Cy commence la table de la derniere partie de ce preſent volume/ ou maiſtre gaultier  maap fait mention de la moꝛt du roy Artus  et des cheualiers de la table ronde: et commēt  par enuye le royaulme de logres fut deſtruit.  … Bl. 182a m. Sign. ddii (in Leisten) Hlzs.  α (a)Pꝛes ce que maiſtre gaultier map  eut traictie des auentures du ſaīt  gꝛaal aſſez ſouf‑​fiſammēt ſi comme il luy ſēbloit  il fut aduiz au  roy Henry ſon ſeigneur … Endet Bl. 234bβ Z. 10 … Si ſen alla auec larceueſque  ⁊ auec bliomberis/ ⁊ vſa auec eulx le demou‑​rant de ſa vie en ſeruant noſtre ſeigneur.  Cy fine le derrenier volume de la table rōde faiſant mencion des fais ⁊ pꝛoeſſes de mōſeigneur lācelot du lac ⁊ dautꝛes pluſieuꝛs nobles ⁊ vaillans hommes ſes compaignons.  Compile ⁊ extꝛaict pꝛciſement ⁊ au iuſte des  vꝛayes hiſtoires faiſantes de ce mencion/ par  treſnotable homme ⁊ treſexꝑt hiſtoꝛien mai‑​ſtre Gaultier map. Et impꝛime a Paris par  Iehan du pꝛe. En lā de grace mil cccc.iiii.xx.  ⁊ viii. le xvi. iour de ſeptembꝛe. 
Vorlage: Faks. Dresden SUB (Original). Paris BN (Einzelfotos).
Anm. 1. Die Übereinstimmung der Typen und der Ausstattung spricht dafür, dass die Teile als Bucheinheit konzipiert waren.
Anm. 2. Vgl. Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 124–127 Nr 26.
Faks. hrsg. von C. E. Pickford. London 1973 (Reprint 1975).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 66. Res.Publ. Unit 74. London BL (IISTC). Liège BU (Digitalisat). Oxford Bodl (Digitalisate) (1), (2). Paris Mazarin (Digitalisat).
HC 9849(1.2). C 3474(1.2). Claudin I 273. 274. Bechtel L-37. Girard: Rouen 95(1). CBB 2437u.Suppl(1). Ce³ L-33(2). IGI 5646(1). 5647(2). Pell 6972(1.2). CRF VI 1186(1). CIBN L-29. L-29(1). L-30(2). Pr 8042(2). 8769(1). BMC VIII 392. 393.IC 43935. Bod-inc L-027. L-028. Deckert 420. ISTC il00033000. il00033500.
Aberystwyth NL (1.2. 1, Bl. 1 fehlt). Chicago NewberryL (2). Dresden *SUB
(1.2. 1, Bl. 1 fehlt). Firenze BN (1.2). Liège BU (1, Bl. 1 fehlt). London BL
(1). Oxford Bodl
(2 Ex., 1. Ex. 1.2, 2. Ex. 1, def.). Paris Arsenal (1), BN (1.2), Mazarin (1). Wien NB
(1.2).  — Bonna (Genève).
Gesamtüberlieferung: 12 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
2 Sp. 47 Z. Typ. 3:117G, 3**:119G. Init. e. Häufig Min. f. Init. Leisten. Zahlr. Hlzs. DrM II. KolTit.
1. Erstes Buch. 1.VII.1494. 
250 Bl. a⁶b–zA–G⁸HI⁶. Gez. [6]Feul.i.–Feul  .CCxliii[1] [m. Fehlern].
Tit., xylogr. (L)e pꝛemier volume de lācelot  du lac nouuellement.  impꝛime. a paris. ​.AV.  Bl. 2a Hlzs.  α (C)Onſiderāt  paꝛ les triūphalle  et gloꝛieuſes oeuures que les  vaillans hommes ⁊ nobles cheualiers anciennement firent … Bl. 3aα m. Sign. aiii Cy commence la table du pꝛemier volume de la table ronde lancelot du lac  … Tab. endet Bl. 6bβ Z. 20 Cy finiſt la table du pꝛemier volume de la table ronde  lancelot du lac.  Bl. 7a m. Blz. Feul.i. Hlzs.  α Cy cōmence le mier volume de la  table rōde lācelot du lac ou l il trai‑​cte mieremēt. comment as la moꝛt  Vterpādꝛagon roy du royaume de logres ⁊ as la moꝛt aramō roy de la pe β tite bꝛetaigne le roy claudas de la terre deſerte … Bl. 7bα [⁵]N la marche de gaule ⁊ de  la petite bꝛetaigne … Sign. c car ſpirituelle choſe ne peut eſtre tou‑… Endet Bl. 249aα m. Blz. Feul.CCxliii Z. 15 … Ainſi fuſt moꝛt gallehault le filz a la gayāde le ſire des loī‑​taines iſles.  Cy finiſt le pꝛemier vollume de  la table ronde lancelot du lac.  Impꝛime a paris. Lan mille quatre cens quatre vingtz et quatoꝛze. Le  pꝛemier iour de Iuillet. Pour anthoine verard Libraire demourant ſus  le pont noſtre dame a lymage ſaint Iehan leuangeliſte/ Ou au pꝛemier piller au palais ou len chante la meſſe de  meſſieur les pꝛeſidens.  β DrM  Bl. 249b u. 250 leer.
2. Zweites Buch.
192 Bl. abb–zz⁊⁊⁸. Gez. [6]Feullet iii–Fueillet c.lxxxvii[1] [m. Fehlern].
Tit., xylogr. (L)e ſecond volume de lācelot  du lac nouuellement.  impꝛime. a paris. ​.AV.  Bl. 1bα Cy commence la table du ſe‑​cond volume de la table ronde … Tab. endet Bl. 4bβ Z. 12 priſonnez furent de liurez  Bl. 5 leer. Bl. 6a m. Sign. bb.ii Hlzs.  α [³]y commnce le ſecond volume  de la table ronde lancelot du  lac ou l eſt faicte mētion pꝛemierement comment tous ceulx de la  maiſon au Roy artus furent troublez  β pour lancelot/ … Bl. 6bα [³]Inſi ſe dit le cōpte eſt lancelot  perdu … Sign. c fent ⁊ lancelot pꝛint la hache par le fer… Endet Bl. 191bβ Z. 40 et miſt a fin pluſieurs autres auētures  cōme plus a plain ſera narre et deſclare  au troizieſme volume de ce ſent liure.  Ainſi pꝛent fin le ſecōd volume de merueilleux faitz et geſtes du noble et puiſſant cheualier lancelot du lac compaignon de la table ronde.  Bl. 192 leer.
3. Drittes bis fünftes Buch. 30.IV.1494. 
240 Bl. A⁶aaa–zzzAAA–DDD⁸EEE–GGG⁶. Gez. [7]Fue.ii–Fuellet ccxxiiii [m. Fehlern].
Tit., xylogr. (L)e Tiers volume de lācelot  du lac nouuellement.  impꝛime. a paris. ​.AV.  Bl. 2aα m. Sign. Aii. Cy commence la table du  troizieſme volume de la table ronde lancelot du lac  … Tab. endet Bl. 6bα Z. 12 Cy commence le troiſieſme  volume de la table ronde ou  quel eſt faicte mention des  faitz ⁊ louenges du noble et  vaillant cheualier Lancelot  du lac.  Bl. 7a m. Sign. aaa.i (in Leisten) Hlzs.  α Comment Lancelot du lac  trouua dedans la foꝛeſt pe‑​rilleuſe la tōbe de ſon gꝛāt  β pere … Bl. 7bα []Vāt lācelot fut entre en  la foꝛeſt perilleuſe ⁊ il eut  tāt cheuauche … Sign. b vous auiez encoꝛes greigneur affaire  … Endet Bl. 239bα Z. 26 … ⁊ vſa auec  eulx le demourant de ſa vie en ſeruant  noſtre ſeigneur.  Cy fine le derrenier volume  de la table ronde faiſant mē‑​tion des fais ⁊ pꝛoeſſes de mōſeigur lancelot du lac ⁊ dau‑​tres pluſieurs nobles ⁊ vail‑​lans hommes ſes cōpaignōs  Impꝛime a paris ce derrenier  iour dapuril mil quatre cccc  quatre vingtz ⁊ quatoꝛze/ po  anthoine veraꝛd libꝛaire de‑​mourant a paris ſur le pont  noſtre dame a lymaige ſainct  iehan leuangeliſte/ ou au pa‑​lais au pꝛemier pillier ou len  β chante la meſſe de meſſeigrs  les pꝛeſidens.  DrM  Bl. 240 leer.
Vorlage: Haag KglB. London BL. Paris BN (Einzelfotos).
Anm. 1. P. 1 auch mit zwischen Bl. 1 u. 2 eingelegtem, beidseitig bedrucktem Widmungsbl. a Hlzs.  [¹]Ouraige hault noble cheualereux  [¹]onte craignant deſtrant eſtꝛe eureux  …Endet b Z. 37 [¹]u les hauls pꝛis darmes quil cōqueſtoit  [¹]is cy ſōt au long pour en auoir memoire  (Pell. CIBN; z.B. 1. Ex. Paris BN), vgl. auch Des livres et des rois. La bibliothèque royale de Blois. Paris 1992 S. 106–109.
Anm. 2. P. 3 auch Bl. 7bα Z. 3 auch abweichend … cheuauchoit … (z.B. Ex. Wien NB).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 65. London BL (IISTC). Paris Mazarin (1, Digitalisat). Wien NB (Digitalisat).
HC 9848. R 1551(3). Claudin II 463–469. Bechtel L-38. Macfarlane 35. Winn: Vérard S. 295–313. IDL 2883(2). IGI 5648(3). Pell 6973a-k. CRF VI 1187(1). CIBN L-31. Pr 8434. BMC VIII 83.IC 41162(3). Büchler-Mattmann: Bodmeriana 159. Collijn: Stockholm 1294. ISTC il00033600. il00033700.
Blackburn M (3, def.). Cologny BBodmer (1.2). Haag KglB
(2, Perg., Tit. radiert). London BL
(3). Mainz GutenbergM
(Fragm. 2 Bl. aus P.2). Modena BEst (3). Paris BN (3 Ex., 1. Ex. Perg., 2. Ex. Perg., 3. Ex. Perg. Fragm. 4 Bl.), EcBeauxArts (1, def.,), Mazarin (1, Perg., def.). Sankt Petersburg NB (1.2). Stockholm KglB (1.3, Perg.). Torino BNU (3). Wien NB
(1–3, Perg.).
Gesamtüberlieferung: 15 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12623 Historia. Lanzelot. Lancelot du Lac. Paris: Antoine Vérard, 1494 [vielmehr nach 1496]. 
2 Sp. Typ. 3*:115G, 3**:119G, 7:114G. Init. a, e. Vereinzelt Maj., häufig Min. f. Init. Rubr. α. 45 Hlzs., dar. 10 Wdh.
1. Erstes Buch. 1.VII.1494. 
250 Bl. [a⁶]b–zA–G⁸HI⁶. Gez. [7]Fueillet.ii.–Fueillet ccxliii[1] [m. Fehlern]. 47 Z.
Tit., xylogr. (L)e pꝛemier volume de lācelot  du lac nouuellement.  impꝛime. a paris. ​.AV.  Bl. 2a Hlzs.  α (c)Onſiderāt  par les triūphal‑​les et gloꝛieuſes euures que le  vaillans hommes et noble cheualiers anciennemēt firent … Bl. 3aα Cy commence la table  du pꝛemier volume de la table ronde lancelot du lac.  … Tab. endet Bl. 6bβ Z. 20 Cy finiſt la table du pꝛe‑​mier volume de la table rō‑​de lancelot du lac.  Bl. 7a Hlzs.  α Cy commence le pꝛemier volume  de la table ronde lancelot du lac au l  il traicte pꝛemierement Cōment as  la moꝛt de vter pandꝛagō roy du royaume de longres: ⁊ as la moꝛt aramon roy  β de la petite bꝛetaigne le roy claudas de  la terre deſerte … Bl. 7bα (e)N la marche de gaules et de  la petite bꝛetaigne … Sign. c car ſpirituelle choſe ne peut eſtre tou‑… Endet Bl. 249aα m. Blz. Fueillet ccxliii Z. 15 Ainſi fut moꝛt galehault le filz a la geyande le ſire des lointaines iſles  ⁌ Cy finiſt le pꝛemier volume de  la table ronde Lancelot du lac.  Impꝛime a paris Lan mil quatrecens quatre vingtz et quatoꝛze. Le pꝛemier iour de Iuillet pour Antoine ve‑​rerd Libꝛaire demourāt ſus le pont noſtre dame a lymaige ſaint Iehan le‑​uangeliſte/ Ou au pꝛemier pillier au  palais ou len chante la meſſe de meſ‑​ſieurs les pꝛeſidens  Bl. 249b u. 250 leer.
2. Zweites Buch.
192 Bl. abb–zz⁊⁊⁸. Gez. [6]Fueillet.iii.–Fueillet.clxxxvii[i] [m. Fehlern].
Tit., xylogr. (L)e ſecond volume de lācelot  du lac nouuellement.  impꝛime. a paris. ​.AV.  Bl. 1bα ⁌ Cy commence la table du ſecond volume de la table Ronde  … Tab. endet Bl. 4bβ Z. 13 pꝛiſonnez furent de liurez   clxxxiiii  Bl. 5 leer. Bl. 6a m. Sign bb.ii Hlzs.  α (c³)y commence le ſecond volume  de la table ronde Lancelot du  lac ou l eſt faicte mēcion pꝛe‑​mierement comment tous ceulx de la  mayſon au Roy artus furent troublez  β pour lancelot/ … Bl. 6bα (A²)Inſi ſe dit le compte eſt lancelot  perdu … Sign. c fent ⁊ lancelot pꝛint la hache par le fer… Endet Bl. 191bβ Z. 39 … ⁊ miſt a  fin pluſieurs autres aduētures cōme  plu a plaī ſera narre ⁊ deſclare au troiſieſme volume de ce pꝛeſent liure.  Ainſi pꝛend fin le ſecond volume de  merueilleux faitz et geſtes du noble et  puiſſant cheualier lancelot du lac compaignon de la table ronde.  Bl. 192 leer.
3. Drittes bis fünftes Buch. 30.IV.1494. 
240 Bl. A⁶aaa–zzzAAA–DDD⁸EEE–GGG⁶. Gez. [7]Feuillet ii–Feuillet cc.xxiij[1] [m. Fehlern]. 45 Z.
Tit., xylogr. (L)e Tiers volume de lācelot  du lac nouuellement.  impꝛime. a paris. ​.AV.  Bl. 2aα m. Sign. A.ii Cy commence la table du  troizieſme volume de la table ronde de lācelot du lac  … Tab. endet Bl. 6bα Z. 12 Cy commence le troiſieſme  volume de la table ronde ou  quel eſt faicte mention des  faitz et louenges du noblo et  vaillant cheualier Lancelot  du lac  Bl. 7a m. Sign. aaa.i Hlzs.  α Comment loncelot da lac  trouua dedās la foꝛeſt pe‑​rilleuſe la tōbe de ſon grād  β pere. … Bl. 7bα (q)Vant lācelot fut entre en  la foꝛeſt perilleuſe ⁊ il eut  tāt cheuauche … Sign. b vous auiez encoꝛes greigneur affaire.  … Endet Bl. 239bα Z. 26 … ⁊ vſa auec  eulx le demourant de ſa vie en ſeruāt  noſtre ſeigneur.  Cy fine le derrenier volume  de la table rande faiſant mē‑​tiō des fais ⁊ pꝛoeſſes de mōſeigneur lācelot du lac ⁊ dautres pluſieurs nobles ⁊ vail‑​lans hommes ſes cōpaignōs  Impꝛime a paris ce derreīer  iour dapuril mil quatre. cccc  quatre vīgtz ⁊ quatoꝛze/ pour  anthoine verard libꝛaire de‑​mourant a paris ſur le pont  noſtre dame a lymaige ſaint  iehen leuangeliſte/ ou au palais au pꝛemier pillier ou len  chāte la meſſe de meſſeigrs  les pꝛeſidens.  Bl. 240 leer.
Vorlage: Cologny BBodmer. London BL. Sankt Petersburg NB (Mikrofilme).
Zur Datierung vgl. BMC VIII S. 91 u. 92.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63.
Macfarlane 35. Winn: Vérard L-1. L-2. Pr 8434. BMC VIII 91.IC 41161. ISTC il00033800. il00033900.
Cologny BBodmer (1–3). London BL
(1.3. 3 def.). Sankt Petersburg NB (3, def.).
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
11 Sp.201a Historia. Lanzelot. Lancelot du Lac. Paris: für Antoine Vérard, 1494 [vielmehr nach 1503]. 
H 9850. Moreau I 1504.67. Bechtel L-39. Macfarlane 40. 166. Ce³ L-34. IBEPostinc 146. Pell 6973l-o. CRF I 952. CRF XI S. 135. Pr 8459. Brit.Libr.Cat. 183 S. 227. Chantilly 1057. ISTC il00034000. Šimáková-Vrchotka 1186.
Es handelt sich um einen Nachdruck von Nr 12623, wobei das Datum übernommen wurde. Wegen der Adresse aber nach 1503.
Kopie in Sammlung 16. Jh. vorhanden (S 101/39 1.1 bis 2.2(4 Bde.)
Reproduktionen: Toledo BP (Digitalisate) (2), (3).
Amsterdam ehem. BPhilHermet (2). Chantilly MConde. Chapel Hill UL. Città del Vaticano BVat
. Darmstadt ULB (3). Křivoklát Fürstenberg (3). London BL
(2 Ex., 2. Ex. 1.2). Lyon BMun. Madrid BN. New York MorganL. Princeton UL (1). Toledo BP
(2.3). Troyes BMun (1.3, def.). Washington (D.C.) LC.
Gesamtüberlieferung: 15 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Lanseloet van Denemarken
Auch „Historie van den edelen Lantsloet ende die scone Sandrijn“. Eines von vier anonym überlieferten mittelniederländischen weltlichen Dramen aus dem 14. Jh. Das brabantische Stück war im späten Mittelalter im niederländischen Sprachgebiet sehr populär und wurde, dann als Prosafassung, bis ins 18. Jh. tradiert. Die Kölner Drucke zeigen eine fortschreitende Ripuarisierung der niederländischen Druckvorlage.
Ausg. von A. H. Hoffmann von Fallersleben in Horae Belgicae 5(1837) S. 1–44. — P. Leendertz Jr. in Middelnederlansche dramatische poezie. Leiden 1907 S. 78–114. — R. Roemans u. H. van Assche. Antwerpen 1979.
Vgl. Debaene S. 257–258. — Verf.Lex.² V 607–608. — Goossens in Festschrift für Gerhard Cordes zum 65. Geburtstag. Bd 1. Neumünster 1973 S. 61–73. — Goossens in Niederdeutsche Beiträge. Festschrift für Felix Wortmann zum 70. Geburtstag. Köln, Wien 1976 S. 216–234. (Niederdeutsche Studien. 23.) — Beckers, J. J. M.: Een Tekst voor alle tijden: een onderzoek naar de receptiesituatie van de oudste overgelverde versies van Lanseloet van Denemerken. Sittard 1993.
20 Bl. ab⁶cd. 29–30 Z. Typ. 1:99G. Init. a. Rubr. α. 4 Hlzs., dar. 1 Wdh.
Tit. ⁌ Hier beghint een ſeer ghenoechlike  ende amoꝛoeze hiſtoꝛie van den eedelē  Lantſloet. e die ſcone Sandꝛijn.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a Lantſloet  (A)y god here hoe mach dat ſijn  Dat ic die ſcone ſandꝛijn  Aldus int herte heb beſeten  E mi ſoe ſere woꝛt verweten  … Sign. b Die moeder  … Endet Bl. 20a Z. 20 Dat wi die min ſo moeten dꝛaghen  Dat wi gode moghen behaghen  Dat gundt ons god die hemelſche vader  Nv ſegghet amen alle gader  Dit boec is voleynt bi mi Gouert vā  ghemen ter goude in hollant  Bl. 20b leer.
Vorlage: Faks.
Faks. hrsg. von Martinus Nijhoff. The Hague 1902.
C 3021. Conway 335. Kok: Houtsneden S. 495. CA 974. Hellinga: PT I 84.II 423. ILC 1405. ISTC il00032400.
Lübeck *ehem. StB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
9+? Bl. [8]a+?. 29 Z. Typ. 1:99G. 1+? Hlzs.
Anfang unbekannt. Bl. 9a m. Sign. a1 Hlzs.  Bl. 9b Een ridder  Nv god wouts ic vaer iaghen  Ick bidde gode vanden troen  … Bricht ab Z. 29 Die moet mi gheuen goet auentuer 
Vorlage: Haag KglB (Kopie).
Anm. Wohl seitengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 68 .
Kok: Houtsneden S. 495. Kronenberg: CA 974a. Hellinga: PT I 84.II 423. ILC 1406. IDL 2889. ISTC il00032500.
Haag KglB (Fragm. 1 Bl.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
18 Bl. a–c⁶. 32–33 Z. Typ. 1:180G, 2:290G, 4:95G, 5:140G. Init. a. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. α, γ. x. 5 Hlzs., dar. 1 Wdh. DrM Ia.
Tit. (D¹)e hiſtoꝛie vā Lanſlot Ind Van dye Schone Sandryn  Hlzs.  Bl. 1b Hier beghint eyn genuechtelike ind ſchoen hiſtoꝛie van den edelen lan‑​ſloot jnd de ſchone ſandrine  Lanſloot  (O³)ch god heere hoe mach dat ſyn  Dat ich die ſchone ſandrijn  Aldns int hertze hebbe beſeten  … Sign. b Ttzo dat he ſyn wil heeft volbꝛacht  … Endet Bl. 18a Z. 29 Dat wijꝛ gode moghen behaghen  Dat gon ons die hemelſche vader  Nu ſegt amen alle gader  ⁌ Hier eyndet eyn gennechelicke hiſtoꝛie van  dem edele lanſloot ind die ſchone ſandrijne  Bl. 18b DrM 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64.
VD16 H 3941. Borchling-Claussen 342A. Borm: IG 1658a. ISTC il00032700.
Wolfenbüttel HerzogAugustB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
La Tragèdia de Lançalot
12627 Historia. Lanzelot. La Tragèdia de Lançalot. Bearb. Mossèn Gras. [Gerona: Juan de Valdes, nach 12.I.1497]. 
11+? Bl. a⁸b³⁺+?. 28 Z. Typ. 1:99G. Init. c, d. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. α.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. .a.iij. ⁌ Tragedia oꝛdenade ꝑ moſſē gras la l es part  de la gran obꝛa dels actes del famos caualler lançalot del lac en la qual ſe moſtra clarament quāt  les ſolaſias en les coſes de amoꝛ danyē: e com als  qui vertaderament amen ninguna coſa los deſo‑​bliga. Endꝛeſada al egregi compte de Iſcla.  (V)Ida enamoꝛada: ſenyoꝛ de pꝛeclara virtut e fama: ſegons experiencia creure  fa: … Sign. b tat hoꝛa diſpoſta vench ab ella a parlament: hon … Bricht ab Bl. 11b Z. 28 mageſtat te han pꝛepoſat obligat e eſtret. La rey 
Vorlage: Barcelona BCatal (Mikrofilm).
Anm. Auflagenhöhe: 1000 Exemplare. “Valdés contracted with Joan Belloz and Narcís Sampere on 12 Jan. 1497 to print 1000 copies (E. Mirambell Belloch, in Estudi general 1 (1981) pp. 119–125)” (ISTC). Vgl. Batlle i Prats, Luis: Mas datos sobre la imprenta incunable y los libreros de Gerona. In: Annals de l’Institut d’Estudis Gironins 22(1974) S. 115–130 [15.VII.2015].
Faks. hrsg. von Martí de Riquer. Barcelona 1984.
Concheff 808. Haebler 303.5. Vindel: Arte tip. I 195.117. IBE 2693. ISTC ig00349500.
Barcelona BCatal
(Fragm. Bl. 2–7 u. 9–11).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
König Laurins Rosengarten
Die anonyme, in Südtirol entstandene Versdichtung aus dem Stoffkreis um Dietrich von Bern ist in mindestens 5 Versionen in zahlreichen Handschriften und Drucken überliefert. Die Drucke gehören, wie auch das Heldenbuch (GW 12185. 12186), in dem „Laurin“ abgedruckt ist, zur jüngeren Vulgat-Version.
Ausg. von Manfred Lemmer. Leipzig 1977. (Sammlung Dieterich. 370.)
Vgl. Verf.Lex.² V 625–630. — Flood in Zeitschrift für deutsche Philologie 91(1972) S. 29–48. — Heinzle, Joachim: Mittelhochdeutsche Dietrichs­epik. München 1978. (Münchener Texte und Untersuchungen. 62.) — Deutsche Heldenepik in Tirol. Hrsg. E. Kühebacher. Bozen 1979. — Cometa, M.: Il Laurin e il mondo dei racconti popolari. Milano 1981.
30 Bl. a–d⁶ef⁶. 2 Sp. 30–32 Z. Typ. 1:156G, 3:96G. Init. c. 20 Hlzs., dar. 4 Wdh.
Tit. (D²)Is büechlin ſaget von dem roſen‑​garten künig laurin vnd von den  ryſen ꝛvie ſie mit ein ander ſtrytē vnd vō  den ſchonē fraꝛven das gar kurtzꝛvilig  iſt zu leſen durch vſz mit ſeinen figuren.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα (I³)R herren hie beſunder/  vernement groſz wunď/  die voꝛ zittē geſchehē ſint  … Sign. b der ſtūnd recht als er lebte/  … Endet Bl. 29bβ Z. 15 pfennig vnd ryche wat  hie mit diſz bůch ein ende hat  von den uſſerwelten tegen  Got geb vns allen ſeinen ſegē.  U. d. Sp. Getruckt vnd vollendet zů Straſz‑​burg durch Mathis hipfuff an ſamſtag voꝛ vnſer frauwen geburt tag  Anno domini jm xv. hnundertē jar  Bl. 30a Hlzs.  Bl. 30b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. Duntze vermutet: Auftragsdruck von Kistler für Hupfuff.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Berlin SB (Digitalisat).
C 5171. Schr 5152. Chrisman: Strasbourg V 2.1.11. Duntze: Hupfuff 26. VB 2543. ISTC il00094800.
Berlin *SB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Historia di Liombruno
Auch Lionbruno, Leon Bruno. Anonyme Liebesgeschichte aus der Tradition der toskanischen „Cantare“. Inhaltlich ähnlich dem Amor und Psyche-Sujet, doch sind hier die Rollen vertauscht. Gelegentlich dem Cirino d’Ancona, auch Antonio Pucci zugeschrieben. Die ursprüngliche Fassung umfasst 97 Oktaven, spätere Drucke bevorzugen die kürzere Fassung mit 91 Oktaven.
Ausg. von Adelaide Fiocchi. 1977. (Texte romanischer Volksbücher. 2.) — Novelle del Quattrocento. Hrsg. von A. Borlenghi. Milano 1962 S. 129–155.
Vgl. Lommatzsch I S. 15. — Levi, Ezio: Fiore di leggende. Cantari antichi editi e ordinati. Ser. I: Cantari leggendari. Bari 1914. — Levi, Ezio: I Cantari leggendari del popolo italiano nei sec. XIV e XV, Supplemento n° 16 al «Giornale storico della letteratura italiana». Torino 1914.
H 10114.
Nicht nachweisbar. Der von Hain beschriebene Band umfasste vermutlich folgende Texte: Historia di Liombruno, La sala de malagigi, Storia della Bianca e della Bruna, Serafino Aquilani: Capitulo dell’ Aurora.
6 Bl. a⁶. 2 Sp. 32–34 Z. Typ. 5:89G.
Bl. 1aα m. Sign. ai Omnipotente dio che nel cielo ſei  padre celeſte ſaluatoꝛ beato  che cū tua mano tuto el mondo fei  el tuo ſapere rege ī ogni lato  … Endet Bl. 6bβ Z. 30 ſi che mātegna in pace e ī bono amore  al noſtro fin dio ce dia ſua gloria  al uoſtꝛo hōꝛe he dita queſta hiſtoꝛia  Laus   Deo 
Vorlage: Faks.
Faks. hrsg. von Beatrice Corrigan. Toronto 1976.
Ce³ H-284. I-218. Cat. Martini 225. ISTC il00224100.
Toronto PL.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. [a⁶]. 2 Sp. 36 Z. Typ. 4:110G, 7:76/77G. Init. b.
Bl. 1a Iſtoꝛia di Lionbꝛuno  α (O³)mnipotēte dio c nel ciel ſei  padre celeſte ſaluatoꝛ beato  c cō tua mano el mōdo fei  … Endet Bl. 6aβ Z. 23 al voſtro fin dio ce dia ſua gloꝛia  al voſtro honoꝛe e dita ſta hiſtoꝛia  U. d. Sp. F I N I S  Bl. 6b leer.
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 75.
Pell 3794. CIBN I-89 u.Add. ISTC il00224200.
Paris BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12631 Historia di Liombruno. [Florenz: Bartolomeo de Libri, um 1495/1500]. 
6 Bl. a⁶. 2 Sp. 40 Z. Typ. 5:77R. Init. d. 2 Hlzs.
Tit. La hiſtoria de liombruno  Hlzs.  Bl. 1bα (O³)Mnipotente dio che nel cielo ſei  padre celeſte ſaluatore beato  che cō tua mano tutto el mōdo fei  … Endet Bl. 6aβ Z. 15 al noſtro fin dio ci dia ſua gloria  al uoſtro honore e decta queſta iſtoria  FINIS  Bl. 6b Hlzs. 
Vorlage: Zeitz Stift (Original).
Sander 3981. ISTC il00224230.
Zeitz *Stift.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. a⁶. 2 Sp. 36 Z. Typ. 7:87G, 8:106G. Rubr. ε, γ. 1 Hlzs.
Tit. ⁌ La hiſtoꝛia de Lionbꝛuno.  Hlzs.  Bl. 1bα (O²)Mnipotente dio che nel cielo ſei  padre celeſte e ſaluatoꝛ beato  che con tua mano tutto el mondo fei  … Endet Bl. 6bβ Z. 19 al noſtro fin dio ci dia la ſua gloria  al uoſtro honor e dicta queſta ſtoria  Finis. 
Vorlage: Roma BCasanat (Mikrofilm).
Reproduktionen: Roma BCasanat (IISTC).
R 940. Sander 3980. IGI 5765 u.Corr. ISTC il00224300.
Roma BCasanat.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12633 Historia di Liombruno. [Florenz: Laurentius de Morgianis, nach 31.X.1496]. 
6 Bl. a⁶. 40 Z. Typ. 4:86R. Init. d, e. Rubr. γ. 2 Hlzs.
Tit. ⁌ La hiſtoria del liombruno.  Hlzs.  Bl. 1bα (O²)Mnipotente dio che nel cielo ſei  padre celeſte ſaluator beato  che cō ſua mano tutto il mōdo fei  … Endet Bl. 6aβ Z. 15 al noſtro fin dio ci dia ſua gloria  al uoſtro honor e decta ſta ſtoria  ​.FINIS.   Bl. 6b Hlzs. 
Vorlage: Chantilly MConde (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. Anm. zu GW 11285.
Pell 7141. Chantilly 1356. ISTC il00224260.
Chantilly MConde.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
R 1754. Sander 3991. IGI 5766. ISTC il00224600.
Wegen Auszeichnungstype und Ausstattung Druck des Marcellus Silber, nach 1510.
Milano BTrivulz.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Lucrezia romana
Die 90 ottava rima umfassende anonyme Versdichtung, deren Fassungen variieren, lehnt sich eng an die Erzählung des Livius (Hist. I 57–59) an. Lucrezias Schicksal ist im Mittelalter häufig nacherzählt worden und wurde in der zeitgenössischen Literatur oft als Beispiel zitiert. Der Stoff ist auch von Spielleuten aufgegriffen worden.
Ausg. Lommatzsch III S. 74–83. — Ugolini S. 224–228.
Vgl. Ugolini, Francesco: I cantari d’argomento classico. Genève, Firenze 1933 S. 86–96. — Lommatzsch I S. 14. III S. 7–8.
6 Bl. a⁶. 2 Sp. 32–36 Z. Typ. 4:86R. Init. d. Rubr. γ. 1 Hlzs.
Bl. 1a m. Sign. a ⁌ La hiſtoria & morte di Lucretia Romana.  Hlzs. ​α (Q¹)Vel altiſſimo appollo al l cōuiēſi  meritamēte dar ſem ogni laude  … Z. 9 queſta e Lucratia fior della militia  … ​β Z. 1 Li īſieme eſſendo a campari coſtoro  … Endet Bl. 6bβ Z. 31 uedraſſi ſem mai con grā uictoria  nel mōdo gratia & nell altro gloria  U. d. Sp. ⁌ Finita la hyſtoria & morte di Lucretia Romana. 
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
Zur Datierung vgl. Anm. zu GW 11285.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 75. Milano BTrivulz (Digitalisat).
C 3660. Sander 4040. Rhodes: Firenze 417. IGICorr 5868A. Pr 6393A. BMC VI 688.IA 27938. ISTC il00332850.
London BL
. Milano BTrivulz.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Lyon et Florent
Der Prosaroman basiert auf der weitverbreiteten Legende, die bereits im 14. Jh. als Chanson de geste überliefert ist. Die Versfassung ist meist unter dem Titel „Florent et Octavien“, auch „Florence de Rome“ verbreitet. Eine deutsche Übersetzung von Wilhelm Salzmann erschien 1535 unter dem Titel „Kaiser Oktavian“.
Ausg. von Noëlle Laborderie. Paris 1991. (Nouvelle Bibliothèque du Moyen Âge. 17,1.)
Vgl. Doutrepont S. 180–184, 392, 488. — Dictionnaire S. 450–452. — Krappe in Romania 65(1939) S. 359–373.
58 Bl. a–i⁶k. 31 Z. Typ. 2:93G, 5:260G. Init. d, e, f. Rubr. β. 44 Hlzs., dar. 3 Wdh. Rotdr.
Tit., rot Lyon. et floꝛent.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a (N)Ous deuōs ſauoir que a rōme eut iadis vng  empereur qui eut nom octouien/ … Z. 5 … en la  maniere qui ſenſuyt/ dont lung des deux enfans fut ap‑​pelle Floꝛent ⁊ lautre Lyon. … Sign. b ie doy a lame de mon pere vous empoꝛteres petit de mes  … Endet Bl. 58a Z. 16 … ⁊ a la fin de ſes iours  eut ainſi quil fut reuele le royaulme de paradis. Auquel  royaulme noꝯ vueille cōduyꝛe le pere/ le filz/ ⁊ le benoiſt  ſaint eſperit. Amen.  ⁌ Cy finiſt liſtoire des deux vaillans et  pꝛeux cheualiers Floꝛent et Lyon/ filz de  Octouien empereur de rōme/ Impꝛime  a lyon par Martin hauard lan mille cinqcens/ le ​.xxiij. de octobꝛe.  Bl. 58b leer.
Vorlage: Lyon BMun (Mikrofilm).
Anm. Vgl. di Luca, Paolo: Pour une première approche de ‘Florent et Lyon’. Source, histoire éditoriale et morphologie de la mise en prose. In: Le Roman français dans les premiers imprimés. Hrsg. Anne Schoysman u. Maria Colombo Timelli. Paris 2016 (Rencontres. 147.) S. 59–79.
Reproduktionen: Lyon BMun (Digitalisat).
Bechtel F-137. CRF XI 670. ISTC il00416500.
Lyon *BMun
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Historia di Maria di Ravenna
Anonyme Versdichtung in 80 ottava rima aus dem 15. Jh. Der Schwank lehnt sich an die Redensart „Cercar Maria per Ravenna“ an und schildert die Erlebnisse von Ginevra und Diomedes; letzterer erobert seine Geliebte nur als „Maria“ verkleidet. Das Motiv ist vielfach in der europäischen Literatur behandelt worden.
Ausg. von Gaetano Romagnoli. Bologna 1864. (Scelta di curiosità letterarie inedite o rare. 45.) (Nachdruck 1968).
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 25–28. — Lommatzsch I S. 25–26 u. 70–75. — Dizionario S. 1013.
4 Bl. a. 2 Sp. 40 Z. Typ. 7:80R. Init. e(?).
Bl. 1aα m. Sign. ai (F)Amoſa citharea uenere bella  cōforto e frigerio d’li amāti  tu la lor guida tu lucēte ſtella  … Z. 23 como maria per rauenna e trouata  da un che contra raſon la cercata.  … Endet Bl. 4bβ Z. 38 al bon prouerbio ciaſcun pōga mēte  di maria per rauenna el bel tenore  fornita ſta iſtoria al uoſtro honore. 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Borm: IG 1359. ISTC im00271250.
Wolfenbüttel *HerzogAugustB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. a⁶. 2 Sp. 32 Z. Typ. 4:86R. Init. d. Rubr. γ. 4 Hlzs.
Bl. 1a m. Sign. a ⁌ Incomincia la hiſtoria di Maria per rauenna  Hlzs. ​α (F²)Amoſa citharea Venere bella  cōforto & refrigerio degli amāti  tu la lor guida tu lucente ſtella  … Endet Bl. 6bβ Z. 14 al buō prouerbio ciaſcū pōga mēte  di maria per rauēna el bel tenore  finita e ſta ſtoria al uoſtro honore  U. d. Sp. ⁌ Finita la hiſtoria di Maria per rauēna 
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Zur Datierung vgl. Anm. zu GW 11285.
Faks. hrsg. von Hermann Varnhagen. Erlangen 1903.
Reproduktionen: Erlangen UB (Digitalisat).
Sander 4363. ISTC im00271310.
Erlangen *UB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12638 Historia di Maria di Ravenna. [Venedig, nach 1500(?)]. 
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40–41 Z. Typ. 80G. 1 Init.
Bl. 1aα (F²)Amoſa citharea venere bella  Cōfoꝛto e refrigerio degli amāti  Tu la loꝛ guida tu lucente ſtella  … Endet Bl. 4bβ Z. 38 Al bon pꝛouerbio ciaſcū ponga mēte  Di maria per rauēna el bel tenoꝛe  Foꝛnita e ſta ſtoꝛia al voſtro honoꝛe  FINIS 
Vorlage: Venezia FondazCini (Kopie).
IGICorr 6182A. Rhodes: Cini M26. ISTC im00271300.
Venezia *FondazCini
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Historia di Masetto da Lamporecchio
Versnovelle in 69 ottava rima, die auf das „Decamerone“ (III,1) des Giovanni Boccaccio zurückgeht.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 30–31. — Lommatzsch I S. 13. — Wiese in Zeitschrift für romanische Philologie 31(1907) S. 310–351.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40 Z. Typ. 4:86R. Init. d. Rubr. γ. 1 Hlzs.
Bl. 1a ⁌ El Bologneſe o uero Maſetto da lāpolechio ortolano che fingneua  eſſere mutolo che impregno tutte le monache d uno muniſtero.  Hlzs.  ​α (C²)Iaſcū che cerca daꝗſtar honore  nel ſuo prīcipio de prima ī uoca  chi lipuo dare adiuto cō fauore  … Endet Bl. 4bβ Z. 19 chi ha tempo il ſuppia adoperare  al uoſtro honor e finito il mio cāta 
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Zur Datierung vgl. Anm. zu GW 11285.
Faks. hrsg. von Hermann Varnhagen. Erlangen 1911.
Reproduktionen: Erlangen UB (Digitalisat).
Sander 4421. Rhodes: Firenze 433. ISTC im00342200.
Chantilly MConde. Erlangen *UB.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40 Z. Typ. 3:81G. Init. e. Rubr. γ. 1 Hlzs.
Bl. 1a ⁌ El Bologneſe o vero Maſetto da lampolechio oꝛtolano che fingneua eſſer mutolo che impꝛegno tutte le monache d uno moniſtero.  Hlzs.  ​α (C³)Iaſcū che cerca daꝗſtar honoꝛe  nel ſuo pꝛīcipio de pꝛima īuocare  chi li puo dare adiuto cō fauoꝛe  … Endet Bl. 4bβ Z. 35 chi ha tēpo il ſappia adoperare  al uoſtro honoꝛe e finito il mio cātare 
Vorlage: Zeitz Stift (Original).
Sander 4420. ISTC im00342250.
Zeitz *Stift.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Melibaeus et Prudentia
Die auf Sentenzen aus der lateinischen Literatur basierende lehrhafte Erzählung über den Wert des Redens und Schweigens, über Trost und Rat u.a. geht auf die 1242 entstandene Schrift „Liber consolationis et consilii“ des Albertanus Causidicus Brixiensis (GW 531–569) zurück.
Die Tradition der textlich variierenden volkssprachigen Überlieferungen, hält in Europa über Jahrhunderte an. Auch Geoffrey Chaucer nahm den Stoff in seine „Canterbury Tales“ auf, ebenso bearbeiteten ihn Geoffroy de La Tour Landry, Hans Vintler u.a.
Die niederl. Versfassung wird Dirc Potter zugeschrieben. Die franz. Prosafassung basiert auf der Bearbeitung des Dominikaners Renaut de Louhans, der auch die Schrift „De consolatione philosophiae“ des Boethius ins Französische übersetzte
Ausg. Deutsch von J. K. Bostock. London 1924. — Niederl. von B. G. L. Overmaat. Nijmegen 1950.
Vgl. Verf.Lex.² I 151–154. — Dictionaire S. 1255. — Dizionario S. 669. — Hohenstein, Leo: Melibeus und Prudentia. Der liber consolationis et consilii des Albertanus von Brescia in zwei deutschen Bearbeitungen des 15. Jahrhunderts. Phil. Diss. Breslau 1903. — Roques in Histoire littéraire de la France. Bd 37. Paris 1938 S. 493–506. — Goldschmidt in Medieval Texts and their first appearance in print. London 1943 S. 7–9. — Hoffmann in Amsterdamer Beiträge zur älteren Germanistik 7(1974) S. 157–186.
Deutsch
34 Bl. [a¹⁰bc¹²]. 18–20 Z. Typ. 1a:140G. Init. c, f. Rotdr.
Bl. 1 leer. Bl. 2a rot (H³)Ienach volget ein nüczlich bůchlin Melibeus genant darau ein  iung mēſch im ſelber wol rtlich  ſein mag/ wie er ſich weilich in erbeꝛkeÿt  v gůtē ſÿtē haltē ſol    Ein Epiſtel.  schwarz (V)Il mēſchen die in wiďwrtikeÿt v in trb‑​ſal als ſer gekeſtigt v  in irē gemt beküert  werden/ … BI. 2b Z. 9 Hie hebt ſich an die geleichnu  (E³)S was ein iunger man genant  Melibeus/ der was mchtig v  reich/ der gieng ſpacieren/ … Lage b Da nun Prudencia die rede gar gtlichen  … Endet Bl. 34a Z. 10 … vnd gelobtendt vnderting  zů ſein mit leÿb vnd gůt vnd ewigclich zů  leben in allem ſeinem willen.  Dar beÿ mag eÿn ÿegclich’ lat Regierꝛeꝛ  v hauva merckē/ wie er ſich in ſeinē Regiment haltē ſll/ wān diſe hohe weiheit  iſt durch ein hoch gelertē doctoꝛ allēthalb‑​en au den bcheꝛ zůſamen geleſen/ vnd  den leüttē zů nucz in teutſch beſchriben.  Dz hat getruckt hans Bmler zů Augſpurg. Anno  lxxiij.  Bl. 34b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
H 11048. VB 64. BSB-Ink A-121. ÖNB-Ink A-108. ISTC ia00209750.
Basel UB (2 Ex.). Berlin *SB
. Melk Benedikt. München SB
. Wien NB
(Bl. 1 fehlt), UB
.
Gesamtüberlieferung: 7 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12642 Historia. Melibaeus et Prudentia, deutsch. Augsburg: Anton Sorg, 6.VIII.1480. 
30 Bl. [a–c⁸d⁶]. 21–22 Z. Typ. 2:118G. Init. a, e. Rubr. α.
Bl. 1a ⁌ Hie hebt ſich an die voꝛrede in dz bůch  Melibeÿ gar hübſch zeleſen vnd ein ſchne vnderweiſung den betriebtē menſchen  (E)S ſeind vil men‑​ſchen die in wiď‑​wertikeit vnd in  triebſale als ſere  gekeſtiget vnd in  jrem gemt bekümert werdent … Lage b lieber herꝛ wilt nit meinen rat auch habē  … Bricht ab Bl. 29b Z. 21 … das vnn die erlichen  enezogen werde nach vil rede die zů baÿ 
Vorlage: Augsburg SStB (Mikrofilm).
Anm. Nach Braun S. 75 war das Impressum auf Bl. 30 fragmentarisch erhaltenEin ennde hat das […]  Hat gedruckt vn[…]  Thoni Sorg zu Au[…]  Tag or Affre Anno […]  LXXX. iare. .
Reproduktionen: Augsburg SStB (Digitalisat).
H 11049. Hubay: Augsburg 25. ISTC ia00209770.
Augsburg *SStB
(def.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. a⁶bc⁶. 34 Z. Typ. 5:93G m. Einsprengungen aus 2:90G u. aus 3:110G, 17:145G. Init. a, b, cc. 1 Hlzs.
Tit. Diſz iſt der Brunn des radts Vſz  ꝛvelichem einn bekümerter oder  ein betrüpter menſch troſt radt  vnnd wyheit Ouch ſunderliche berichtunng entpfahet  Das menichen dick radts nt iſt Vnd was rat ſig/ Warumb e rat hey/ Vonn wem rat zü foꝛderen ſy/ Wann  vnnd wie der rat vffzůnemē ſy/ Vnd wie dem rat nachzefolgen ſy ꝛ. mit ander vil ſchner lere.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. .aii. Ein nützlich biechlin In glichniſz  gezogen Von Melibeo vnd (P¹)rudencia ſyner huſzfrouiven. Dz der  Brun deſz radts. genāt wirt. … Z. 9 Epiſtel  (V²)yl Menſchen ſynt die in widerwertigkeit vnd trübſale als ſere gekeſtiget vnd in yerem gemüt bekümmert werden/ … Sign. b Vnd alſo vindeſtu frawen on zal die gůt wi redt geben  … Endet Bl. 15a Z. 15 … ſo mag das für‑​geſatz werck ouch wol vnuolbꝛacht bliben vnd ouch nit be‑​ſchehen.  Bl. 15b u. Bl. 16 leer.
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
HC 11047. Schr 4624. Schramm XX Abb. 1022. Chrisman: Strasbourg V 5.2.5. Ce³ M-475. IDL 3195. BSB-Ink A-122. ISTC ia00209800.
Amsterdam UB
(Lage b fehlt). Göttweig Benedikt†. München *SB
. New Haven UL. Stuttgart *LB
(def.).
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
20 Bl. AB⁸C. 29 Z. Typ. 2:140G, 3:96G. Init. e. Rubr. β, γ. 1 Hlzs.
Tit. ⁌ Das iſt der bꝛunn des rates.  auſz welichem ein bekümerter  oder betrbter menſch troſt. rat. weiheit. au‑​ch ſunderliche berichtung empfahet. das manigem rat not iſt. vnd was rat ſey. warumb es  rat hei. von wem rat zů uoꝛdern ſey ꝛc.  Hlzs.  Bl. 1b ⁌ Hienach volget das Regiſter in das nach‑​uolgent bchlin  … Bl. 2a m. Sign. Aij Das iſt gar ein nutzlich biechlin in gleichnus geczogen von  Melibeo vnd Pꝛudencia ſeiner haufrawen. … Z. 10 ⁌ Epiſtel  (V)Il menſchē ſeind die in widerwer‑​tigkeit vnd triebſale als ſere gekeſtiget vnd in jrem gemt bekümeret werden/ … Sign. b Vud alſo auch die lieb fraw Heſter mit jrem gů‑… Endet Bl. 19b Z. 21 … darau du dein bekümertes gemte wol troſt vnd weiheit nemen magſt.  Gedꝛruckt vnd volenndet in der keyſerlichē ſtat  Augſpurg von hannſen ſchobſſer do man zalt  von der gepurd criſti vnſers lieben herꝛen ​.M.cccc. vnd jm lxxxxvj jare an mitwochen nach  ſant Pauls kere tag  Bl. 20 leer.
Vorlage: München SB (Mikrofilm). Wien NB (Einzelfotos).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
H 11050. Schr 4625. BSB-Ink A-123. ÖNB-Ink A-109. ISTC ia00209900.
München *SB
. Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Französisch
32 Bl. a–d⁸. 2 Sp. 25–26 Z. m. Durchsch. Typ. 1**:117G. Init. l.
Bl. 1aα m. Sign. ai [³]Pꝛes ce ma tꝛeſ  chiere dame que  iay fait le rommant ſur boece de concolacion a vꝛē ſe ruice … Z. 20 [³]Ng iuueneau  apelle mellibee puiſſāt ⁊ riche  eut vne femme nommee  pꝛudence de la quelle il  β eut vne fille … Sign. b plaiſantes que pꝛoffita… Endet Bl. 32aβ Z. 19 A celle fin que dieu au  point de la moꝛt nous  vueille paꝛdonneꝛ les noſtꝛes   AMEN  Cy finiſt ce pꝛeſēt liure  qui eſt dit mellibee ⁊ pꝛudēce  Bl. 32b leer.
Vorlage: New York MorganL (Mikrofilm).
Claudin III 43. ISTC ia00209650.
Agen ehem. BMun. New York MorganL.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12646 Historia. Melibaeus et Prudentia, franz. [Genf: Jean Croquet, um 1481]. 
16 Bl. AB⁸. 34 Z. Typ. 1:101/102G.
Bl. 1a m. Sign. A Pꝛologue.  []L eſt vray que apꝛes que boece de cōſolacion eut fait ⁊ compoſe ſon  liure ainſi appelle boece de conſolacion/ … Bl. 2a m. Sign. A2 Cy commence lyſtoire de melibee  et de ſa femme pꝛudence.  [⁶]Ng iouuenceaulx appelle melibee puiſſant et riche eut vne  femme appellee pꝛudēce ⁊ de celle femme vne fille/ … Sign. b auoir pour garder ſon coꝛps ⁊ ſes biens ce eſt quil ſoit ames de ſes ſubges et  … Endet Bl. 16a Z. 9 … ⁊ pꝛiōs dieu de  uotemēt quil le vous vueille pardonner par ſa ſaincte miſericoꝛde/ ⁊ auſſi quil  nous vueille pardōner tous noz pechiez affin que nous puiſſons auoir la gra‑​ce. Amen.  Cy finiſt lyſtoire de melibee  ⁊ de pꝛudence ſa femme.  Bl. 16b leer.
Vorlage: Dresden SUB (Original).
Reproduktionen: Dresden SUB (Digitalisat).
H 11046. Claudin III 419. Kaufmann-Nabholz 95. Bechtel M-230. Lökkös: Impr.Genève 21. Deckert 456. ISTC ia00209700.
Amiens BMun. Dresden *SUB
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
20 Bl. AB⁸C. 35 Z. Typ. 1:81G.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. Aii Cy apꝛēs enſuit de dyalogue de Melibee et dame Pꝛudence.  [³]Eſt vne fiction moꝛale extraicte de la ſaincte escriptu‑​re … Sign. b ſon confraire vouldroie bien scavoir comant […]  … Endet Bl. 19b Z. 19 faiz par quoy puiſſons acquerir le royaulme de paradis. amen.  Cy finiſt le dialogue de melibee.  Et de dame pꝛudence.  Bl. 20 leer(?).
Vorlage: Coq: Bordeaux.
Coq: Bordeaux A-8. ISTC ia00209720.
Bordeaux BMun (Bl. 20 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Niederländisch
12648 Historia. Melibaeus et Prudentia, niederl. Antwerpen: Govert Bac, [um 1496/98]. 
74 Bl. [a]b⁸cde⁸fgh⁸ik⁸lmn⁶. 29 Z. Typ. 1:99G, 2:180G. Meist Min. f. Init. Rubr. α. 12 Hlzs., dar. 9 z.T. mehrmalige Wdh. DrM III.
Tit. Hier beghint een bouck  van trooſte ende van rade dat gheheeten is  Mellibeus ende is ſeer oꝛboerlijc e pꝛofitelijc  Hlzs.  Bl. 2a ⁌ Dit is die tafele  (v²)An mellibeus … Bl. 3a Z. 23 (d²)N den ierſten anroep ic gode  Daer ic gheloeue ende gebode  … Bl. 4b Hlzs.  Bl. 5a m. Sign. bi ⁌ Van Mellibeus onuerduldicheden e van  vꝛouwe pꝛudencien trooſte   i.ca.  (d)It bouc beghint aldus  Een man was hiet mellibeus  Die machtich ionc e rijcke was  … Sign. c Want ſalichlijker es geuen  … Endet Bl. 74a Z. 9 Aldus ſcieden ſij doe  In beyde ſijden blije ende vꝛoe  ⁌ Deſen bouc wart met mijnder pijnen  Ghetracteert wten latijne  Al tanwerpen in die pooꝛt  … Z. 24 Nu ſegt amen ghemeenlijcke  Amen.  ⁌ Ghepꝛent tantwerpen int voghelhuys  bij my Go. Bac. an de camerpooꝛte  Bl. 74b DrM 
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 68. München SB (Digitalisat).
HC 11051. Kok: Houtsneden S. 651. CA 359. Hellinga: PT I 96.II 391. Hellinga: PT II 391. ILC 56. Kronenberg: CA² 359. BSB-Ink A-124. ISTC ia00209600.
München *SB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Mélusine
Die bereits im Mittelalter weitverbreitete Sage entwickelte sich zu einer Familienchronik, die mit zahlreichen Abenteuergeschichten im höfischen Geschmack angereichert wurde. Neben der Ende des 14. Jhs entstandenen Prosafassung des Jean d’Arras, der auch der niederländische Übersetzer folgte, schuf der poitevinische Dichter Coudrette um 1401 eine Versfassung, die dem Berner Ratsherrn Thüring von Ringoltingen im Jahre 1456 als Vorlage für seine dem Markgrafen Rudolf von Hochberg gewidmete alemannische Bearbeitung diente.
Ausg. von Karin Schneider. Berlin 1958. (Texte des späten Mittelalters. 9.) — E. Roach. Paris 1982. — Jan-Dirk Müller. Frankfurt a. M. 1990. (Bibliothek Deutscher Klassiker. Bibliothek der Frühen Neuzeit. 1.)
Vgl. Debaene S. 111– 121. — Woledge Nr 85 u. Supplement S. 45. — Verf.Lex² IX 908–914. — Ertzdorff S. 63–70. — Stouff, L.: Essai sur Mélusine, roman du 14e siècle par Jean d’Arras. Paris 1930. — Roloff, Hans-Gert: Stilstudien zur Prosa des 15. Jhs. Die Melusine des Thüring von Ringoltingen. Köln, Wien 1970. — Müller in Literatur–Publikum–historischer Kontext. Hrsg. Gert Kaiser. Bern 1977 S. 29–77. (Beiträge zur älteren deutschen Literaturgeschichte. 1.) — Lecouteux, C.: Mélusine et le Chevalier au Cygne. Paris 1982. — Deyermond in Medieval Hispanic Studies presented to Rita Hamilton. Hrsg. A. D. Deyermond. London 1976 S. 57–65.
Französisch
12649 Historia. Mélusine. Bearb. Jean d’Arras. Genf: Adam Steinschaber, August 1478. 
192 Bl. [a–g⁸h¹⁰i–z⁸A⁶]. 31–33 Z. Typ. 1:120G. Leisten. 63 Hlzs.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Cōment Meluſine et ſes deux ſeurs ſapparurēt a Raymondin a la fontaine de ſoif.  Hlzs. (in Leisten)  Bl. 2a [⁶]N toutes oeuures cōmencer on doibt tout pꝛemierement appeller le nom du createur des creatures … Z. 8 … et au plaiſir de  mon treſhault puiſſant et doubte ſeigneur iehan filz du roy de frāce duc  de berry et dauuergne/ Laquelle hiſtoire iay cōmence ſelon les vꝛaies  croniques que iay heues cōme de luy et du conte de falebri en angleterre ⁊ pluiſeurs autres liures quilz ont cherchez pour ce faire/ Et pour  ce que ſa noble ſeur marie fille de iehan roy de france ducheſſe de bar  auoit ſupplie a mon dit ſeigneur dauoir la dicte hiſtoire … Z. 16 Et ma commande a faire le traictie de liſtoire … Z. 21 … Et cōmencay ceſte hiſtoire pꝛeſente a mettre apꝛez  le mercredi deuant la ſaint clement en yuer/ Lan de grace mil troiscens  quatre vingz et ſept … Bl. 2b Comment ce liure fut fait par le cōmandement de iehan filz  du roy de france duc de berry et dauuergne  Hlzs.  Bl. 3a [³]Auid le pꝛophete dit que les iugemens ⁊ les pugnitions de  dieu ſont cōme abiſmes ſans fons et ſans ripue … Z. 13 [³]A creature de dieu qui eſt raiſonnable doibt moult ſongneuſement entendꝛe ſelon  dit ariſtote … Lage b Comment le conte de poetiers manda le conte de foꝛeſtz  … Endet Bl. 192a Z. 25 … et ſcet on le doibt pꝛēdꝛe engre car en aulcūs cas bōne voulente doibt eſtre reputee pour le faict/ Et cy ſe taiſt iehan darras  de liſtoire de luſignen/ Et vueille dieu donner aux treſpaſſez ſa gloire et  aux viuans foꝛce et victoire quilz la puiſſent bien maintenir/  Cy finiſt le liure de meluſine en frācoys impꝛime par maiſtre adam  ſteinſchaber natif de ſuinfurt en la notable cite de geneue. Lan de grace  mil.cccc.lxxviii. ou mois daouſt.  Bl. 192b leer.
Vorlage: Faks.
Anm. Vgl. Bock, Nicolas: Bildtransfer und Textinnovation. Zur Stellung der französischen Erstausgabe der „Mélusine“ des Jean d’Arras von Adam Steinschaber 1478. In: Zeichensprachen des literarischen Buchs in der frühen Neuzeit. Die „Melusine“ des Thüring von Ringoltingen. Hrsg. Ursula Rautenberg u.a. Berlin 2013 S. 347–376.
Faks. hrsg. von W.-J. Meyer. Paris 1924. (Publication annuelle de la Société Suisse des Bibliophiles. 2/3 1923/24).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Paris Mazarin (Digitalisat).
H 11056. C 3973. Gotzkowsky S. 123. Schr 4637. Kaufmann-Nabholz 28. Bechtel J-85. Lökkös: Impr.Genève 2. IGI 5098. Pell 1326. CRF VI 1126. CIBN J-150. Borm: IG 1488. Lökkös: Cat.Genève 257. ISTC ij00218380.
Genève BPU (def.). Paris BN (def.), Mazarin
(def.). Sankt Petersburg NB (def.). Torino BNU (def.). Wolfenbüttel *HerzogAugustB.
Gesamtüberlieferung: 6 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12650 Historia. Mélusine. Bearb. Jean d’Arras. [Lyon: Martin Huss, um 1480]. 
184(?) Bl. a–z⁸(?). 35 Z. Typ. 5:109G. Init. a. Min. f. Init. 30+? Hlzs.
Anfang unbekannt. Bl. 42a(?) m. Sign. f.II. ſelon la miſe de largent quil en pourra auoir eu et que ce fut di‑​ſtribue pour fonder vng pꝛieure ⁊ rēter les moynnes … Z. 16 (O)R en ceſte partie nous diſt liſtoire que raymondin fut  moult feſtoie du roy de bꝛetaigne … Bricht ab Bl. 173b(?) Z. 10 … Loꝛs pꝛindꝛent congie les freres et les barons de genffroy et retournerent chaſcun  en leur pays ⁊ geuffroy demoura a luſignen qui puys fiſt moult  de biens. 
Vorlage: Paris BN (Original).
Anm. 1. Vgl. Anm. 1 zu Nr 12651 u. 12652.
Anm. 2. Zur Rekonstruktion des Umfangs und der Kollation vgl. auch Kat. Bibl. Schäfer Anm. 1. — Nachtrag zum gedruckten GW: Das Ex. ehem. Schäfer (Schweinfurt) jetzt in Paris BN, vgl. Librairie Thomas-Scheler Kat. November 2005 (Livres gothiques en français) Nr 1 (m. Abb.) u. Günther (Hamburg) Kat. 11.–21.IX.2008 Nr 9.
Reproduktionen: Paris BN (Digitalisat).
Schramm XXI Abb. 347. 352. 354–356. 358. 360–362. 364. 367–382. 385. 387–389. Bechtel J-86. CIBN J-150a. Kat. Bibl. Schäfer 234. ISTC ij00218385.
Paris *BN
(Fragm. Bl. 42–52, 54–63, 73–81, 83–90, 92–95, 97–103, 107, 109, 110, 112–157, 159 u. 161–173).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12651 Historia. Mélusine. Bearb. Jean d’Arras. Lyon: Gaspard Ortuin und Peter Schenck, [um 1485/86]. 
184 Bl. a–z⁸. 34–37 Z. Typ. 4:116G. Meist Min. f. Init. 57+? Hlzs., dar. 1(?) Wdh.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Comment meluſine et ſes deux ſeurs apparurent  a raymondin a la fontaine de ſoif. … Sign. b unbekannt. Endet Bl. 184a Z. 28 … Et icy ſe taiſt iehan daꝛras  de liſtoire de luſignē. Et vueille dieu dōner aux treſpaſſez ſa gloire ⁊ aux viuans foꝛce ⁊ victoire quilz la puiſſent bien maintenir.  Cy finiſt liſtoire de meluſine impꝛimee a lyon par maiſtre  Gaſpar oꝛtuin et Pierꝛe ſchenck impꝛimeurs de liures.  Bl. 184b leer.
Vorlage: GW-Manuskript. Paris BN (Mikrofilm).
Anm. 1. Seitengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Anm. 2. Vgl. Anm. 1 zur folgenden Nr.
Anm. 3. In dem Ex. Bonna (Genève) sind das Doppelbl. a3/a6 und die Lagen f u. l mit Blättern aus der nachfolgenden Nr ergänzt.
Anm. 4. Vgl. Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 98–103 Nr 20.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Paris BN (Digitalisat).
HC 11059. Schramm XXI Abb. 331. 332. 333(?). 334-353. 354(?). 355–358. 360–393. Claudin III 380–382. Pell 1324. CIBN J-151. ISTC ij00218390.
Paris BN (def.).  — Bonna (Genève) (def.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12652 Historia. Mélusine. Bearb. Jean d’Arras. Lyon: Guillaume Le Roy, [um 1487]. 
184 Bl. a–z⁸. 35–36 Z. Typ. 5*:111G. Meist Min. f. Init. 62 Hlzs.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. aij [¹⁰]N toutes oe­uures commencer on  doit tout pꝛemierement appeller le  nom du createur des creatures … Bl. 2b Comment ce liure fut fait par le commandement de Iehan  filz du roy de france duc de berry et dauuerigne.  Hlzs.  Bl. 3a m. Sign. aijj [³]Auid le pꝛophete diſt que les iugemēs et les puniciōs  de dieu ſont comme abiſmes ſans fons et ſans riue … Sign. b [³]E conte de poitiers tint vne mōlt grant feſte pour vng  … Endet Bl. 184a Z. 28 … Et icy ſe taiſt iehan darras de liſtoire de luſignen. Et vueille dieu donner aux treſpaſſez ſa gloyre et aux viuans foꝛce et victoire quilz la peuſſent bien maintenir  Cy finiſt liſtoire de meluſine impꝛimee a lyon par maiſtre  guillaume le roy impꝛimeur.  Bl. 184b leer.
Vorlage: Oxford Bodl. Paris Arsenal (Mikrofilme).
Anm. 1. Seitengetr. Nachdr. von Nr 12650 oder 12651.
Anm. 2. Vgl. Anm. 3 zur vorhergehenden Nr.
Reproduktionen: Paris Arsenal (Digitalisat).
H 11057. Schramm XXI Abb. 331–358. 360–393. Claudin III 95–96. Bechtel J-87. Pell 1323. Pr 8514. Bod-inc J-094. ISTC ij00218400.
London CPhysicians. Oxford Bodl
(def.). Paris Arsenal (Bl. 1, 2 u. 7 fehlen), EcBeauxArts.
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12653 Historia. Mélusine. Bearb. Jean d’Arras. Paris: Pierre Le Caron für Jean Petit, [nach Februar 1498]. 
113 Bl. a⁸b–r⁶st⁵. 44 Z. Typ. 4:94G, 5:440G. Init. d, e, h. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. β. 65 teilw. zusammengesetzte Hlzs., dar. z.T. mehrmalige Wdh. VM. (Haebler: Petit II).
Tit. (M¹)eluſine nouuellemēt corrigee et im‑​primee a paris Par pierre  eingerückt le Caron  VM  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii ⁌ Cōment ce liure fut fait par le cōmandement de Iehan  filz du roy de france/ duc de berry ⁊ dauuergne.  Hlzs.  (E)N toutes oeuures cōmencer on doit tout mieremēt appeller le nom  du creat des creatures … Bl. 2b (D)Auid le pꝛophete dit que les iugemens ⁊ les punicions de dieu ſont  cōme abiſmes ſans fones ⁊ ſans riue … Sign. b taine de ſoif et aucuns autres du pais la nōmēt la faee pce que pluſieurs mer… Endet Bl. 111b Z. 42 … Et icy ſe taiſt iehan darras de lyſtoire de lu‑​ſignen. Et vueille dieu donner aux treſpaſſez ſa gloire/ et aux viuans foꝛce ⁊ victoire quilz la puiſſent bien maintenir.  ⁌ Amen ...  Bl. 112a ⁌ Cy finiſt lyſtoire de meluſine nouuellement Impꝛimee a  Paris par Pierre le Caron/ Demourant en la rue de la  iuyrie/ a lenſeigne de la roſe/ Ou a la pꝛemiere poꝛte du  palais ...  Hlzs.  Bl. 112b, 113 u. 114 leer.
Vorlage: Nantes MDobree. New York MorganL (Mikrofilme).
Zur Datierung vgl. Haebler: Petit.
H 11058. Claudin II 535. Bechtel J-90. Ce³Suppl M-475a. CRF V 518. ISTC ij00218410.
Nantes MDobree. New York MorganL (def.).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12654 Historia. Mélusine. Bearb. Jean d’Arras. Lyon: Matthias Huss, [nicht nach 1498]. 
128 Bl. a⁸b–x⁶. 43–44 Z. Typ. 14:94G. Init. e, k. Min. f. Init. 64 Hlzs., dar. 4 Wdh. DrM IV.
Tit. (L¹)a meluſine.  Bl. 1b Cōment meluſine et ſes deux ſeurs ſe apparurent  a raymondin a la fontaine de ſoif.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij Comment ce liure fut fait par le cōmandemēt de Iehan  filz du roy de france duc de berry et dauuergne.  Hlzs.  (e)N toutes oeuures cōmencer on doit tout pꝛemieremēt appeller le nom du createur des creatures … Bl. 2b Z. 4 (D)Auid le pꝛophete diſt que les iugemens et les punicions de  dieu ſont comme abiſines ſans fons et ſans riue … Sign. b Hlzs.  et a doncques vint le coup et attendit le conte  eſtoyt verſe daultre part a  … Endet Bl. 127b Z. 19 … Et icy ſe taiſt Iehan darras de liſtoire de  luſignen. Et vueille dieu donner aux treſpaſſes ſa gloire et aux viuans foꝛce  et victoire quilz la peuſſent bien maintenir.  Cy finiſt liſtoire de meluſine impꝛimee a lyon par maiſtre Mathieu huſz  impꝛimeur.  DrM  Bl. 128 leer.
Vorlage: Chantilly MConde (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 104–107 Nr 21 (m. Abb.).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74.
C 3971. Claudin III 305–311. Bechtel J-89. Chantilly 159. Kat. Bibl. Schäfer 235. ISTC ij00218405.
Chantilly MConde (hsl. Eintr. 1498).  — Bonna (Genève).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
11 Sp.218a Historia. Mélusine. Bearb. Jean d’Arras. Paris: Thomas Du Guernier für Jean Petit
C 3972. Moreau I 1503.81. Bechtel J-91. Pell 1325. CIBN II S. 101. ISTC ij00218415.
Nach Adresse und Zustand der VM (Haebler: Petit IIIb) um 1503.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Paris BN (Digitalisat).
Paris BN (2 Ex.).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Deutsch
12655 Historia. Mélusine, deutsch. Übers. u. Bearb. Thüring von Ringoltingen. Augsburg: Johann Bämler, 2.XI.[14]74. 
100 Bl. [a–d⁸e¹²f–m⁸]. 26–28 Z. Typ. 1a:140G. Init. c, d, f. Rubr. α. 72 Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh.
Bl. 1a (D)As abenteürlich bůch beweÿſet vns von  einer frawen genandt Meluſina/ die do  ein merfaÿm v darzů ein geborne kü‑​nigin/ v au dem berg Awalon kōmē  iſt/ … Z. 15 (S)Eÿt das deꝛ gro natürlich meÿſteꝛ  Ariſtotiles ſpricht an dē anfang v  vorꝛede ſeines erſten bůchs Metha‑​uiſice. Ein ÿeglicher menſch begeret  von natur vil zů wiſſen/ darumb ſo  hab ich Thüring von Ringgeltingē  vō Bern au lüchtland ein zemal ſelczame v auch gar  wunderliche fremde hÿſtoryen funden in franczoſiſcher  ſprach v wlſcheꝛ zungen Die aber ich zů eren vnd zů  dienſte des Edlen wolgebornen herꝛē Marggrauē Ru‑​dolffs vō hochberg/ herꝛē zů Rtteln v zů Suſembeꝛg  Bl. 1b meines gendigen herꝛen zů teütſcher zungen gemacht  v tranſlatieꝛt hab … Bl. 2a Z. 5 ⁌ Wie her Johāns vō Partenach ſeinem Caplon be‑​ualch diſes bůch in franczſiſtheꝛ ſprach ze machen vnd  zů tranſlatieren.  Hlzs.  (E³)S iſt geweſen vor zeÿtten ein graff von Por‑​tieꝛs in franckreich ď was herꝛe zů Partenach  v der begerte vō einem ſeinē Caplon … Bl. 2b Z. 7 … vnd iſt ď ſÿn  deꝛ hÿſtorÿen zů teütſch alſo ⁌ Nach der zeÿtt des kü‑​nigs vō franckreich genant Othonÿe do wz zů Poitieꝛ  in dem künigkreich von franckreich ein Edler graffe … Lage b geloben das ich der ſelben v alle mein zeÿtt vnd tage  … Endet Bl. 99b Z. 15 … nmlich vō  dem nabel hinauff ein mēſthlich v hübſth weÿblichs  bilde/ v vō dem nabel hin ab ein groſſer langer wurm  Hie nÿmpt diſes bůch ein ende/ dz got vns allen ſeinen  heÿligen ſegen ſende.  ⁌ Gedruckt v volenndt von johanne Bmleꝛ zů  Augſpurg an dem mitwochen nach aller heyligē  tag Anno . jm ​.lxxiiij. jare.  Bl. 100 leer(?).
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Anm. 1. Kollation auch abweichend [a–d⁸ef⁶g–n⁸] (BMC; z.B. Ex.London BL).
Anm. 2. Zwei Setzerabschnitte, vgl. Mihm, Arend: Druckersprachen und gesprochene Varietäten. Der Zeugniswert von Bämlers „Melusine“-Druck (1474) für eine bedeutende Frage der Sprachgeschichte. In: Zeichensprachen des literarischen Buchs in der frühen Neuzeit. Die „Melusine“ des Thüring von Ringoltingen. Hrsg. Ursula Rautenberg u.a. Berlin 2013 S. 163–203.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. München SB (Digitalisat).
H 11064. Gotzkowsky B 8.1. Schr 4626. Schramm III Abb. 32. 33. 75. 80. 84. 91. 93. 152–210. BSB-Ink C-687. Pr 1608. BMC II 333.IB 5657. ISTC im00475600.
London BL
(Bl. 100 fehlt). München *SB
(Bl. 100 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12656 Historia. Mélusine, deutsch. Übers. u. Bearb. Thüring von Ringoltingen. [Basel: Bernhard Richel, um 1474]. 
100 Bl. [a–k¹⁰]. 27–35 Z. Typ. 1:119G. Init. e, r(Leiste). 67 Hlzs. Rotdr.
Bl. 1a (in Leisten), rot Dis ouentrlich bůch bewiſet wye von einer frouwen genant Meluſina die ein merfeye vnd dar zů ein geboꝛne k-nigin vnd vff den berg awalon komen wz … Bl. 2a Wye her Iohannes von poꝛtenach ſinem capplon beualch dis bůch  in franczoſiſcher ſprach zů machen  Hlzs.  Bl. 2b []s iſt geweſen voꝛ zytten … Lage b Wye reymond von ſinem vettern vnd herren zů lehen enpfieng ſo  … Endet Bl. 99a Z. 19 … von dem nabel hin abe ein groſſer  langer wurme Hie mit ſo nympt dis bůch ein ende Das gott vns  allen ſinen heiligen ſegen ſend Amen  Bl. 99b u. 100 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original). Aberystwyth NL (Mikrofilm). Karlsruhe LB (Einzelfotos). Darmstadt ULB (1 Foto).
Zur Datierung vgl. Sack: Freiburg 2433, also wohl vor Nr 12655 gedruckt.
Anm. Vgl. Zeldenrust, Lydia: Serpent or Half-Serpent? Bernhard Richel’s ‘Melusine’ and the Making of a Western European Icon. In: Neophilologus 100(2016) S. 19–41.
HC 11063. Gotzkowsky B 8.2. Schr 4627. Schramm XXI Abb. 330–397. Kaufmann-Nabholz 328. Haegen: Basler Wiegendrucke Anhang 9.1. Ce³ M-476. VB 410. BSB-Ink C-688. Sack: Freiburg 2433. ISTC im00476000.
Aberystwyth NL (def.). Berlin *SB
(Bl. 32, 91, 92, 99 u. 100 fehlen). Darmstadt ULB (def.). Freiburg UB
(def.). Göttweig Benedikt† (Fragm.). Graz LB (Bl. 95–100 fehlen). Karlsruhe LB
(def.). Kassel LB†. München *SB
(Bl. 99 u. 100 fehlen). Olomouc SKn
. Washington (D.C.) LC
(def.).
Gesamtüberlieferung: 11 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12657 Historia. Mélusine, deutsch. Übers. u. Bearb. Thüring von Ringoltingen. [Strassburg: Heinrich Knoblochtzer, um 1477]. 
78 Bl. [a–b⁸c⁶d–k⁸]. 29–33 Z. Typ. 1:121G. 66+1(?) Hlzs.
Bl. 1 u. 2 unbekannt. Bl. 3a Wie herr Iohannes von Poꝛ‑​tenach ſeinem cappolon befalch  dieſes bůch in Frantzoſchiſcher  ſpꝛach zů machen.  Hlzs.  [³]S iſt geweſen voꝛ zeitten … Lage b vnd alle artikel criſtenlichs gloubens kůnd ſy gar oꝛdenlich erze… Endet Bl. 78a Z. 22 … von dē nabel hin ab ein groſſer langer wurm  Hie mit nymbt das buch ein end/ das got vns allen ſein heiliges ſehen ſend. Amen.  Bl. 78b leer.
Vorlage: New York MorganL. Wien NB (Mikrofilme).
Reproduktionen: Wien NB (Digitalisat).
Gotzkowsky B 8.4. Schr 4628(?). Schramm XIX Abb. 302–310. 311(?). 312–368. Ce³ M-477. Davies: EGB 225. ISTC im00477000.
New York *MorganL (Bl. 1, 2 u. 13 fehlen). Wien NB
(def.).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12658 Historia. Mélusine, deutsch. Übers. u. Bearb. Thüring von Ringoltingen. [Strassburg: Heinrich Knoblochtzer, nicht nach 1478]. 
79 Bl. [ab⁸c⁶d⁹e–k⁸]. 27–35 Z. Typ. 1:121G. Init. n(Leiste), x. 67 Hlzs. Rotdr.
Bl. 1 leer. Bl. 2a (in Leiste), rot Dis ouentrlich bůch bewiſet wie von einer frauwen genantt  Meluſina die ein merfeye vnd dar zů ein geboꝛne konigin v  vff dem berg Awalon kūmen was … Bl. 3a Wye her Iohannes von poꝛtenach ſeinem capplon beualch dis  bůch in franczoſiſcher ſprach zů machen.  Hlzs.  []s iſt geweſen voꝛ zyten … Lage b Vnd alle artickel criſtenliches glubens kunde ſye gar oꝛden‑… Endet Bl. 79a Z. 29 … von dem nabel hin abe ein  gꝛſſer langer wurm Hie mit so nympt dis bch ein end/ Das  gott vns allen ſinen heiligen ſehen ſend. Amen.  Bl. 79b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
HC 11061. Gotzkowsky B 8.3. Schr 4629. Schramm XIX Abb. 135. 302–368. Schorbach 7. Pell 1327. VB 2223. CIBN M-291. Pr 366. BMC I 87.IB 1071. Kat. Bibl. Schäfer 233. ISTC im00476500.
Berlin *SB
(Bl. 5, 25, 27, 47 u. 54 fehlen). Coburg LB (Fragm.). London BL
. Oldenburg LB (def.). Paris BN.  — Ehem. Schäfer (Schweinfurt).
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
11 Sp.220a Historia. Mélusine, deutsch. Übers. u. Bearb. Thüring von Ringoltingen. [Strassburg: Heinrich Knoblochtzer], 1478. 
H 11065. PDA Z 41.98b. Gotzkowsky S. 122. Schr 4628.
Nicht nachweisbar. Vermutlich Teil eines Sammelbandes, vgl. Schorbach S. 71 Nr 2.
12659 Historia. Mélusine, deutsch. Übers. u. Bearb. Thüring von Ringoltingen. [Strassburg: Johann Prüss, um 1478/79]. 
84 Bl. [a¹⁰b–i⁸k¹⁰]. 37–42 Z. Typ. 1:100G. Init. t, y(Leiste), z. 67 Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh. Rotdr.
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a (in Leiste), rot (D)Iſz ouentrlich bůch beweiſet wye vō einer  frouwen genant Meluſina/ die ein merfeye  vnd dar zů ein geboꝛne knigin vnd auf den  berg awalon kōmen waſz … Bl. 3a Wie herꝛ Iohannſz von poꝛtenach ſeinem capelon beualch diſz bůch in  frantzoſiſcher ſpꝛach zů machen.  Hlzs.  Bl. 3b []ſz iſt geweſen voꝛ zeyten … Lage b Wie Reymond von ſeinem vettern vnd herꝛen zů lehen enpfieng ſo vil  … Endet Bl. 83b Z. 34 … vō dē  nabel hin abe ein groſſer langer wurm Hie mit ſo nympt dis bůch ein ende Das got vns allen ſeinen heiligen ſegen ſende. Amen.  Bl. 84 leer(?).
Vorlage: Berlin SB (Original).
Zur Datierung vgl. Ziesche u. Schnitger in Heldenbuch. Hrsg. von Joachim Heinzle. Kommentarbd. Göppingen 1987. S. 173–204, bes. S. 181. (Litterae. 75,2.)
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 47. Berlin SB (Digitalisat).
Gotzkowsky B 8.7. Schr 4631. Schramm XX Abb. 1610–1674. Chrisman: Strasbourg V 2.1.1. Ce³ M-479. VB 2386. Sack: Freiburg 2434. Walsh: Harvard 192. ISTC im00479000.
Berlin *SB
(Bl. 1 u. 84 fehlen). Cambridge (Mass.) *HoughtonL (Bl. 1–3, 5–7, 9, 11, 13, 41, 42, 63, 79, 82 u. 84 fehlen). Freiburg UB
(Fragm. 3 Bl.).
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12660 Historia. Mélusine, deutsch. Übers. u. Bearb. Thüring von Ringoltingen. Augsburg: Johann Bämler, 18.II.1480. 
100 Bl. [a–g¹⁰h⁸i¹²k¹⁰]. 25–28 Z. Typ. 1a:140G. Init. c, d, f, k, l. Rubr. α. 73 Hlzs., dar. 7 z.T. mehrmalige Wdh. Rotdr.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a, rot (D)As abenteürlich bůch beweiſet vns vō  einer frawen genant Meluſina. die do  ein merfeÿn v darczů ein geboꝛne kü‑​nigin. v au dē berg Awalon kōmē  iſt. … Z. 15, schwarz (S)Eÿt dz ď gro natürlich meiſteꝛ  Ariſtotiles ſpꝛicht am anfang v  vorꝛed ſeines eꝛſtē bůchs Methauiſice Ein eglicher menſch begert  vō natur vil ze wiſſen … Bl. 3a Z. 5 ⁌ Wie herꝛ Johas vō Poꝛtenach ſeinē Caplan beualch diſes bůch in fraczoſiſche ſprach ze machen vnnd  ze tranlatieꝛ.  Hlzs.  (E³)S iſt geweſen voꝛ zeiten … Lage b Wie Reÿmund vō der junckfrawen Meluſina ſchiede  … Endet Bl. 100b Z. 16 … v  von dem nabel hinab ein groſſer langer wurme.  Hie endet ſich di bchlin ſligklichē In dem namē des  vatters. vnd des ſuns. vnd des heiligē geiſtes Amen  ⁌ Getruckt vnd vollendt von Johanni bmler zů  Augſpurg an freÿtage voꝛ dem weſſen Suntag  Anno di M.CCCC.LXXX. jar. 
Vorlage: Berlin Kupferstichkab (Original).
Zur Datierung vgl. LThK² X 1012.
Anm. Druckabschrift: Trento BCom, Cod. 1951, Bl. 1r–90v. Vgl. Terrahe, Tina: Eine neue Handschrift der ‘Melusine’ Thürings von Ringoltingen. In: Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur 138(2009) S. 50–52.
C 3974. Gotzkowsky B 8.6. Schr 4630. Schramm III Abb. 637–646. Ce³ M-478 u.Suppl. Pollard: MorganL 148. ISTC im00478000.
Berlin *Kupferstichkab. Harburg *ehem. OettingenWallersteinB (Bl. 69 fehlt). New York *MorganL. Sankt Gallen Benedikt.
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12661 Historia. Mélusine, deutsch. Übers. u. Bearb. Thüring von Ringoltingen. [Strassburg: Heinrich Knoblochtzer, um 1481/83]. 
64 Bl. a–h⁸. 33–40 Z. Typ. 3:96G. Init. a, e, k, n(Leiste), x, z. Vereinzelt Min., einmal Maj. f. Init. 67 Hlzs.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. a2. (in Leiste) (D¹⁰)I owenturlich bůch beweyſet wie von einer  frouwen genant Meluſina die ein merfeye vnd  dar zů ein geboꝛne Kūngin. vnd vff dem berg.  Awelon kommen was. … Bl. 2b Z. 14 Wye herr Iohannes vō Poꝛtenach ſeinem cappolon befalch diſes bůch  in Frantzoſchiſcher ſprach zů machen.  Hlzs.  Bl. 3a m. Sign. a.3. (E)S iſt geweſen voꝛ zeytten … Sign. b (D)O nū dyſer graffe alſo beſtet was. do koment dye  … Endet Bl. 63b Z. 23 … von dem nabel hin ab ein groſſer  langer wurm Hie mit nymbt das bůch ein end. das got vns allen ſeinen  heiligen ſegen ſend. Amen.  Bl. 64 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original). Strasbourg BNU (Einzelfotos).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. Stuttgart LB (Digitalisat).
Gotzkowsky B 8.8. Schr 4632. Schramm XIX Abb. 135. 302–368. Schorbach 18. CRF XIII 1582. VB 2224. Pr 375. BMC I 91.IB 1095. ISTC im00478500.
Aarau KantB (Bl. 63 u. 64 fehlen). Berlin *KunstB, *SB
(Bl. 1, 15 u. 64 fehlen). Karlsruhe *LB
. London BL
. Strasbourg BNU
. Stuttgart *LB
.
Gesamtüberlieferung: 7 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
11 Sp.222a Historia. Mélusine, deutsch. Übers. u. Bearb. Thüring von Ringoltingen. Strassburg: Martin Schott, 1483. 
Gotzkowsky S. 122. Schr 4633.
Nicht nachweisbar.
12662 Historia. Mélusine, deutsch. Übers. u. Bearb. Thüring von Ringoltingen. [Augsburg: Johann Schönsperger, um 1488]. 
112 Bl. [a–o⁸]. 23–30 Z. Typ. 2:96G. Init. b, d. 70+1(?) Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh.
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a (D)As abenteüerlich Bůch beweyſet  vns von eyner frauwen genant.  Meluſina. dye do ein Merfein. v  dar zů ein geboꝛne künigin. vnnd  au dem berg Awalon kummen iſt. … Bl. 3b Wie herꝛ Iohans von Poꝛtenach ſeinē Ca‑​plan beualch diſes bůch in frāczoſiſche ſpꝛ‑​ach zemachen vnd zetranlatiern.  (E)S iſt geweſen voꝛ zeiten … Lage b Wye Reymund allſo irꝛes reytens in groſſer  … Endet Bl. 111b Z. 14 von dem nabel hinab eyn groſſer veintlicher  vnd vngehewrer langer wurm Alſo hat diſes  bůch ein enbe got vns allen ſeinen heÿligē v  ſeinen frid ſende.  Bl. 112 leer(?).
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. München SB (Digitalisat).
H 11062. Gotzkowsky B 8.9. Schr 4634. Schramm IV Abb. 2319–2380. BSB-Ink C-689. ISTC im00478700.
München *SB
(Bl. 1, 41, 105 u. 112 fehlen. Bl. 8 def.).  — Ehem. Karl u. Faber (München) (Fragm. Doppelbl. 12/13).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12663 Historia. Mélusine, deutsch. Übers. u. Bearb. Thüring von Ringoltingen. Heidelberg: Heinrich Knoblochtzer, 13.XII.1491. 
40 Bl. a–f⁶g. 2 Sp. 42–46 Z. Typ. 8*:93G. Init. b, d, t. Rubr. α. 67 Hlzs., dar. 1 Wdh.
Tit., xylogr. Meloſine. geſchicht.  Mit. den. figuren.  Bl. 2aα Dy owentürlich bůch beweyſet Wye  von einer frouwē genāt. Meluſina dye  ein merfeye v dar zů ein geboꝛne. kün‑​gin v vff dem berg Awelon kōmen wz  … ​β Z. 32 ❡ Wye herꝛ Iohānes vō Poꝛtenach ſie‑​nem Cappelon befalch dyſſes büch yn.  ffrantzoſchiſcher ſpꝛach zü machen.  Hlzs.  Bl. 2bα (E)S yſt geweſſenn  voꝛ zeittē … Sign. b auff vnd reit wyder zů dem voꝛgenātē  … Endet Bl. 39aβ Z. 27 … von dem nabel hynab einn groſſer langer würmb. Hye mit  nymbt das bůch ein end. Das gott vns  allen Seinen Heiligen Segen Sennd  Hye endet ſich diſe warhafftige histoꝛy  Dye ſo voꝛ kurtzen zeyten von latinn  Vnd von welſcher vnnd fcantzoſiſcher  ſpꝛochen in teütſch gemacht vnd tranſ‑​feriert iſt woꝛden. Vnd das bůch hat gedꝛuckt. Heinricus knoblochtzern zů Heydelberg auff ſant lucien v Otilien tag  Nach Criſti vnſers herren geburt Tau‑​ſent vierhvndert vnd dar nach in dem  eyn vnd nüntzigiſten iare.  Bl. 39b u. 40 leer
Vorlage: München UB (Mikrofilm).
Anm. Günther (Basel) Brochure Nr 14 (2013) Nr 41 m. Abb.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. München UB (Digitalisat). Nürnberg GermanNM (Digitalisat).
H 11066. Gotzkowsky B 8.10. Schr 4635. Schramm XIX Abb. 507–573. Hellwig 659. Schlechter-Ries 1265. ISTC im00478800.
Heidelberg *StArch
(Bl. 38 u. 39 fehlen). München UB
. Nürnberg GermanNM
.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsch
12664 Historia. Mélusine, niederdeutsch. [Lübeck: Lukas Brandis, um 1477/78]. 
66 Bl. [ab⁶c–f⁸g⁶hi⁸]. 32–36 Z. Typ. 2*:106G, 4:147G. 45+? Hlzs.
Bl. 1-3 fragm.  Bl. 4a Z. 1 villichte wy vinden etlike vnſes volkes de den wech beth  … Z. 5 wo Greue Emmerick v reimund dat wilt  … Z. 10 reimunde ſede.  Hlzs.  []ls ſe nu alſo reden … Lage b unbekannt. Endet Bl. 66b Z. 30 … van de‑​me nauele heer dale een grot lank woꝛm/   Hyr mede  nimpt dyt boek een ende/ dar van god vnde ſyn hochgelauede moder Maria eene ewighe iuncfrouwe vnde alle  gades hilligen gelauet moten weſen in ewicheit/ Amen/  Deo lans:.: 
Vorlage: Hamburg SUB (Mikrofiche). Mölln K. Rostock UB (Kopien). Uppsala UB (Mikrofilm). Lübeck StB (Einzelfotos).
Anm. 1. Zur Druckerbestimmung vgl. Kazmeier in Gutenberg-Jahrbuch 1941 S. 98–117, bes. S. 102–105. — Altmann: Brandis: Die bei Haebler: Typenrepertorium V S. 40 angenommene Werkstatt „Drucker der Melusine“ ist somit Lukas Brandis zugewiesen.
Anm. 2. Zu dieser oder einer anderen geplanten Ausg. existieren einseitig bedruckte Probeabzüge: 1. Bl. 1 Z. 1 dat eft du er dyn loffte nicht en heldeſt du ſe ſoldeſt ver… Endet Z. 18ſons Hoꝛribels wegen de dꝛe ogen hadde Hlzs.  Bl. 2 Z. 1vnde vernam do ſpꝛack he to dem baden/ Leue bade de/  … Endet Z. 36 em in mit eren Ridderen vnde knechten/ mit vꝛuwen vnde  (Schramm XII Abb. 707. Collijn: Uppsala 1030. Hauswedell (Hamburg) Aukt. 49 Nr 46; z.B. Ex. Erxleben LehnsB. Mölln K. Uppsala UB). 2. Bl. 1 Z. 1wo vriens vnde giod de koninck ſoldanū   … Endet Z. 15den hadden ghedan/  Bl. 2 Z. 1ens myt der schonen Hermyn to heddē gelecht/ in der ſul… Endet Z. 30em entyeghen v entfenghen ene myt groten eeren/  (Schramm XII Abb. 693; z.B. Rostock UB).
Anm. 3. Zum Ex. Greifswald UB vgl. Wilhelmi: Greifswald S. 355.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 19. Hamburg SUB (Digitalisat).
Gotzkowsky B 8.5. Borchling-Claussen 37. Schr 4636. Schramm XII Abb. 677–710. Altmann: Brandis, Lukas nach 29. 30. Collijn: Uppsala 1030. ISTC im00475200.
Erxleben ehem. LehnsB (2 Bl. einseitig bedr.). Greifswald UB†
(Fragm. 4 Bl.). Hamburg *SUB (def.). Lübeck *StB (Fragm. 6 Bl.). Mölln K (Probedr.). Rostock UB
(Probedr.). Uppsala UB (2 Ex., 1. Ex. Probedr., 2. Ex. Probedr.).
Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederländisch
12665 Historia. Mélusine, niederl. Antwerpen: Gerard Leeu, 9.II.1491. 
138 Bl. a–z⁶. Gez. [1]ij–Cxxxvij [m. Fehlern]. 2 Sp. 38–39 Z. Typ. 12:99G. Init. c, d, f. Rubr. γ. 46+? Hlzs., dar. z.T. mehrmalige Wdh. DrM V.
Bl. 1 leer(?). Bl. 2aα m. Sign. aij u. Blz. ij Hier beghint een ſchoen hiſtoꝛie  ſpꝛekende van eenre vꝛouwen gheheeten meluzine/ van haren kinderen e haren geſlachte/ e van ha‑​ren wonderliken wercken  (T)Er eeren gods ons herē/ e ſynre lieuer moeder der maeget mariē  is begonnen al hier in  duitſche die hiſtoꝛie vā  meluzinen … Z. 18 (D¹)auid die pꝛophete ſeyt … Bl. 3aα m. Sign. a3 u. Blz. iij (H³)Et is waer dat in albanyē  een coninc was die een ſeer  vꝛoē man was … Sign. b ſeer ſchoone gracelijc ſubtijl e ver… Endet Bl. 138bβ Z. 9 … e dat  om te wetē die wonďlicheit ď wercken gods. den welcken ſy lof e eer  inď eewicheyt. amen  U. d. Sp. ⁌ Hier es voleyndt die wonďlike vꝛeēde e ſchone hiſtoꝛie vā meluſynē  e vā harē geſlachte. Gepꝛēt tātwerpē bi my Geraert leeu ​.M.cccc. e xci.  den ix dach fe‑​bꝛuarij  DrM 
Vorlage: Brussel BR (Mikrofilm).
Anm. 1. Blattzählung unterhalb des Satzspiegels.
Anm. 2. Ausg. u. Übers. Meluzine. Die erste niederländische Fassung (1491). Hrsg. Rita Schlusemann. Stuttgart 2022. (Relectiones. 11.). — Vgl. Zeldenrust, Lydia: Serpent or Half-Serpent? Bernhard Richel’s ‘Melusine’ and the Making of a Western European Icon. In: Neophilologus 100(2016) S. 19–41. — Zeldenrust, Lydia: The Lady with the Serpent’s Tail: Hybridity and the Dutch Meluzine. In: Melusine’s Footprint. Tracing the Legacy of a Medieval Myth. Hrsg. Misty Urban, Deva F. Kemmis u. Melissa Ridley. Leiden/Boston 2017. (Explorations in Medieval Culture. 4.) S. 132–145.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 68. Brussel BR (Digitalisat).
C 3022. Conway 333. Kok: Houtsneden S. 283. 293. 326. CA 975. Kronenberg: CA 975. Hellinga: PT I 71.II 421. ILC 1322. CBB 2239 u.Suppl. ISTC ij00218420.
Brussel BR
(def.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Spanisch
12666 Historia. Mélusine, span. Toulouse: Johann Parix und Stephan Cleblat, 14.VII.1489. 
164 Bl. a–d⁸e¹⁰f–t⁸v¹⁰. 36–38 Z. Typ. 4:111G. Init. a, b(Leiste). Meist Min. f. Init. 63 Hlzs., dar. 8 Wdh.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij (in Leisten) (E)N comjenço de todas obꝛas de‑​ve cada vn autoꝛ demādar la di‑​vinal graçia ſin la qual a fin perfecto … Z. 29 Comjença la yſtoꝛya de la linda meloſyna copilada de‑​las coꝛonjcas verdaderas de françia. a ynſtançia del muy  noble ſeoꝛ juan du ď berꝛj hijo del muy xiano Rey ď frāçia.  Bl. 2b Hlzs.  Bl. 3a m. Sign. aiij (ſ)Egun el ꝓfeta dauid nos enſea los diujnales juizi‑​os ſon como los abiſinos pꝛofundos do njngun fondo ſe halla … Z. 26 (I³)A creatura  de dios ſoverano creadoꝛ … Sign. b Hlzs.  ​… Endet Bl. 163b Z. 26 … E eſta eſcuſara nueſtra ynorāçia ⁊ vueſtra  diſcrçion ſuplira nueſtros defectos los quales perdone al  que en trinjdad perfecta viue ⁊ Reyna vno ſolo dios poꝛ to‑​dos los ſieglos delos ſieglos. A M E N  Feneſçe la yſtoꝛia de Meloſina enpremjda en Tholoſa poꝛ  los honoꝛables ⁊ diſcretos maeſtros Juan paris ⁊ Eſtevā  Cleblat alemanes  con grād diligençia la hizierō paſar de  Françes en Caſtellano. E deſpues de muy emēdada la mandaron ynpꝛemir. Enel ao del ſeor de mill ⁊ quatro çiētos  ⁊ ochanta ⁊ nueve aos a ​.xiiij. dias del mes Iulio  Bl. 164 leer(?).
Vorlage: Brussel BR (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Fronton Simón, Miguel Angel: La historia de la Linda Melosina: edición y estudio de los textos españoles. Diss. (masch.) Madrid 1996 [5.III.2012]. — Baquedano, Laura: Toulouse, 14 juillet 1489: la première impression de l’Historia de la linda Melosina. In: Atalaya 13 (2013) [Online-Ressource, 2.IV.2014]. — Zeldenrust, Lydia: Serpent or Half-Serpent? Bernhard Richel’s ‘Melusine’ and the Making of a Western European Icon. In: Neophilologus 100(2016) S. 19–41.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74.
HC 11060. CBB 2240u.Suppl. Ce³ M-480. Pr 8723. BMC VIII 356.IB 42463. ISTC ij00218430.
Brussel *BR (Bl. 164 fehlt). London BL
(def.). New York *HispanSoc (def.).
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Storia di un mercante Pisano
4 Bl. [a]. 2 Sp. 36 Z. Typ. 1:77G, 2:140G. Init. b, d.
Bl. 1aα (H¹)yſtoria ďun mecadante Piſano.  (G³)Ratia mi dia che al ſacro fōte.  donde le celeſte che aſalire.  poi dimoꝛa in cima del mōte.  … Endet Bl. 4bβ Z. 23 e de malinconia non fati memoꝛia  al uoſtro honoꝛ finita e la hiſtoꝛia  F I N I S 
Vorlage: Cambridge (Mass.) HoughtonL (Kopie).
Ce³ H-565. Cat. Martini 226. Walsh: Harvard 3193. ISTC ih00565000.
Cambridge (Mass.) HoughtonL.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Merlin
Die „Prophecies de Merlin“ des keltischen Zauberers Merlin sowie seine „Vita“ , die in der europäischen Literatur weit verbreitet sind und in der anglonormannischen Tradition wurzeln, gehören zum Sagenkreis des Königs Artus und seiner Tafelrunde. Sie sind Teil des Gral-Lancelot-Zyklus. Die zahlreichen Bearbeitungen verschiedener Autoren führen auf die französische Versdichtung des Robert de Boron (13. Jh.) und die darauffolgenden Prosabearbeitungen zurück. Die 1480 gedruckte italienische Prosafassung wurde bereits 1379 aus dem Französischen übersetzt.
Ausg. Franz. von Gaston Paris u. Jacob Ulrich. Bd 1. 2. Paris 1886. Reprint New York, London 1926, 1927. — Gilles Roussineau. Genève 1996. (Textes littéraires françaises. 472.) — Engl. von H. B. Wheatley. Bd 1–4. London 1865–1899. Reprint Bd 1. 2. New York 1969. — Osgar Duncan Macrae–Gibson. Bd 1. 2. London, New York, Toronto 1973, 1979. (Early English Text Society. 268. 279.) — Ital. von Jacob Ulrich. Bd 1. 2. Bolog­na 1884. (Scelta di Curiositá letterarie inedite e rare. 201.) Reprint Bologna 1969. — Span. von Justo Garcia Morales. Bd 1. 2. Madrid 1956, 1960. (Joyas bibliograficas. 16. 19.) — Paloma Gracia. Alcalá de Henares 1998. (Guias de lectura caballeresca. 1.)
Vgl. Lommatzsch II S. 267–275. — Woledge 103. — Gardner, Edmund G.: The Arthurian Legend in Italian Literature. London 1930. — Zumthor, Paul: Merlin le prophète, une thème de la littérature polémique de l’historiographie et des romans. Lausanne 1943. — Pickford in Bulletin Bibliographique de la Société Internationale Arthurienne 13(1961) S. 99–109. — Micha, Alexandre: Étude sur le „Merlin“ de Robert de Boron. Roman du XIIIe siécle. Genève 1980. (Publications Romanes et Françaises. CLI). — Brugger–Hackett, Silvia: Merlin in der europäischen Literatur des Mittelalters. Stuttgart 1991. (Helfant Studien S 8.) — Gracia, Paloma: Baladro del sabio Merlin fina de lectura caballeresca. Alcalá de Henares 1998.
Französisch
12668 Historia. Merlin, franz. Paris: Antoine Vérard, 1498. 
2 Sp. 33–35 Z. Typ. 3*:115G, 3**:119G, 7:114G. Init. a, e. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. α.
1. 222 Bl. aA–XAA–PP⁶. Gez. [7]Fueil.ii.–Fueillet.ccxi.[1] [m. Fehlern]. 14 Hlzs., dar. 7 z.T. mehrmalige Wdh. KolTit. (Tab.)
Tit. xylogr. (L)e pꝛemier  volume de  merlin   Bl. 2aα m. Sign. aii (C²)y cōmence la table du pꝛe‑​mier volume de merlin.  … Tab. endet Bl. 6aβ Z. 4 booꝛs en ſen venāt a bredigā ​.cc.iiii  U. d. Sp. Repertoire pour aſſembler les  cayers de ce volume.  Reg. in 3 Sp. Endet Bl. 6bγ Z. 20 Ces deux cy  Bl. 7a Hlzs.  Bl. 7bα (m)Oult furent les ennemys denfer cour  cez et yrez quant no‑​ſtre ſeigneur ieſucriſt  deſcendit es enfers  et … Sign. b die. Car iamais nouyt parler de  … Endet Bl. 221bβ Z. 14 … Mais a tant fine le compte a  parler de merlin et de ſon maiſtre  blaiſe pour la pꝛemiere partie de  ſon liure. Et retourne a parler du  roy artus.  Cy fyne la pꝛemiere  partie du liure de  merlin. ...  Bl. 222 leer.
2. 178 Bl. āAAA–VVVAAAA–HHHH⁶IIII. Gez. [6]Fueillet.i.–Fueillet.C.lxxii. 8 Hlzs., dar. 5 z.T. mehrmalige Wdh. KolTit (Tab. u. ab DDD)
Tit. xylogr. (L)e Second  volume  de merlin  Bl. 2aα m. Sign. āii (C²)y commence la table de la  ſeconde partie du liure de  merlin  … Tab. endet Bl. 5bβ Z. 8 luy aduindrent.   f.clxxii  U. d. Sp. Repertoire pour aſſembler les cayers de ceſte  ſeconde partie du liure merlin.  Reg. in 2 Sp. Endet Bl. 6aβ Z. 33 en ſa grant  Bl. 6b leer. Bl. 7a m. Sign. AAA.i. u. Blz. Fueillet.i. Cy commence la ſeconde partie du liure de merlin  Hlzs.  Cōme le roy artus ſe ꝑtit de logres pour venir au royaume de benoic auecs le roy ban et le roy booꝛs et les cheua‑​liers de la table ronde.  α [⁵]y dit le cōpte  le  pꝛemier iour du  moys de iuing le  roy artus et … Sign. b rt daultre que tous deux furēt re… Endet Bl. 178bβ Z. 9 ⁌ Atant ſe taiſt icy et fait finl e  le compte de la vie merlin et de ſes  faiz/ et compte de ſes pꝛophecies. 
3. Les prophéties de Merlin. 1498. 
160 Bl. A⁶B²a–o⁶p⁸q–z⁊ꝯ⁶. Gez. [8]Fueillet.i.–Fueillet clii [m. Fehler]. KolTit.
Tit. xylogr. (L)es pꝛophecies  de merlin   Bl. 2aα m. Sign. Aii (C²)y commence la table des  pꝛophecies merlin  … Tab. endet Bl. 8aβ Z. 3 … fueil​let   c.lii  U. d. Sp. Repertoire pour aſſembler les cayers  des pꝛophecies merlin.  Reg. in 2 Sp. Endet Bl. 8bβ Z. 24 Oꝛ dit le compte  Bl. 9aα m. Sign. a.i. u. Blz. Fueillet.i. Si commencent les prophe‑​cies merlin.  [⁷]y endroit dit le cōpte  merlin eſtoit  vng iour en gal‑​les en la chambꝛe  de maiſtre tho‑​lomer et penſoit  moult … Sign. b (D²)y moy merlin fait tholomer  … Endet Bl. 160aβ m. Blz. Fueillet clii Z. 7 … qui le fera fla‑​tir aual la terre long temps a hōte.  Cy finiſſent les pꝛophecies merlin  nouuellement impꝛime a paris lan  mil.iiiic.iiii.xx.xviii. pour anthoine  verart demourant ſur le pont no‑​ſtre dame a lymage ſaint Iehan le‑​uāgeliſte/ ou au palays au pꝛemier  pillier deuant la chapelle ou len  chante la meſſe de meſſeigneurs  de parlement  Bl. 160b leer.
Vorlage: Faks. London Lambeth (Kopie). København KglB. Paris Mazarin (Einzelfotos).
Anm. 1. P. 1, Tab. auch abweichend in Typ. 3**:119G u. Rubr. α, z.B. Bl. 6a Z. 5 ⁌ Repertoire … (z.B. Ex.London Lambeth).
Anm. 2. P. 1 u. 2 auch ohne Hlzs. (BMC. z.B. Ex. London BL).
Anm. 3. Die Ausgabe hat typographisch verschiedene Abschnitte. Die Lagen ā, NNN–VVV AAAA–IIII von P. 2 u. A, B, g–o von P. 3 sind mit Type 3**:119G und Rubr. α in 34 Z. gedruckt. P. 1, die Lagen AAA–MMM von P. 2 u. a–f von P. 3 sind mit Type 7:114G, die Lagen p–ꝯ von P. 3 mit Type 3*:115G in 35 Z. gedruckt. Da auch die Lombarden in den jeweiligen Typenabschnitten voneinander abweichende Formen zeigen, ist eine Beteiligung mehrerer Drucker/Werkstätten „für“ Vérard nicht auszuschließen.
Anm. 4. Vgl. Taylor, Jane H. M.: Les ‘Prophéties de Merlin’: faire lire un texte illisible … In: Le Moyen Français 69(2011) S. 99–114. — Fabry-Tehranchi, Irène: Du manuscrit à l’imprimé: les remplois de bois gravés dans l’illustration du ‘Livre de Merlin’ d’Antoine Vérard. In: Viator 48(2017) S. 161–217.— Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 152–155 Nr 33.
Faks. hrsg. von Cedric Edward Pickford. London 1977.
Reproduktionen: Troyes BMun (Digitalisate) (1), (3).
C 3993,1.2. C I 11086(nicht Hain). Bechtel M-245. Macfarlane 54. 173. 277. Ce³ M-498u.Suppl(?). IGI 6373(3)(?). Pell 7781,2. CRF I 1040(?). CRF VI 1369(3). CIBN M-301(2). Pr 8441. BMC VIII 87.IB 41182(1.2). 88.IB 41183(3). ISTC im00498000.
Aberystwyth NL (1.3. 1, Bl. 1–6 fehlen. 3, Bl. 1–8 fehlen). Amsterdam ehem. BPhilHermet (1, def.). København KglB (3). London *BL
(2 Ex., 1. Ex. 1–3 Perg., def., 2. Ex. 3), Lambeth (1–3. 2.3 def.). Messina Sem (3?). Paris BN (2, Perg.), Mazarin (3). Schaffhausen StB (1). Troyes BMun (1.3). Wien Albert. Williamstown ChapinL.  — Bonna (Genève) (3).
Gesamtüberlieferung: 13 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
11 Sp.228a Historia. Merlin, franz. Paris: Antoine Vérard, 1498 [vielmehr nach Juli 1503(?)]. 
H 11086(nicht Copinger). C 3993,3. Moreau I 1503.95. Bechtel M-246. M-247. M-248. Macfarlane 55. 173,1.2. Ce³ M-498 u.Suppl(?). Pell 7781,1.3. CRF VIII 360. 361. CIBN II S. 249. Pr 8460.
Vérard hat eine weitere Ausgabe mit dem Datum 1498 (lan  mil.iiij.CCCC.iiij.xx.xviij.) gedruckt, die aber wegen der Adresse (deuāt  noſtre dame de Paris) wohl erst nach Juli 1503 entstanden ist; vgl. auch CIBN nach M-301. — ISTC im00498000 verzeichnet diese Ausg. gemeinsam mit Nr 12668.
Englisch
12669 Historia. Merlin, engl. [Westminster: Wynkyn de Worde, um 1499]. 
8+? Bl. AB⁸+?. 31 Z. Typ. 5:95G. Init. e. Rubr. δ.
Bl. [1a] m. Sign. Bj ⁌ And wyth ſoꝛowe flowen a woye  … Endet Z. 31 ⁌ Aud menged theyr blode both in here  Bl. [1b] ⁌ So that the cure of Englonde.  … Endet Z. 31 ⁌ That it be made of ſtronge werke  Bl. [2a] ⁌ Foꝛ to ſtonde ſtyffe and ſtarlꝛe  … Endet Z. 31 ⁌ And founde thynge of myche ſoꝛowe.  Bl. [2b] ⁌ All the fundemente in that ſtounde  … Endet Z. 31 ⁌ The lꝛynge ſwoꝛe he wolde not ſpare.  Bl. [7a] ⁌ Wyth ſomme yonge man foꝛ to pleye  … Endet Z. 31 ⁌ Of whyche that her ſoꝛowe beganne  Bl. [7b] ⁌ Mannys loue ſhe thought ſwete.  … Endet Z. 31 ⁌ The Ermyte hadde wonder grete  Bl. [8a] ⁌ Ou goddys name he her bete.  … Endet Z. 31 ⁌ That the was nyght dronke Inyſſe.  Bl. [8b] da eingeklebt, nicht lesbar.
Vorlage: Oxford CorpChristC (Kopie).
Zur Datierung vgl. Macrae-Gibson in The Library 6. Ser. 2(1980) S. 73–76.
Duff-Hellinga Suppl. 29. Pollard-Redgrave² 17840.7. ISTC im00498050.
Oxford CorpChristC (Fragm.). Washington (D.C.) *LC (Fragm.).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Italienisch
12670 Historia. Merlin, ital. Übers. Bartolomeo(?) Zorzi. Hrsg. Pietro Delfino. Florenz [vielmehr Venedig(?)]: [Matteo Capcasa(?) ], 15.III.1495. 
142 Bl. AABB⁶A–P⁸Q¹⁰. Gez. [12]I–CXXX. 42–43 Z. Typ. 9:81R, 10:156G. Init. b, d, g, p(Leisten). Rubr. β. 91 Hlzs., dar 9 Wdh. KolTit.
Tit. Leiste  La vita de. Merlino et de le ſue pꝛo‑​phetie hiſtoꝛiade che lui fece le quale  tractano de le coſe che hano auenire.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. AAii ⁌ Incomincia el primo libro de la hiſtoria de Merlino diuiſa in. vi. libri  … Tab. endet Bl. 12b Z. 31 Finis  Bl. 13a m. Sign. A u. Blz. I ⁌ Incomīcia el primo libro de la hiſtoria de Merlino diuiſa in ​.vi. libri nelli quali ſi deſcriue prima la natiuita deſſo Merlino: & la uita ſua: & poi molte ꝓphetie le quale lui fece ſcriuere a piu perſone.   cap. ​.i.  (N¹²)ARRA El principio di queſta hiſtoria. che ha  uēdo il noſtro redēptore criſto ieſu trate fuora le  anī e di ſācti padri del limbo: … Sign. b nel cui lhaueſſe ingannata. Ma trouandoſe una matina coſi corrupta ſubi… Endet Bl. 142a m. Blz. CXXX Z. 19 … Et a tal modo come e dicto de ſopra funo adunate & meſſe in ſcripto  le marauiglioſe prophetie de merlino.  FINIS.  Tracta e queſta opera del Libro autentico del magnifico meſſer Pietro  Delphino fu del magnifico meſſer Zorzi tranſlatato de lingua franceſſe  in līgua italica ſcripto nel anno del ſignore ​.M.ccc.Lxxix. adi ​.xx. nouembre & ſtampado in Florentia del ​.M.cccc.Lxxxxv. adi ​.xv. de Marzo.  14 Verse in 2 Sp. Enden Sp. 2 Z. 6 Con ſua uirtu a la uita immortale  U. d. Sp. 2 Z. Reg.  Bl. 142b leer.
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
Anm. Abweichend vom Impressum wird der Druck wegen des Typenmaterials und der Holzschnitte dem Venezianer Drucker Matteo Capcasa zugewiesen. Die Type 9 zeigt jedoch eine Abweichung in der Divise. Da der Druck zum Ende der Tätigkeit Capcasas erschienen ist und der letzte firmierte Druck vom 21.VII.1495 keine Holzschnitte und ein anderes Typenmaterial aufweist, wäre es auch denkbar, dass ein Florentiner Drucker Capcasas Material übernommen hat.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Res.Publ. Unit 75. Oxford Bodl (Digitalisat).
H 11088. Sander 4500. Pr 5700. Bod-inc M-196. ISTC im00498700.
Oxford Bodl
. Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12671 Historia. Merlin, ital. Übers. Bartolomeo(?) Zorzi. Hrsg. Pietro Delfino. Venedig: Lucas Dominici, 1.II.14
80
81
(?)]. 
102 Bl. a¹⁰bc⁸d⁶eF⁸f–o⁶. 2 Sp. 44 Z. Typ. 1:93R. Min. f. Init. Rubr. α. KolTit.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2aα m. Sign. a2 ⁌ Incomincia el primo libro de la hiſtoria  de Merlino diuiſa in ​.vi. libri nelili ſi deſcriue prima la natiuita di eſſo Merlino:  & la uita ſua: & poi molte ꝓphetie lele  lui fece ſcriuere a piu perſone.  (n)ARRA EL PRINCIpio di queſta hiſtoria che  hauendo il noſtro redemptore xo ieſu trate fora  le anime di ſancti padri di  limbo: … Sign. b per queſto nō era molto amato da li ſuo ci… Endet Bl. 98aα Z. 38 … Et a tal modo como e dicto di ſopra funo adunate &  meſſe in ſcripto le marauiglioſe prophetie de  Merlino.  ​.F I N I S.  β Tracta e queſta opera del Libro autentico  del Magnifico meſſer Pietro Delphino fo  del magnifico meſſer Zorzi tranſlatato de līgua franceſſe in lingua italica ſcripto nel anno del ſignore ​.1379. adi ​.20. nouembre in  uenetia & ſtāpato del ​.1480. adi primo feuraro Ducante Ioanne Mocenico. Pontifice  uero Sixto papa iiii.  Noua materia & nouo autor uedrai  Spirto gentil che le future coſe  … Verse enden Z. 23 Ma ſe uoi ſaper quale  Lector fu quello che queſta opra impreſſe  Luca Venitiano in ſtampa el meſſe  TABVLA de le Rubriche del primo libro  de le prophetie de Merlin  … Endet Bl. 101bα Z. 32 one de la cita de Piſtoia Carte.    .94.  β Reg. in 2 Sp. Endet Sp. 2 Z. 33 capitulo tercio  Bl. 102 leer.
Vorlage: Cologny BBodmer (Mikrofilm).
Inhalt:
Anm. Zur Datierung und Druckerzuweisung vgl. auch BMC V xxiii.
HR 11087. IGI 6373. Pell 7782. CIBN M-302. Pr 4489. BMC V 279.IB 20893. Bod-inc M-195. Büchler-Mattmann: Bodmeriana 178. ISTC im00498500.
Cologny BBodmer (Bl. 1 fehlt). Firenze BN (Bl. 1 fehlt). London BL
(2 Ex., 1. Ex. Bl. 1 fehlt, 2. Ex. Bl. 1 fehlt). Milano *BNBraid (Bl. 1 u. 102 fehlen). Oxford Bodl
(Bl. 1 fehlt). Paris BN (Bl. 1 u. 102 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 7 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Spanisch
12672 Historia. Merlin, span. Burgos: Juan de Burgos, 10.II.1498. 
106 Bl. a–e⁸f–q⁶. Gez. [I]II–FoCVI. 2 Sp. 43 Z. Typ. 2:160G, 3:105G. Init. b, d, f. Rubr. α. Leisten. 42 Hlzs., dar. z.T. mehrmalige Wdh.
Tit. Hlzs. (in Leisten).  xylogr. El baladꝛo del:  ſabio meꝛlin cō  ſus pꝛofecias:  Bl. 2a m. Sign. aij u. Blz. II Recuenta el autoꝛ la pꝛeſente obꝛa  (E)N tierra de inglaterra vuo grādes conquiſtas … Bl. 2b Comienca el pꝛologo  (P)Rincipe ſereniſſimo: ſacro rey ⁊ ſeoꝛ muy poderoſo: la bꝛeuedad: … Bl. 3a m. Sign. aiij u. Blz. FoIII Z. 6 Comienca la obꝛa  Hlzs. (in Leisten)  ​α (S)Ereniſſimo pꝛincipe ⁊ ſeoꝛ muy  poderoſo va excelēcia ya ē mu‑​chaſ ꝑtes ⁊ eſcripturas habꝛa viſto ⁊ leydo … Sign. b les quiſo reſpondeꝛ a coſa que le dixe  … Endet Bl. 105bβ Z. 9 … ſeruicio ēla  menoꝛ parte ď ſu real: ⁊ virtuoſa con‑​dicion humnoa.  Explicit liber.  ⁌Fue impꝛeſa la pꝛeſente obꝛa enla  muy noble: ⁊ mas leal cibdad de bur‑​gos cabeça de caſtilla. poꝛ juā de burgos A diez dias ďl mes de febꝛero: ďl  ao ď nueſtra ſaluaciō. de mill ⁊ trocientos: ⁊ nouenta ⁊ ocho aos.  U. d. Sp. α ⁌ Comiēca la tabla ďl pꝛeſente libꝛo  intitulado el baladꝛo ď merlin: … Endet Bl. 106aβ m. Blz. FoCVI Z. 40 Finis tabule.  Bl. 106b leer.
Vorlage: Faks.
Anm. Vgl. Cátedra, Pedro M. u. Jesús D. Rodríguez Velasco: Creación y difusión de “El Baladro del sabio Merlín” (Burgos, 1498). Salamanca 2000. — Gracia, Paloma: Avatares ibéricos del ciclo artúrico de la ‘Post-Vulgate’: el título del ‘Baladro del sabio Merlín con sus profecías’ (Burgos, 1498) y la colección profética derivada de la ‘Historia Regum Britanniae’. In: Zeitschrift für romanische Philologie 128(2012) S. 507–521.
Faks. hrsg. von Ramón Rodríguez Álvarez u.a. Bd 1.2. Gijón 1999.
Reproduktionen: Oviedo BU (Digitalisat).
H 11084. Kurz 266. Haebler 432. Vindel: Arte tip. VII 165.55. IBE 682. ISTC im00498800.
Oviedo BU
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
11 Sp.231a Historia. Merlin, span. (Merlin y Demanda del Gral). Sevilla, 1500. 
H 11085. Haebler 433. Vindel: Arte tip. V 393.143.
Ex. nicht nachweisbar.
Milles et Amys
H 11159. Moreau I 1509.3. Macfarlane 174. Brit.Libr.Cat. 7 S. 189. Sack: Freiburg 2184a.
Wegen Ausstattung und Adresse nicht vor 1509.
Neithart Fuchs
Der Autor der Versschwänke, Neithard von Reuental, lässt sich urkundlich nicht belegen und bleibt eine poetische Fiktion. Der Name erscheint als Titel-, Gattungs- und Berufsbezeichnung und gilt als Synonym für einen neidischen Menschen. Viele der Lieder, die erst im Laufe der Zeit hoffähig wurden, entstanden in der 1. Hälfte des 13. Jhs. Der Dichter hielt sich in Landshut und in Österreich auf. Der Titel „Neithart Fuchs“ bildet sich erst in der Drucküberlieferung.
Ausg. von F. Bobertag. Berlin, Stuttgart 1885 S. 143–292. (Deutsche National-Literatur in Entwicklungsreihen. 11.) — E. Jöst. Göppingen 1980. (Litterae. 49.)
Vgl. Verf.Lex.² VI 871–893. — Rupprich, Hans: Zwei österreichische Schwankbücher. Die Geschichte des Pfarrers vom Kalenberg. Neithart Fuchs. In: Sprachkunst als Weltgestaltung. Festschrift für Herbert Seidler. Salzburg, München 1966 S. 299–316. — Simon, E.: Neithart von Reuental. Geschichte der Forschung und Bibliographie. The Hague, Paris 1986. (Harvard Germanic Studies. 4.) — Schweikle, Günther: Neidhart. Stuttgart 1990. (Sammlung Metzler. 253.)
Zu Schiller vgl. Verf.Lex.² VIII 667.
12673 Historia. Neithart Fuchs. Daran: Jörg Schiller: Maienweise. [Augsburg: Johann Schaur, um 1491/92]. 
112 Bl. [a]b–effg–o⁸. 19–21 Z. Typ. 1:92G. Init. h, m. Rubr. α. 34 Hlzs., dar. 6 z.T. mehrmalige Wdh.
Bl. 1a leer. Bl. 1b ⁌ Neythartt  Hlzs.  Bl. 2a (H)ye nach volget gar hüpſche  abentewrige gidicht ſo gar  kurczweillyg find zeleſſenn  vnd zeſingen die der edel v  geſtreng herꝛē. Neithart fuchs geporen au meichſſenn. Rytter der durch‑​leüchtigē hochgepoꝛn fürſtē vnd herꝛn  herꝛ Otten vnd fridrichen herczogen  zů ſterreych ſaligen diener by ſeinē  zeittenn gemacht vnd volbꝛacht hatt  mit denn paurenn zů zeichellmaur in  ſterꝛeich vnd ander halbſen:  Bl. 2b ⁌ Hie kaufft Neithat zwů hoſſen zů  Nüernberg … Z.6 ain pfening ze lon  Hlzs.  ⁌ Der may gar wuneclichē hat perg  vnde tall ſo ſchon beſtalt/ … Sign. b zart dē hat ain paur gewūgen/ zehant  … Endet Bl. 110b Z. 18 … ich ſchied hin auff derꝛ  ſtt v hůb all ā vō ď geſchicht zema‑​chenn ain newes gedicht/ als ichs derꝛ  Bl. 111a welte han gericht zů ainer ler als mir  fraw Er weylich ſagen ttt.  Bl. 111b u. 112 leer.
Vorlage: Hamburg SUB (Mikrofiche).
Anm. Zum Ex. Nürnberg vgl. Matthey in Das Antiquariat 13(1957) S. 51–53.
Schr 4820. Hellwig 688. ISTC in00010500.
Hamburg *SUB
(def.). Nürnberg GermanNM
(Fragm.).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Octavianus
Es ist zunächst zu klären, ob der Text überhaupt so früh entstanden ist.
8 Bl. 24 Z. Typ. 1:109R.
Daneo: Correr 353. ISTC io00022050.
Venezia MCorrer
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Ogier le Danois
Auch Autcharius, Oger, Ogere, Uggieri, Ulivieri, Paladin Karls des Großen. Die epische Dichtung über den zum Christentum übergetretenen Sarazenen und seine Abenteuer führt auf die Tradition der Chanson de geste (u. a. Chanson de Roland) sowie auf das Versepos „Chevalerie Ogier“ zurück, das Raimbert de Paris (Ende d. 12. Jhs) zugeschrieben wird.
Die bereits vor den franz. Drucken erschienene ital. Versdichtung umfasst 3896 ottava rima; in der 131 ottava rima umfassenden Versnovelle (Libro delle battaglie del Danese) bilden 11 Terzinen den Schluss. Die Zuweisung an Francesco Tromba ist zweifelhaft.
Ausg. von Mario Eusebi. Milano-Varese 1963. (Testi e documenti di letteratura moderna. 6.) — Joseph Barrois. T. 1. 2. Genève 1969. (Romans des douze pairs de France. 8. 9.) — Carla Cremonesi. Milano 1977.
Vgl. Doutrepont S. 168–176 u.ö. — Woledge Nr 109. — Dictionnaire S. 261–263. — Dizionario S. 1761. — Rajna in Romania 2(1873) S. 153–169. — Togeby, Knud: Ogier le danois dans les littératures européennes. København 1969. — Suard in Actes du 9e congrès international de la Société Rencesvals, Padove 1982. Bd 1. Modena 1984 S. 185–202.
Französisch
158 Bl. a–xA–D⁶E⁸. 2 Sp. 40–41 Z. Typ. 1:99G. Init. b, c, d, e, g. 58 Hlzs., dar. 43 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit., xylogr. (O)gier le dānoys duc de dannemarche quj fut lūg  gedruckt des pers de fꝛance/ lequel auec layde du roy charlemaygne chaſſa les payens hoꝛs de rōme  Et remiſt le pape en ſon ſiege. … Z. 8 … fiſt le dit Ogier  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aii (C)Ertes Ieſucriſt noſtre re‑​dēpteur dit cōme il eſt eſ‑​cript au quinzieſme chapitre de mōſieur ſaīt iehan.  … Bl. 2bβ Z. 15 Cōment le duc māda tous ſes  parēs ⁊ amys pour faire lobſe  de la dame: ⁊ pour baptiſer ſon  filz lequel fut nōme Ogier.  U. d. Sp. Hlzs.  Bl. 3aα m. Sign. aiii (L)E duc fut moult trouble de la  moꝛt de la ducheſſe ſa fēme … Sign. b et de toꝯ les ioyaulx de legliſe nōt ſeulement   … Endet Bl. 157bα Z. 10 … en laquelle nous nous puiſ‑​ſons veoir tous ⁊ toutes pardurablement.  Amen.  A la louenge de dieu ⁊ de toute  la court celeſte. Cy finiſt le rommant nomme ogier le dānois  parlant des belles victoires et  gꝛans pꝛoueſſes quil eut: enſemble pluſieurs nobles pꝛīces fꝛācoys: contre les ſarrazins ⁊ infidelles. Impꝛime a paris Par  Le petit laurens.  Bl. 158 leer(?)
Vorlage: Paris Arsenal (Mikrofilm).
Reproduktionen: Paris Arsenal (Digitalisat).
Claudin II 135. ISTC io00061850.
Paris Arsenal (def.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
160 Bl. a–c⁸d–xAB⁶CD⁸. 42–43 Z. Typ. 5:96G. Init. b*, e, f, h, p, aa. Rubr. δ. 58 Hlzs., dar. 36 z.T. mehrmalige Wdh. DrM II.
Tit., xylogr. (O)gier le dānoys duc de dannemarche quj fut lūg  gedruckt des pers de france/ lequel auec layde du roy charlemaigne chaſſa les payens hoꝛs de rō‑​me ⁊ remiſt le pape en ſon ſiege. … Z. 9 fiſt le dit ogier en ſon temps.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii (I¹)Heſus criſt noſtre redempteur dit comme il eſt  eſcript au quinzieſme de monſeigneur ſaint iehan … Sign. b veoir ainſi le ſaint pere deſtitue de ſon ſiege. Et en ſe rencōtrant ſe baiſerent lun lautre  … Endet Bl. 158b Z. 26 … en laquelle nous noꝯ puiſſons veoir tous ⁊ toutes pardurablement. Amen.  ⁌ A la louenge de dieu ⁊ de toute la court celeſte. Cy finiſt le rommant nomme ogier  le dannoys parlant des belles victoires ⁊ grās pꝛoueſſes quil eut/ enſemble pluſieurs  nobles pꝛinces francoys contre les ſarraſins ⁊ infideles. Impꝛime a lyon par Iehan  vingle. Lan de grace ​.M.cccc.lxxxxvi. le ​.vi. iour doctobꝛe.  Bl. 159a DrM  Bl. 159b u. 160 leer.
Vorlage: København KglB (Mikrofilm). Firenze BN (Teilmikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64.
R 1295. Baudrier XII 200. Bechtel O-9. IGI 6983. Madsen 4282. ISTC io00061900.
Firenze BN (def.). København KglB (def.).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12676 Historia. Ogier le Danois. Paris: Antoine Vérard, [vor 25.X.1499 oder nach 1500(?)]. 
160 Bl. a–c⁸d–xAB⁶CD⁸. 40–44 Z. Typ. 2*:99G, 11:97G, 11***:94G. Init. a, l, m. Häufig Min. f. Init. Rubr. θ. 58 Hlzs., dar. 45 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit., xylogr. (O)gier le dānoys duc de dannemarche quj fut lūg  gedruckt des pers de france/ lequel auec layde du roy charlemaigne chaſſa les payēs hoꝛs  de rōme: ⁊ remiſt le pape en ſon ſiege. … Z. 9 … fiſt le dit ogier en ſon temps.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii (i)Heſus criſt noſtre redempteur dit cōme il eſt eſcript au  quinzieſme de monſeigneur ſaint iehan. … Sign. b veoir ainſi le ſaint pere deſtitue de ſon ſiege  . ⁊ en ſe rencōtrant ſe baiſerent luy lautre  … Endet Bl. 158b Z. 26 … en laquelle nous nous puiſſions veoir tous ⁊ toutes pardurablement. Amē.  A la louenge de dieu ⁊ de toute la court celeſte Cy finiſt le rommant nōme ogi‑​er le dannoys parlāt des belles victoires ⁊ grās pꝛoueſſes l eut enſemble pluſieurs  nobles pꝛinces francoys contre les ſarraſins et infideles Impꝛime a paris pour Anthoine verard libꝛaire demourant a paris ſur le pont noſtre dame a lenſeigne ſainct  Iehan leuangeliſte ou au palais au pꝛemier pilier deuāt la chapelle ou lon chante la  meſſe de meſſeigneurs les pꝛeſidens.  Bl. 159 u. 160 leer.
Vorlage: Faks. Köln UStB (Mikrofilm). Torino BNU (1 Foto).
Zur Datierung vgl. BMC.
Anm. 1. Auch ohne Hlzs. auf Bl. 1b und mit zwischen Bl. 1 u. 2 eingelegtem, beidseitig bedrucktem Widmungsbl. (in Leisten u. m. Hlzs?) m. Typ. 13*:120G, 11:97G.Bl. 1a Au Roy treſ chꝛeſtien Loys ​.xii. de ce nom  Pꝛologue  [⁶]Ource que ie congnois que oyſiuete deſtourbe … Endet Bl. 1b Z. 23 … a lexemple  de vous. En moy cōmandant voz dans plaiſirs  (IGI; z.B. Ex. Torino BNU ).
Anm. 2. Meist seiten-, oft zeilengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Anm. 3. Korrektur zum gedruckten GW: Kollation u. texliche Beschreibung korrigiert.
Faks. hrsg. von Knud Togeby. Munksgaard 1967.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. Paris BN (Digitalisat).
C 4476. Bechtel O-10. Macfarlane 121. Ce³ O-62. IGI 6984. Pell 8559. CIBN O-21. Pr 8449. BMC VIII 92.IB 41217. Chantilly 1351. Pollard: MorganL 533. ISTC io00062000.
Chantilly MConde. Köln *UStB
. London BL
(Perg.). New York MorganL. Paris BN (Perg. def.). Torino BNU (Perg. Bl. p6 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 6 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Italienisch
12677 Historia. Ogier le Danois, ital. Venedig: Lucas Dominici, 3.X.1480. 
196 Bl. a¹⁰b–m⁸n–zaabb⁶ccdd¹⁰. 2 Sp. 40 Z. Typ. 1:93R. Vereinzelt Min. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα []ue regina piena de umilitade  Miſerichordia ſei di pechatori  Vita dulcedo ſei de dignitade  … Z. 16 La inſtoria e per lo daneſe ugieri  … Sign. b Del honor che fofato al re lucano  … Endet Bl. 196bα Z. 39 Con gran trionfo eleſta econ grā gloria  Al uoſtro honor cōpita e queſta hiſtoria  ​.FINIS.  β (L²)aude e gratia ti rendo o altro dio  … Z. 10 O tu che ſpregi el canto di romanzo  … Endet Z. 21 Luca limpreſſe con ſua propria mano  Sotil de ingegno & anco di propoſta  Dominico fu il padre uenitiano  Et ſe uoi ſauer lano  Del mille quattro cento con otanta  El zorno terzo de octobre ſi canta:.  IMPRESSVM VENETIIS IOANNE  MOCENICO INCLITO DVCE VENETIARVM REGNANTE 
Vorlage: Firenze BN (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Maracchi Biagiarelli in La Bibliofilía 52(1950) S. 221–226.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. Firenze BN (Digitalisat).
IGI 6985. ISTC io00062300.
Firenze BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12678 Historia. Ogier le Danois, ital. Mailand: Leonhard Pachel, 30.VI.1498. 
18 Bl. a–de². 34–35 Z. Typ. 8:94G. Init. e. 5 Hlzs., dar. 2 Wdh.
Tit. Lo Libꝛo de le Bataglie del Daneſe.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij (A²)L Nome ſia de Dio padre e Signoꝛe.  Di tutte quante le coſſe create.  E de la Madre ſua piena damoꝛe.  … Z. 31 Per la virtu de Aſtolfo: e de Oliueri.  Rinaldo: Burato: el bon Daneſe vgeri.  … Sign. b Che doue andera il Daneſe: andero benio.  … Endet Bl. 18b Z. 5 Paſcendoui: di dire coſſi voꝛrei.  Spera in Deo ⁊ fac bonitate.  F I N I S.  Impꝛeſſum Mediolani per Magiſtrum Leonarduz. Pachel. Anno Domini ​.M.cccc.Lxxxxviij. die vltimo Menſis Iunij.  8 Verse. Enden Z. 18 Vſa lhumilitade: e voglia di coꝛe ſeꝛuire. 
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64.
Sander 2298. Pell 11204. CIBN O-22. ISTC io00062310.
Paris BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Storia di Orfeo
Das italienische Cantare über die mythische Gestalt des Orpheus ist nach Ugolini in drei Textgruppen überliefert. Die Inkunabelausgabe gehört zur 88 ottava rima umfassenden 1. Redaktion. Der anonyme Verfasser kennt Ovids „Metamorphosen“ (X u. XI), er verwertet aber vor allem die „Stanze d’Orfeo“ des Angelus Politianus, denen er ganze Strophen wörtlich entlehnt.
Ausg. Lommatzsch III S. 52–63.
Vgl. Ugolino, Francesco A.: I cantari d’argomento classico. Genève, Firenze 1933 S. 138–147. — Lommatzsch I S. 13, III S. 7. — Heitmann in Romanistisches Jahrbuch 14(1963) S. 45–77. — Joukovsky, Françoise: Orphée et ses disciples dans la poésie française et néo-latine du XVIe siècle. Genève 1970. (Publications romanes et françaises. 109.)
12679 Historia. Storia di Orfeo. [Rom: Johann Besicken und Martin von Amsterdam, um 1500] [vielmehr nach 1500]. 
6 Bl. a⁶. 2 Sp. 32 Z. Typ. 1:87G, 8:106G. Init. h. 1 Hlzs.
Tit. La hiſtoꝛia de Oꝛpheo.  Hlzs.  Bl. 1bα (B²)Enigno alto e clemente ſignoꝛe  che tutto luniuerſo ſignoꝛeggie  pieno di charita pieno damoꝛe  che per cōpaſſion della tua greggie  … Endet Bl. 6bβ Z. 30 la donna e ſol di bonio el fructo el fioꝛe  peroloꝛ ſol ſeguire habian memoꝛia  adun baiocho ſta lanticha ſtoꝛia  Finis. 
Vorlage: Roma BCasanat (Mikrofilm).
Zur Datierung: Vgl. Veneziani in Gutenberg-Jahrbuch 2005 S. 95.
Reproduktionen: Roma BCasanat (IISTC). Roma BCasanat (Digitalisat).
R 941. IBE 2919. IGI 7031. ISTC io00103200.
El Escorial RB. Roma BCasanat.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Ottinello e Giulia
Versdichtung in 62 ottava rima; das sehr alte Motiv findet sich bereits in der orientalischen Literatur. Möglicherweise beruht die italienische Versnovelle auf einer wahren Begebenheit, die sich im Jahre 1456 am Hofe von Taranto abgespielt hat. Sie gilt als italienische Variante der provenzalischen Erzählung von „Pierre de Provence et la belle Maguelonne“.
Ausg. in Poemetti popolari italiani. Hrsg. A. d’Ancona. Bologna 1889 S. 391–558.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 46–47. — Lommatzsch I S. 14 u. 96–99. — Dizionario S. 1013–1014.
4 Bl. a. 2 Sp. 32 Z. Typ. 7:80R. Min. f. Init.
Bl. 1aα m. Sign. a (o³) Vero ſōmo & iuſto redēptore  gouernator di tucto luniuerſo  inluſtra alto il mio miſero co  … Endet Bl. 4bβ Z. 23 & uiſſono gran tempo con uictoria  al uoſtro honor finita e queſta hiſtria  Finito Octinello & lulia 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Borm: IG 1360. ISTC io00117850.
Wolfenbüttel *HerzogAugustB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 32–33 Z. Typ. 4:86R. Init. d. Rubr. γ. 1 Hlzs.
Bl. 1a ⁌ Incomincia la hiſtoria di Octinello & Iulia  Hlzs.  ​α (O²) Vero ſōmo & giuſto redēptore  gouernator di tutto luniuerſo  illuſtra alquāto il mio miſero core  … Endet Bl. 4bβ Z. 31 gli fu gli ſproni & uiſſe ī grā uictoria  al uoſtro honore e/ decta ſta iſtoria  U. d. Sp. Finita e/ la hiſtoria di Octinello & Iulia 
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Zur Datierung vgl. Anm. zu GW 11285.
Sander 5240. Rhodes: Firenze 474. Ce³ S-792. Rhodes: Cini O23. ISTC io00117860.
Erlangen *UB. Venezia FondazCini
. Washington (D.C.) LC
.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 32–33 Z. Typ. 1**:97R. Init. h. Rubr. α. 1 Hlzs.
Bl. 1a ⁌ Incomincia la hiſtoria di Octinello & Iulia  Hlzs.  ​α (O³) Vero ſōmo & giuſto redēptore  gouernator di tutto luniuerſo  illuſtra alto il mio miſero core  … Endet Bl. 4bβ Z. 31(?) gli fu gli ſproni & uiſſe ī grā uictoria  al uoſtro honore e decta ſta iſtoria.  U. d. Sp. ⁌ Finita e la hiſtoria di Octinello & Iulia 
Vorlage: De Marinis: Livres à figures. 91. (Abb.).
Sander 5240. ISTC io00117870.
Venezia FondazCini
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Paganino e Ricciardo
Annomye Versnovelle in 80 ottava rima. Bearbeitung nach dem „Decamerone“ (II, 10) des Giovanni Boccaccio
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 52.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40–41 Z. Typ. 3:88R. Init. c.
Bl. 1a Nouella di Paganino & di meſſer Ricciardo  α (I²)Mmaculato idio ſignor ꝑfecto  doue ꝑ gratia a te ſem ricorro  ꝑ le uirtu che tu in fōdi ī mio pecto  … Endet Bl. 4bβ Z. 39 dinō tor dōna et ſtar cō feſta et riſo  di qua fia uita & di la paradiſo  F I N I S 
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Reproduktionen: Erlangen UB (Digitalisat).
Rhodes: Firenze 478. ISTC ip00008500.
Erlangen *UB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Paris et Vienne
Die in ganz Europa erfolgreiche Prosaerzählung entstand in der 2. Hälfte des 14. Jhs. Behandelt wird das beliebte Motiv vom Schicksal zweier Liebenden aus ungleichem Stande. Pierre de la Cépède (Seppade, Seppede, Cypede) übertrug 1438 eine provenzalische Vorlage ins Französische und erwähnte einen katalanischen Ursprung. Für eine katalanische Tradition spricht der Druck von 1495. Die gegenüber der französischen Vorlage verkürzte italienische Prosafassung wurde Carlo (di Piero) del Nero zugeschrieben und entstand zwischen 1460 und 1470. Eine Versfassung in ottava rima, die sehr erfolgreich wurde, entstand im 16. Jh.
Der Druck in mittelniederdeutscher Sprache entstand nach der ersten niederl. (flämischen) Ausgabe von 1487, die sich aus der französischen Tradition herleitet. Die Holzschnittserie der niederl. Ausgabe schuf der „Meister von Haarlem“. Der Drucker Gerard Leeu übernahm sie sowohl für seine niederdeutsche als auch für seine fast zeitgleich erschienene französische Ausgabe.
Ausg. Engl. von Mc Edward Leach. London 1957. — Franz. von Robert Kaltenbacher. Erlangen 1904. (Romanische Forschungen. 15.) — Niederdeutsch von A. Mante. Lund 1965. (Lunder germanistische Forschungen. 37.) — Katalan. von Pedro Cátedra. Gerona 1986.
Vgl. Woledge 120. — Dictionnaire S. 1178–1179. — Dizionario S. 1672. — Debaene S. 133–140. — Lommatzsch I S. 36–40. — Ertzdorff S. 62–63. — Saint-Clair in Semasia 4(1977) S. 65–99. — Menke in Jahrbuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung 102(1979) S. 91–161. — Cotton, W. T.: Fidelity, Suffering and Humor in Paris and Vienne, dans chivalric Literature. Kalamazoo 1980. (Studies in Medieval Culture. 14.) — Karlinger in Romanisches Mittelalter. Festschrift für Rudolf Baehr. Göppingen 1981 S. 127–142. — Babbi in Quaderni di Lingue e Letterature 10(1985) S. 187–208. 13(1988) S. 5–16. — Monti in Quaderni di Lingue e Letteratura 13(1988) S. 81–92. — Verf.Lex.² VII 306–309; XI 1163–1164.
Französisch
12684 Historia. Paris et Vienne. Bearb. Pierre de la Cépède. [Lyon: Guillaume Le Roy, um 1480]. 
62 Bl. 2 Sp. 27–28 Z. Eine got. Type. Eine Init.
Anfang unbekannt. Endet Bl. 62aβ Z. ? Cy finiſt liſtoyre du vaillant et noble chevalier Paris e de la belle Vienne, fille du dauphin de Viennoys.  Bl. 62b leer.
Vorlage: Claudin Table 126.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 70.
Claudin III 43. ISTC ip00112500.
Agen ehem. BMun.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12685 Historia. Paris et Vienne. Bearb. Pierre de la Cépède. [Lyon: Matthias Huss, um 1485/87]. 
48 Bl. a–f⁸. 32–34 Z. Typ. 11*:100G. Min. f. Init. 27+? Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aii Cy commence lyſtoire du treſuaillant cheualier paris ⁊ de  la belle vienne fille du daulphin leſquelz pour layaulmēt ay‑​mer ſouffrirent moult daduerſites auāt quilz puiſſent iouyr  de leurs amours.  (a)V tēps du roy Charles roy de frāce de lincarna‑​ciō noſtre ſeigneur iheſu criſt mil deux cens ​.lxxi. en  la terre du pays du daulphine en vne cite  ſe nomme vienne … Sign. b dangleterre et de noꝛmandie. et cheſcun mectoit ſon entende‑… Endet Bl. 47b Z. 16 … Pource pꝛions noſtre ſeigneur  puiſſons  faire telles euures en ce monde affin quen telle maniere les  puiſſons acōpaigner en la gloire pardurable de paradis.  Amen.  Cy finiſt liſtoyre du vaillant et noble cheualier Paris et  de la belle vienne fille du daulphin de viennoys.  Bl. 48 leer(?).
Vorlage: New York MorganL (Mikrofilm).
Pell 8870. ISTC ip00112600.
New York *MorganL
(Bl. 1, 8 u. 48 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12686 Historia. Paris et Vienne. Bearb. Pierre de la Cépède. Antwerpen: Gerard Leeu, 15.V.1487. 
40 Bl. a–f⁶g. 2 Sp. 36–38 Z. Typ. 14:100G. Init. d, e, f, n, o. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. γ. 29 Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh. DrM V.
Tit. ⁌ Liſtoire du treſuaillant cheualier paris  et de la belle vienne fille du daulphin  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. a2 ⁌ Cy commēce liſtoire du treſuaillāt cheualier paris et de la belle vienne fille du daulphin … Z. 7 (A¹⁰)V tēps  du roy  Char‑​les roy  de frā‑​ce de līcarna‑​ciō no‑​ſtre ſeigneur  jhū criſt … Sign. b mour eſt du tout a luy ⁊ a luy labau  … Endet Bl. 39aβ Z. 6 … affin que en telle maniere  les puiſſons acōpaigner en la gloi‑​re pardurable de paradis. AMEN  ⁌ Cy finiſt liſtoire du vaillant  et noble cheualier paris Et de  la belle Vienne fille du daul‑​phin de viennois. Empꝛien‑​tee en Anuers Par moy Ghe‑​rard leeu. Lan Mil.CCCC.lxxxvij. ​le ​.xve. iour du mois  de May.  Bl. 39b DrM  Bl. 40 leer.
Vorlage: Paris BN. Wien NB (Mikrofilme).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Paris BN (Digitalisat).
C 4608. Conway 331. Kok: Houtsneden S. 282. 467. CA 941. Hellinga: PT I 70.II 419. ILC 1691. Bechtel P-20. Pell 8867. CIBN P-28. ISTC ip00112800.
Paris BN (Bl. 1 fehlt). Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12687 Historia. Paris et Vienne. Bearb. Pierre de la Cépède. Paris: Denis Meslier, [um 1491]. 
52 Bl. a–e⁸fg⁶. 30 Z. Typ. 1:96G, 2:230G. Min. f. Init. Rubr. β. 29 Hlzs., dar. 9 Wdh. DrM I.
Tit. ⁌ Paris et vienne  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii Cy cōmence lyſtoire du treſuaillant cheualier paris ⁊ de  la belle vienne fille du daulphin … Z. 5 (a)V temps du roy Charles roy de france de lincar‑​nation noſtre ſeigneur ihū criſt … Sign. b te de flandres ſeſtoit grandement courrouce contre les frereſ  … Endet Bl. 51b Z. 19 affin que en telle maniere les puiſſons acōpaigner en la gloire pardurable de paradis. Amen.  Cy finiſt liſtoire du vaillant et noble cheualier Paris ⁊ de  la belle Vienne fille du daulphin de viennois. Impꝛime a  paris en la rue de la herpe a lēſeigne du pilie vert par denis  meſlier Impꝛimeur.  Bl. 52a Hlzs.  Bl. 52b DrM 
Vorlage: Kat. Bibl. Schäfer (Abb.). Bonna (ehem. Schäfer) (Einzelfotos)..
Zur Datierung vgl. Kat. Bibl. Schäfer.
Anm. Vgl. Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 108–109 Nr 22 m. Abb..
Bechtel P-21. Kat. Bibl. Schäfer 262. ISTC ip00112850.
Bonna (Genève).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12688 Historia. Paris et Vienne. Bearb. Pierre de la Cépède. Paris: Denis Meslier, [um 1491] [vielmehr um 1500]. 
42 Bl. a–g⁶. 36–37 Z. Typ. 2:230G, 3:81G. Init. a, b. Rubr. ε. 28 Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit. (P¹)aris et vienne  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii. ⁌ Cy cōmence lyſtoire du treſuaillant cheualier paris et de la  belle vienne fille du daulphin … Z. 5 (A³)V tēps du roy Clarles roy de frāce de lincarnation de  noſtre ſeigneur ieſu criſt … Sign. b chambꝛe car le cueur le me dit. En par ma foy ſeur il eſt vertu‑… Endet Bl. 41b Z. 22 … affi que en telle maniere les puiſſōs acompaigner en  la gloire pardurable de paradis. Amen.  ⁌ Cy finiſt lyſtoire du vaillant ⁊ noble cheualier Paris et de la belle vienne fille du daulphin de viēnoys  Impꝛime a paris en la rue de la herpe a lenſeigne du  pilie vert par Denis meſlier Impꝛimeur.  Bl. 42 leer(?).
Vorlage: Chantilly MConde (Mikrofilm).
Zur Datierung: Die Datierung ergibt sich aus dem Zustand des Holzschnittes, vgl. auch Kat. Bibl. Schäfer 262 und 269.
Anm. Korrektur zum gedruckten GW.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74.
C 4607. Claudin II 110. 111. Bechtel P-22. Pell 8869. Chantilly 1407. ISTC ip00113100.
Chantilly MConde (Bl. 42 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12689 Historia. Paris et Vienne. Bearb. Pierre de la Cépède. Paris: Jean Tréperel, [um 1498]. 
52 Bl. a–e⁸fg⁶. 29–31 Z. Typ. 3*:102G, 11:120G. Einmal Min. f. Init. 27 Hlzs., dar. 16 z.T. mehrmalige Wdh. DrM I.
Tit. Paris et Vienne.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii Cy cōmence lyſtoire du treſuaillāt cheualier paris ⁊ de la  belle vienne fille du dauphin … Z. 5 []V temps du roy Charles roy de frāce de līcarna‑​cion noſtre ſeigneur iheſu criſt … Sign. b perdꝛe voſtre bonne fēme ne voſtre honneur ne le pꝛis auſſi  … Endet Bl. 50b Z. 24 affin que en telle maniere ſes puiſſōs acōpaigner en la gloi‑​re pardurable de paradis. Amen  Cy finiſt lyſtoire du vaillāt et noble cheualier Paris ⁊ de  la belle Vienne fille du daulphin de viēnois   Impꝛime a  paris ſur le pont noſtre dame a lenſeigne Sainct laurēs Par  Iehan treperel marchant et Impꝛimeur.  Bl. 51a Hlzs.  Bl. 51b DrM  Bl. 52 leer.
Vorlage: New York MorganL (Mikrofilm).
Zur Datierung: Wegen des Zustands der Hlzs. früher als Nr 12690.
Anm. Shaw, David J.: Unrecorded French Incunables in the Thüringer Universitäts- und Landesbibliothek. In: The Library 6,19(1997) S. 197–220 Nr 12.
Reproduktionen: Jena ULB (Digitalisat).
Bechtel P-23. Ce³ P-113. Pollard: MorganL 534. 1489. ISTC ip00113000.
Jena ULB
. New York *MorganL.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12690 Historia. Paris et Vienne. Bearb. Pierre de la Cépède. Paris: Jean Tréperel, [vor 6.III.1499]. 
52 Bl. A–E⁸FG⁶. 30–31 Z. Typ. 3*:102G, 11:120G. Init. a, b. 27 Hlzs., dar. 16 z.T. mehrmalige Wdh. DrM I.
Tit. Paris et Vienne  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aii Cy cōmence lyſtoire du treſuaillāt cheualier paris ⁊ de la  belle vienne fille du daulphin … Z. 5 (A)V tēps du roy: Charles roy de frāce de lin‑​carnatiō ne ſeigneur iheſu criſt: … Sign. b perdꝛe voſtre bonne femme ne voſtre honneur ne le pꝛis auſſi  … Endet Bl. 51b Z. 25 affin que en telle maniere les puiſſōs acōpaigner en la gloire  pardurable de paradis: Amen  Cy finiſt lyſtoire du vaillāt et noble cheualier Paris ⁊ de  la belle Vienne fille du daulphin de viēnois   Impꝛime a  paris ſur le pont noſtre dame a lenſeigne Saint laurēs Par  Iehan treperel marchant et Impꝛimeur:  Bl. 52a Hlzs.  Bl. 52b DrM 
Vorlage: Jena ULB (Original).
Zur Datierung: Wegen des Zustands der Init. a früher als Nr 12739.
Anm. Meist seitengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Reproduktionen: Jena ULB (Digitalisat).
ISTC ip00113050.
Jena *ULB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Englisch
12691 Historia. Paris et Vienne, engl. Übers. William Caxton. Westminster: William Caxton, 19.XII.1485. 
36 Bl. a–c⁸de⁶. 2 Sp. 39 Z. Typ. 4*:100G. Init. b. Rubr. α.
Bl. 1aα m. Sign. aj ⁌ Here begynneth thyſtoꝛye of  the noble ryght valyaunt ⁊ woꝛthy knyght Parys/ and of the  fayr Vyēne the daulphyns dou‑​ghter of vyennoys/ … Z. 10 (I³)N the tyme of kynge  Charles of Fraunce the  yere of our loꝛd Iheſu  Cryſt … Sign. b boꝛne awaye wyth hym the thre  … Endet Bl. 35aβ Z. 39 … that in ſuche wyſe we  Bl. 35bα may accompanye them in the perdurable glorye of heuen Amen/  ⁌ Thus endeth thyſtorye of the  noble and valyaunt knyght pa‑​rys/ and the fayr vyenne doughter of the doulphyn of Vyen‑​noys/ tranſlated out of frenſſhe  in to englyſſhe by wylliam Cax‑​ton at weſtmeſtre fynyſſhed the  laſt day of Auguſt the yere of  our loꝛd M CCCC lxxxv/ and  enpꝛynted the xix day of decem‑​bre the ſame yere/ and the fyrſt  yere of the regne of kyng Harry  the ſeuenth/  ⁌ Explicit ꝑ Caxton  Bl. 36 leer(?).
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 48. Res.Publ. Unit 64. London BL (Digitalisat).
C 4605. Duff-Hellinga 337. Pollard-Redgrave² 19206. Needham: Printer Cx 82. Pr 9660. ISTC ip00113500.
London BL
(Bl. 36 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12692 Historia. Paris et Vienne, engl. Übers. William Caxton. Antwerpen: Gerard Leeu, 23.VI.1492. 
40 Bl. a–e⁸. 2 Sp. 38–39 Z. Typ. 11:99G. Init. c, d, f, l. Rubr. γ. 29 Hlzs., dar. 5 z.T. mehrmalige Wdh. DrM V.
Tit. ⁌ Thyſtoꝛye of the right noble and woꝛthy knyght parys and of  the fayꝛe vyenne the dolphyns doughter of vyennoys.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aij ⁌ Here begynneth thyſtoꝛie of the  noble ryght vaylliaūt ⁊ woꝛthy kni‑​ght Parys/ ād of the fayꝛ Vyēne … Z. 9 (I)N the tyme of kynge  Charles of Fraūce the  yere of our loꝛd Iheſu  criſt … Sign. b and the thꝛe jewellys that ben in thē  … Endet Bl. 40bα Z. 8 … that in ſuche wiſe we may accompanye them in the perdurable gloꝛye  of heuen/ (A¹)men  β (T¹)hus eyndeth thyſtoꝛye of the no‑​ble and vaylyaunt knyght parys. ād  the fayꝛ vyēne doughter of the doulphyn of vyennoys/ tranſlated out of  frenſſhe in to Englyſſhe by Wylliam  Caxton at weſtmeſtre/ ⁊ pꝛentyd by  me Gerard Leeu in the towne of an‑​dewarpe In the yere of our loꝛd ​.M.CCCC. fowꝛe ſkoꝛe and twelve: ād  fynyſſhed the xxiij. day of Iuyne  DrM 
Vorlage: Dublin TrinityC (Mikrofilm).
C 4606. Conway 333. Kok: Houtsneden S. 284. 293. Duff-Hellinga 338. Pollard-Redgrave² 19207. CA 944a. Hellinga: PT I 71.II 421. ILC 1695. Abbott 197. ISTC ip00113600.
Dublin TrinityC.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Italienisch
12693 Historia. Paris et Vienne, ital. Treviso: Michele Manzolo, 27.III.1482. 
88 Bl. a–l⁸. 25–26 Z. Typ. 5:112R. Min. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. aii COMINCIA LA ELEGANTE ET BELLA HISTORIA DE LI NOBILISSIMI AMANTI PARIS ET VIENA.  (n)EL tempo che uiueua lo Re Carlo de  frāza era Dolfino de vienna uno chiamato per nome miſſier Gotofredo di  lāzuni ꝓximo parēte del dicto re Carlo: … Sign. b in fina chio non lo cognoſcero e perſona del mondo  … Endet Bl. 87b Z. 18 … Et andare a la ſua Celaſtial gloria A la  quale ne cōducha Idio che uiue e regna infinita ſecula ſeculorum.  ​.AMEN.  FINISSE LA HISTORIA DE LI NOBILI  AMANTI PARIS ET VIENA IMPRESSA  A TARVISO PER MAISTRO MICHIEL  MANZOLO DE PARMA. ANNO ​.MCCCCLXXXII. A DI XXVII. DE MARZO.  Bl. 88 leer.
Vorlage: Roma BCorsin (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Roma BCorsin (Digitalisat).
R 1755. Rhodes: Treviso 62. IGI 7230. BMC XII 64.IA 28369. ISTC ip00115500.
London BL
. Roma BCorsin
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12694 Historia. Paris et Vienne, ital. Venedig: [Antonius de Strata], 4.IX.1486. 4° u. 8°
60 Bl. a–g⁸h. 33–35 Z. Typ. 3:84R. Meist Min. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. aii COMINCIA LA ELEGANTE ET BELLA HI‑​STORIA DE LI NOBILISSIMI AMANTI PARIS  ET VIENA.  (n)El tempo che uiueua Carlo re di franza  era Dolfino de uiena … Sign. b cto tanta prodeza per acꝗſtare la ſua gratia. Et per ho fra… Endet Bl. 59a Z. 11 … Et andare a la ſua Celeſtial gloria A la  quale ne conducha Idio che uiue e regna infinita ſecula  ſeculorum.   Amen.  FINISSE LA HISTORIA DE LI NOBILI AMANTI  PARIS ET VIENA IMPRESSA A VENETIA AN‑NO ​.MCCCCLXXXVI. A DI ​.IIII. DE SETEMBRIO  Bl. 59b u. 60 leer.
Vorlage: New York MorganL (Mikrofilm).
Anm. Formatangabe gegenüber dem gedruckten GW korrigiert: “mixed format, mostly octavo on Royal sheets cut in half before printing, with only a couple of sheets of Chancery at the end” (Mitteilung von Neil Harris, 2.XI.2016).
Ce³ P-116. Pollard: MorganL 899. ISTC ip00116000.
New York *MorganL.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12695 Historia. Paris et Vienne, ital. Venedig: [Bernardinus Benalius], 3.IV.1490. 
46 Bl. a–e⁸f⁶. 38–39 Z. Typ. 10:80R. Meist Min. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. aii COMINCIA LA ELEGANTE ET BELLA HISTOIRA  DE GLI NOBILISSIMI AMANTI PARIS ET VIENA.  (n)EL Tempo che uiueua Carlo re de Frāza era  Dolfino de Viena … Sign. b (t³)Orniamo a Viena laqual aſpectaua con grandiſſimo deſide… Endet Bl. 46b Z. 14 … Et andare a la ſua celeſtial gloria: A la quale ne conducha idio  che uiue e regna infinita ſecula ſeculo℞. Amen.  Finiſſe la Hyſtoria de gli nobili amāti Paris & Viena Impreſſa  in Venetia Del anno Del ​.Mcccclxxxx. A di ​.iii. de Aprillo. 
Vorlage: Bamberg SB (Kopie).
Maignien 321. ISTC ip00116900.
Bamberg *SB. Grenoble BMun.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12696 Historia. Paris et Vienne, ital. Venedig: Johannes Tacuinus, 18.VIII.1492. 
40 Bl. a–e⁸. 40 Z. Typ. 1:80R, 2:140G. Min. f. Init.
Tit. Inamoꝛamento de Paris e Viena.  Bl. 2a m. Sign. aii COMINCIA LA ELEGANTE ET BELLA HISTORIA DEGLI NOBILISSIMI AMANTI PARIS ET VIENA.  (n)EL Tēpo che uiueua Carlo Re de Franza era Dolfino de Viena … Sign. b Iſabella. Laſſiamo de Viēa & diremo de miſſer Iacomo padre de Paris. Si  … Endet Bl. 40a Z. 35 … Et andare a la ſua celeſtial gloria: A la quale ne conducha idio  che uiue e regna infinita ſecula ſeculorum. Amen.  Finiſſe la Hyſtoria de gli nobili amanti Paris & Viena Impreſſa in la ī‑​clita cita di Venetia. Per Ioanne da Trino. Nel anno del noſtro Signore  M.cccclxxxxii. A di ​.xviii. de Agoſto.  Bl. 40b leer.
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
C 4609. BSB-Ink P-484. Pr 5419. BMC V 527.IA 24013. Borm: IG 2029. ISTC ip00116300.
London BL
. München SB
. Wolfenbüttel *HerzogAugustB.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Katalanisch
12697 Historia. Paris et Vienne, katalan. Gerona: [Diego de Gumiel], 5.VI.1495. 
28 Bl. a–c⁸d. 30 Z. Typ. 1:99G, 2:135G. Init. b, c. Min. f. Init. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. .a.ij. Hiſtoꝛia de las amoꝛs: e vida del ca‑​ualler paris: e de viana filla del dalfi  de frança  (E)Nlo temps del gran emperadoꝛ carles rey de frāça fill del rey pepi :qui  de la vna ꝑt deſpāya lança los mo‑​ros e de alla trague e expelli lur in  fael e cruel ſenyoꝛia. Era dalfi de la ciutat de  viana … Sign. b partida paris dix a ſa mare. Senyoꝛa la clau… Endet Bl. 28a Z. 2 fills e filles molt fauoꝛits en caſar  ab caſes reals de arago y ď frança :y  en lo moꝛir los fō feta molta honra  ſegons la vida dells atot lo mon era eſtada accepta:  ⁌ Acaba la hyſtoꝛia e vida dels dos anamo‑​rats ço es del caualler paris e de viana filla ďl  dalfi de frança. empꝛemtada en la inſigna ciutat de gerona a  .v. de iūy any Mil.cccc.lxxxxv  Bl. 28b leer.
Vorlage: København KglB (Mikrofilm).
Faks. hrsg. von Pedro M. Cátedra. Girona 1986.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 55.
Kurz 293. Haebler 516. Vindel: Arte tip. I 174.102. Madsen 3044. ISTC ip00113700.
København KglB (Bl. 4 u. 5 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12698 Historia. Paris et Vienne, katalan. [Barcelona: Diego de Gumiel, um 1499]. 
30 Bl. a–c⁸d⁶. 29 Z. Typ. 1:99G, 3:70G (als Sign.), 5:137G. Init. b, e. Rubr. α. 2 Hlzs. DrM II.
Tit. Paꝛis e viana.  DrM  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aj. Comença la hiſtoꝛia de las amoꝛs  e vida del caualler paris: e ď viana  filla del dalfi de frança.  (E)N lo temps ďl gran emperadoꝛ carles Rey de  frança fill ďl rey pepi: … Sign. b pos: e lo dia apꝛes lo pare dix adoardo. yo veig… Endet Bl. 28b Z. 25 … fills e filles molt  fauorits en caſar ab caſes reals de Arago y de  frança: y en lo moꝛir los fon feta molta honra  ſegōs la vida ďlls atot lo mō era ſtada acepta.  Bl. 29 u. 30 unbekannt.
Vorlage: Barcelona BCatal (Mikrofilm).
Kurz 292. Haebler 515.5. Vindel: Arte tip. I 164.97. IBE 4294. ISTC ip00113750.
Barcelona BCatal
(Bl. 29 u. 30 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsch
12699 Historia. Paris et Vienne, niederdeutsch. Antwerpen: Gerard Leeu, 1488. 
36 Bl. A–F⁶. 2 Sp. 39–40 Z. Typ. 4B:100G. Init. d, e, f, n, o. Rubr. γ. 29 Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh. DrM V.
Tit. De hiſtoꝛie van deme vꝛamen riddere  paris. vnde vā der ſchone vienna des  dolfÿns dochter.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα ⁌ Hier beghynnet ene hiſtoꝛie vā ene‑​me vramē riddere gheheten paris v  vā der alderſchoenſten vrouwē ghehetē vienna. ene dochter des weldeghen  heren dolfynes/ … Z. 10 (I¹⁰)N dien  tidē ko‑​nīg kar‑​les des  konigeſ  vā vrākriken in  den iarē  ons he‑​ren ​.M.cc. vnde en vndeſeuētich. was in deme  lande vā doifynieu in ener ſtad ghehe‑​ten vyenna … Sign. b menlike riddere werē de erē ſchonheit  … Endet Bl. 35bα Z. 27 … Laet vns no ghod den heeren  bidden dat he vns voꝛlene hir ſo tho leuē dat wij myt em ewichliken moeten  myt em vꝛolijck ſijn in ſijneme ewighē  rijke Amen  ⁌ Dyt boeck is voelmaket v gepꝛent  in de vormarde coopſtad vā Antwerpē bi my Gerrard leeu. Im iar vns heren ​.M.CCCC. vnde ​.lxxxviij.  Bl. 36a leer. Bl. 36b DrM 
Vorlage: Uppsala UB (Mikrofilm).
C 4604. Borchling-Claussen 130. Conway 332. Kok: Houtsneden S. 283. CA 943. Hellinga: PT I 70.II 420. ILC 1696. Ce³ P-114. Collijn: Uppsala 721. Walsh: Harvard 3938. ISTC ip00115200.
Cambridge (Mass.) HoughtonL. Uppsala UB.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederländisch
12700 Historia. Paris et Vienne, niederl. Antwerpen: Gerard Leeu, 19.V.1487. 
36 Bl. a–f⁶. 2 Sp. 38 Z. Typ. 4B:100G. Init. d, e, f, n, o. Rubr. γ. 29 Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh. DrM V.
Tit. Die hiſtoꝛie van dē vꝛomen ridder pa‑​rijs ende vā die ſchone vienna des dolphijns dochtere.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aij. ⁌ Hier begint die hiſtoꝛie van den ſeer  vꝛomen ridder parijs: e vā der ſcoon  der vienne des dolphyns dochtere. die  welcke om getꝛouwe liefdē wille vele  wederſpoets leden. al eer ſy haer min‑​ne ghebꝛuyckē mochten  (T¹⁰)En tiden  vā coninc  kaerle vā  vꝛācrijc īt  iair ōs herē ​.M.cc.lxxi. was  … Sign. b ter liefden van conſtancie ſijnre ſuſter  … Endet Bl. 36aβ Z. 12 … Laet  ons daerō gode biddē onſen here dz hi  ons gracie lenē wille ons leuē al hier  ſo te beleiden dz wi mz hē in ſij eewich  rijck tſamē regnerē e leuen moetē in  der ewicheyt ’ Amen  Bl. 36b ⁌ Dit boeck is voleyndt ende gepꝛent in die vermaerde coopſtadt van Ant‑​werpē bij my Ge­raerdt leeu. Int iaer ons heeren ​.M.CCCC. e lxxxvij. op  den xix. dach van meyde  DrM 
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 68. Paris BN (Digitalisat).
HC 12421. Conway 331. Kok: Houtsneden S. 282. CA 942. Hellinga: PT I 70.II 419. ILC 1692. Pell 8868. CIBN P-29. ISTC ip00113800.
Paris *BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12701 Historia. Paris et Vienne, niederl. [Antwerpen: Gerard Leeu, um 1491/92]. 
36 Bl. a–f⁶. 2 Sp. 38–39 Z. Typ. 12:99G. Init. c, d, f. Rubr. γ. 28+1(?) Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit. (D³)Ie hiſtoꝛie van den vꝛomen ridder  paris ende vā die ſcone viēna des  dolfyns dochter vā viēnoys.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aij Hier beghint die hiſtoꝛie vā dē vꝛomen ridder paris. e van ď ſcoenre  viēne des dolfyns doehteꝛ … Z. 7 (T)En tijden vā coninck  kaerle vā vꝛāckerijcke  int iaer ons  heren M.cc.lxxi. was … Sign. b ter liefden vā conſtācie ſynre ſuſteꝛ  … Bricht ab Bl. 35bβ Z. 24 Hoe paris die ſchone vienne trouwede. ende van dier feeſtē dier ghe‑​houden wart 
Vorlage: Dublin TrinityC (Mikrofilm).
C 4603. Kok: Houtsneden S. 283. 293. CA 942a. Hellinga: PT I 71.II 421. ILC 1693. Abbott 404. ISTC ip00114500.
Dublin TrinityC (Bl. 36 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12702 Historia. Paris et Vienne, niederl. Antwerpen: Govert Bac, [um 1494]. 
56 Bl. a–h⁶ik. 30 Z. Typ. 1:99G, 2:180G. Min. f. Init. Rubr. α. 3mal ders. Hlzs. DrM II.
Tit. Die hyſtoꝛie van den vꝛo‑​mē ridder Paris ende uā  die ſchone vienne  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij ⁌ Hier beghint die hiſtoꝛie vā dē ſeer vꝛomē  ridder Paris. eū van ď ſchoēre Viēnē des dolphijns dochter. … Z. 6 (t³)En tijden vā coninc Karel vā vꝛācrijc  Int iaer ōs herē M.CC.lxxi. … Sign. b Eerſt quā daer een ridder die in ſijn wapene  … Endet Bl. 56a Z. 7 ⁌ Laet ons daerom gode bidden dat hi ons  gracie verleenen wille ons leuen hir alſo te  beleyden dat wi met hem in ſijn eewighe rijcke te ſamen regneren ende leuen moeten in‑​der eewicheyt. Amen.  ⁌ Ghepꝛent Tantwerpen buten die Camerpoert/ bi mi Gouaerdt back. Int Vogelhuys  Bl. 56b DrM 
Vorlage: GW-Manuskript.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 69. Washington (D.C.) LC (Digitalisat).
C 4602. Conway 342. Kok: Houtsneden S. 634. 636. CA 944. Hellinga: PT I 96.II 391. ILC 1694. Ce³ P-115 u.Suppl. ISTC ip00115000.
Washington (D.C.) *LC.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Pierre de Provence et la belle Maguelonne
Anonyme Prosaerzählung, die sich wohl von einer Gründungslegende der Kathedrale von Maguelonne herleitet. Das Handlungsschema entspricht dem Typus der Eustachius-Placidas-Legende und ähnelt sehr der Verserzählung „Ottinello e Giulia“. Die frühen Lyoneser Drucke wie auch die wenigen Handschriften entsprechen der ersten Textversion, die späteren Drucke sind eine leicht gekürzte Fassung, die zeitweilig Bernard de Treviez (Tréviers) zugeschrieben wurde. Diese Redaktion ist die Basis für die europäische Tradition.
Ausg. von A. Biedermann. Paris, Halle 1913. — Régine Colliot. Aix-en-Provence 1977.
Vgl. Verf.Lex.² V 1142–1148. — Ertzdorff S. 58–62. — Woledge 121 u. Suppl. S. 76–78. — Söderhjelm in Mémoires de la Société Néophilologiques de Helsingfors 7(1924) S. 7–49. — Coville, A.: La vie intellectuelle dans les domaines d’Anion-Provence. Paris 1941 S. 462–481. — Babbi in Medioevo romanzo e orientale. Testi e prospettive storiografiche. Colloquio Internazionale Verona 1990. Rubbettino 1992 S. 245–261. (Medioevo Romanzo e Orientale. Colloqui. 1.)
52 Bl. [a]a–f⁸. 2 Sp. 26–28 Z. Typ. 1*:119G. Init. a.
Bl. 1 leer. Bl. 2 unbekannt. Bl. 3aα Cy cōmēce la table de ce  ſēt liure  eſt dict liſtoyre de pieꝛꝛe et de la belle  maguelonne  … Tab. endet Bl. 4aβ Z. 26 Cy finiſt la table de ce ſent liurꝛe de maguelōne  Bl. 4b leer. Bl. 5aα m. Sign. ai (A)V nom de nrē  ſeigneur iheſu  criſt cy coēnce  lyſtoire du vaillant cheualier pierre filz  du conte de pꝛouence ⁊ de  la belle maguelonne fille  du roy de naples … Bl. 5bα Z. 12 Comment ūg iour leſ  nobles barōs ⁊ cheualiers  du pais par le commandement du conte firent vng  tournoyement  (V)Ng iour les  nobles barons  et cheualiers  du pais … Sign. b guelonne et ſe vous me  … Endet Bl. 52aβ Z. 12 … Aux  quelz plaiſe de nous reſionir en noz tribulaciōs en ceſtuy monde ⁊ en la fin noꝯ  face poſſider la gloiꝛe eteꝛnele du roiaume de ꝑadis  A M E N  Cy finiſt le liure et liſtoire de pieꝛꝛe filz du  conte de pꝛouuēce et de  la belle maguelonne  fille du roy de naples  Deo   Gꝛacias  Bl. 52b leer.
Vorlage: Lyon BMun (Mikrofilm).
Reproduktionen: Lyon BMun (Digitalisat).
C 3759. 3762. Claudin III 43. Bechtel P-164. Pell 9298. CRF XI 826. Pellechet: Lyon 482. ISTC ip00645130.
Lyon BMun
(Bl. 2 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
42 Bl. a–d⁸e¹⁰. 2 Sp. 28–30 Z. Typ. 5:109G. Init. b.
Bl. 1aα m. Sign. ai (A³)V nom de noſtre  ſeigneur ihū criſt  cy conmence liſtoire du vaillant cheualier  pierres filz du conte de  prouence et de la belle  maguelonne fille du roi  de naples … Sign. b vous ne mecres poīt tāt  … Endet Bl. 41bβ Z. 8 … Aux quelz plaiſe de  nous reſiouyr en noz tribulacions ē ceſtuy mōde  Et a la fin nous face poſſider la gloire de paris  AMEN  Cy finiſt le liure ⁊ lyſtoyꝛe de pierre filz du cōte de pꝛouēce ⁊ de la belle maguelonne fille du  roy de naples  Deo gꝛacias  Bl. 42 leer.
Vorlage: New York MorganL (Mikrofilm).
C 3760. Bechtel P-165. Ce³Suppl M-56a. P-645a. ISTC ip00645150.
New York MorganL.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
38 Bl. a–d⁸e⁶. 32–34 Z. Typ. 3:125G. 27 Hlzs., dar. 5 z.T. mehrfache Wdh.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. a2 (A)V nom de noſtre ſeigneur iheſu criſt cy commēce liſtoyre du vaillant cheualier pierre filz du cōte de pꝛouēce et de la belle maguelonne fille du  roy de naples … Sign. b de moult bon cueur et de vne treſgrāt affection. Et elle luy  … Endet Bl. 37b Z. 11 … Auſ quelz plaiſe de nous reſiouyr en noꝯ tribulaciōs en  ceſtuy monde et en la fin dieu nous face poſſider la gloyꝛe de  paradis.   AMEN  Cy finiſt le liure et liſtoyꝛe de pierre filz du conte de pꝛouence et de la belle maguelonne fille du roy de naples  Impꝛime a lyon par maiſtre guillaume le roy.  Hlzs.  Bl. 38 leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. London BL (Digitalisat).
H 10491. C 3761. Bechtel P-170. Pr 8508. BMC VIII 237.IB 41524. ISTC ip00645200.
London BL
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
36 Bl. a–c⁸de⁶. 36–37 Z. Typ. 3:125G, 5:108/109G. Min. f. Init. 28 Hlzs., dar. 5 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit. La belle maguelonne.  Bl. 1b Cy commence liſtoyre du vaillant cheualier pierꝛe filz du  conte de pꝛouence et de la belle maguelōne fille du roy de naples  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a2 (a)V nom de noſtre ſeigneur Iheſu chꝛiſt Cy cōmence liſtoyre du vaillant cheualier pierre filz du conte de pꝛouence et de la belle maguelonne fille du  roy de naples … Sign. b et puis luy dit. Matreſchere nourriſſe Ie feray ce que me con‑… Endet Bl. 35a Z. 8 … Auſquelz plaiſe de  nous reſiouyr en nous tribulacions en ceſtuy monde. Et en  la fin dieu nous face poſſeder la gloire de paradis. Amen.  Cy finiſt le liure et liſtoyre de pierꝛe filz du comte de pꝛo‑​uence et de la belle maguelōne fille du roy de naples. Impꝛime  a lyon par maiſtre Guillaume le roy.  Hlzs.  Bl. 35b u. 36 leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Paris BN (Digitalisat).
Claudin III 84–87. Bechtel P-166. Pell 9299. CIBN P-352. ISTC ip00645250.
Paris Arsenal, BN.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
54 Bl. a–e⁸f⁶g⁸. 25–26 Z. Typ. 1:109G. Init. a. 27 Hlzs., dar. 5 Wdh.
Tit. (L¹)A belle maguelonne.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. .a.2. [³]V nom de noſtre ſeigneur Iheſu criſt. cy  commēce lyſtoire du vaillant cheualier  pierꝛe filz du conte de pꝛouence ⁊ de la  belle maguelonne fille du roy de naples … Sign. b quil la eſtoient ⁊ puis ſen retourna en ſon logis.  … Endet Bl. 53b Z. 11 … Auſquelz plai‑​ſe de nous reſiouyꝛ en nous tribulaciōs en ceſtuy  monde ⁊ en la fin nous face poſſider la gloire de  paradis.    .Amen  Cy finiſt le liure ⁊ liſtoyꝛe de pierꝛe filz du cōte de pꝛouence ⁊ de la belle maguelonne fille du  roy de naples.  Bl. 54a Hlzs.  Bl. 54b leer.
Vorlage: Chantilly MConde (Mikrofilm). Paris BN (Einzelfotos).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Paris BN (Digitalisat).
H 10489. Claudin III 437–438. Bechtel P-167. Pell 9297. CIBN P-353. Chantilly 1154. ISTC ip00645350.
Chantilly MConde. Paris BN.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
32 Bl. a–d⁸. 39–40 Z. Typ. 2:160G, 11:107G. Min. f. Init. 28 Hlzs., dar. 6 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit. La belle maguelonne. Bl. 1b Cy cōmēce liſtoire du vaillant  cheualier pierre filz du conte de pꝛouence et de la belle maguelonne fille du roy de naples.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii (a)V nom de noſtre ſeigneur iheſu criſt cy commence  liſtoyre du vaillant cheualier pierre filz du conte de  pꝛouēce et de la belle maguelonne fille du roy de na‑​ples … Sign. b voules aymer de ſy noble cueur et ſans villanie/ pourquoy ne vou… Endet Bl. 31a Z. 14 … Auſquelz  plaiſe de nous reſiouir en nous tribulacions en ceſtuy monde et  en la fin dieu nous face poſſider la gloire de paradis. Amen.  Bl. 31b Cy finiſt le liure et liſtoire de pierre filz du conte de pꝛouence/  Et de la belle maguelonne fille du roy de naples.   Impꝛime a  Lyon par maiſtre Mathieu huſz.  Hlzs.  Bl. 32 leer.
Vorlage: Toulouse BMun (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Toulouse BMun (Digitalisat).
C 3763. Claudin III 303–305. Bechtel P-168. Pell 9301. CRF III 434. ISTC ip00645300.
Toulouse BMun.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
52 Bl. ab⁸c⁶de⁸f⁶g⁸. 25 Z. Typ. 18:119G. Einmal Min. f. Init. 27 Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit. Cy commence liſtoire du vaillant cheualier  pierre de pꝛouence et de la belle maguelonne  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a (o³)V nom de noſtre ſeigneur iheſu criſt cy  cōmence lyſtoire du vaillant cheualier  pierre filz du conte de pꝛouence et de la  belle maguelōne fille du roy de naples … Sign. b Comment pierre penſoit a la ſouneraine be‑… Endet Bl. 52a Z. 7 … Auſquelz plaiſe de nous  reſiouyr en toutes noz tribulations en ce monde  Et en la fin nous mener en la gloire de paradis  Amen.  Cy finiſt le liure et hyſtoire du noble pierre filz  du conte de pꝛouence et de la belle maguelonne  fille du roy de naples. Et fut acheue le ſamedy  xiiii. iour de mars Lan M.CCCC.lxxx. et  ix.   Deo gratias.  Bl. 52b leer.
Vorlage: Jena ULB (Original).
Reproduktionen: Jena ULB (Digitalisat).
H 10492. Claudin III 480. 481. Bechtel P-169. Pell 9304. ISTC ip00645400.
Jena *ULB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
36 Bl. ab⁸cd⁶e⁸. 32–33 Z. Typ. 2:93G. Leisten. 27 Hlzs., dar. 9 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit. Cy commence liſtoyꝛe du vaillant cheualier pierre de pꝛo‑​uence et de la belle maguelonne fille du roy de naples.  Hlzs.  Leiste  Bl. 1b Hlzs.  Leiste  Bl. 2a m. Sign. aij [⁵]V nom de noſtre ſeigneur iheſu criſt cy cōmē‑​ce liſtoire du vaillant cheualier pierre filz du  conte de pꝛouēce ⁊ de la belle maguelonne fille du roy de naples … Sign. b car ie vous ayme ſur tous les hommes du monde ⁊ pource ie  … Endet Bl. 35a Z. 4 … Auſquelz plaiſe de nous reſiouyr en toutes noz tribulaciōs en ce monde. Et en la fin nous mener en  la gloire de paradis.   Amen.  Cy finiſt le liure et hyſtoire du noble pierre filz du conte de  pꝛouence et de la belle maguelonne fille du roy de naples. Et  fut acheue le mardi ​.xi. iour de ianuier. Lan mil quatre cens  quatre vintz et dix.  Bl. 35b Hlzs.  Leiste  Bl. 36 leer.
Vorlage: Paris Arsenal (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. Paris Arsenal (Digitalisat).
HC 10493. Bechtel P-171. Claudin III 541–544. ISTC ip00645450.
Paris Arsenal
, BN.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
38 Bl. a–d⁸e⁶. 29–30 Z. Typ. 1:96G, 2:230G. Häufig Min. f. Init. Rubr. α, β. 15 Hlzs., dar. 7 z.T. mehrmalige Wdh. DrM I.
Tit. ⁌ La belle maguelonne  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii. (o)V nom de noſtre ſeigneur iheſu criſt cy commence  liſtoire du vaillant cheualier pierre filz du conte  de pꝛouence et de la belle maguelōne fille du roy  de naples … Sign. b moy eſt cy venu et puis l eſt de grant parente ⁊ de noble lieu  … Endet Bl. 36b Z. 15 … Auſquelz playſe de  nous reſiouyr en noz tribulations en ceſtuy monde et en la  fin dieu nous face poſſeder la gloire de paradis.   Amen  Bl. 37a ⁌ Cy finiſt le liure et liſtoire de pierre filz du conte de pꝛouēce/ et de la belle maguelonne fille du roy de naples. Impꝛime a Paris par denis meſlier.   Impꝛimeur demourant en la  rue de la herpe a Lenſeigne du pilie vert.  Hlzs.  Bl. 37b Hlzs.  Bl. 38a DrM  Bl. 38b leer.
Vorlage: Kat. Bibl. Schäfer. Kraus Kat. 135(1973) (Abb). Bonna (ehem. Schäfer) (Einzelfotos).
Anm. Vgl. Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 160–161 Nr 35.
Bechtel P-172. Kat. Bibl. Schäfer 269. ISTC ip00645430.
Bonna (Genève).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
38 Bl. A–D⁸E⁶. 29–31 Z. Typ. 3:99G, 11:120G. Vereinzelt Min. f. Init. 12 Hlzs., dar. 7 z.T. mehrmalige Wdh. DrM I.
Tit. La belle maguelōne  DrM  Bl. 2a m. Sign. A.ii (o)V nom de noſtre ſeigneur iheruſ criſt cy commence  lyſtoire du vaillant cheualier pierre filz du conte  de pꝛouence et de la belle maguelonne fille du roy  de naples … Sign. b eſtre aultret/ car ie vueil ceſtuy ⁊ le deſire ⁊ ayme ⁊ iamais  … Endet Bl. 37a Z. 21 … Auſquelz playſe de  de nous reſiouyr en noz tribulacions en ceſtuy monde ⁊ en la  fin dieu nous face poſſeder la gloire de paradis.   Amen.  Bl. 37b Hlzs.  Cy finiſt le liure et lyſtoire de Pierre filz du conte de pꝛo‑​uence/ et de la belle maguellonne fille du roy de Naples.  Impꝛime a paris par Iehan Triperel Libꝛaire et marchant demourant ſur le pont noſtredame a lymaige ſaīct  Laurens   Le xv. iour de May ​.MilCCCC.quatre  et douze  Bl. 38 leer.
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
HC 10494. ISTC ip00645480.
Wien *NB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
38 Bl. A–D⁸E⁶. 29–31 Z. Typ. 3:99G, 11:120G. Vereinzelt Min. f. Init. 13 Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh. DrM I.
Tit. La belle maguelonne  DrM  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. A.ii (o)V nom de noſtre ſeigneur iheſu criſt cy commēce  lyſtoire du vaillant cheualier pierre filz du conte  de pꝛouence ⁊ de la belle maguelonne fille du roy  de naples … Sign. b eſtre aultret/ car ie vueil ceſtuy ⁊ le deſire ⁊ ayme ⁊ iamais  … Endet Bl. 37a Z. 21 … Auſquelz playſe de  nous reſiouyr en nous tribulacions en ceſtuy monde ⁊ en la  fin dieu nous face poſſeder la gloire de paradis.   Amen  Bl. 37b Hlzs.  Cy finiſt le liure et lyſtoire de Pierre filz du conte de pꝛo‑​uence/ et de la belle maguellonne fille du roy de Naples.  Impꝛime a paris par Iehan Triperel Libꝛaire et mar‑​chant demourant ſur le pont noſtredame a lymaige ſaīct  Laurens   Le xv. iour de may ​.Mil.CCCC.quatre  et xiii  Bl. 38 leer.
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Anm. Meist zeilengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Paris BN (Digitalisat).
Bechtel P-173. Pell 9303. CIBN P-354. ISTC ip00645500.
Paris BN. Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
HC 10488. Baudrier XI 36. Bechtel P-176. Pell 9300. CIBN II S. 413. ISTC ip00645550.
Wegen der Hlzs. u. der Initiale L wohl um 1504, vgl. CIBN.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74.
Paris BN. Wien Albert
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
H 10490. Bechtel P-174. RBLF 14 S. 54.37. ISTC ip00645530.
Nach RBLF nach 1500.
Wien Albert
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Piramo e Tisbe
Zwischen 1334 und 1369 entstandene anonyme Versdichtung, der die Fabel des Ovid (Metamorphosen IV, 51–166) zugrunde liegt, auch Tommaso Codibo zugeschrieben. Sie ist in vier Textredaktionen überliefert. Die Druckfassung geht auf die Redaktion B in 50 ottava rima zurück, die dann auf 69 erweitert wurde (Nr 12715).
Ausg. von Francesco A. Ugolini. Roma 1934. (Studi romanzi. 24.) — Poeti minori del Trecento. Hrsg. N. Sapegno. Milano usw. 1964 S. 947–960.
Vgl. Lommatzsch I S. 15–16 u. 64–70. II S. 225–227. — Dictionnaire S. 1209–1210. — Dizionario S. 11411. — Ertzdorff S. 39. — Ugolini, Francesco A.: I cantari d’argomento classico. Genève usw. 1933 S. 97–134. (Biblioteca dell’ „Archivum Romanicum“. Ser. I. Vol. 19.) — Schmitt von Mühlenfels, Franz: Pyramus und Thisbe. Rezeptionstypen eines Ovidischen Stoffes in Literatur, Kunst und Musik. Heidelberg 1974.
6+? Bl. [a]. 30 Z. Typ. 1:100R.
Anfang unbekannt. Bl.[1]a Z. 1 che tisbe ancora ſene achorſe della  e luno collaltro a parlare uiſtia  … Endet Bl. [6]a Z. 24 e certamente felice ſerae collui  che imparare potra aſpeſe daltrui  FINIS   DEO   GRACIAS  Bl. [6]b leer.
Vorlage: Velletri BCom (Kopie).
Anm. Der erhaltene Text beginnt mit dem 4. Vers der 9. Oktave.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74.
IGI 7749 u.Corr. ISTC ip00649500.
Velletri BCom (Fragm. 6 Bl.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
8 Bl. [a⁸]. 32 Z. Typ. 2:107G, 3:85G. Eine Init. 1 Hlzs.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Piramo e Tiſbe  Hlzs.  Bl. 2a (S)Uperno padre dio no ſignoꝛe  al tue laude voglio comenſare  piccoli e grandi vi go ꝑ amo  … Z. 9 Nobiliſſima madonna achui valoꝛe  … Endet Bl. 8a Z. 15 e certamente felice ſerra quellui  che imparare potera alle ſpeſe daltrui  F I N I S  Bl. 8b leer.
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. Milano BTrivulz (Digitalisat).
Sander 5722. IGI 3048 u.Corr. 7750. ISTC ip00649700.
Milano *BTrivulz.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12715 Historia. Piramo e Tisbe. [Venedig, nach 1500(?)]. 
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40 Z. Typ. 83R. Eine Init.
Bl. 1aα Iucomincia una bella iſtoria de li doi  nobili amāti Pirramo & Tiſbe  (N)obiliſſīa dōa alcui ualo  ſugeto ſaro ſempre fin  che uiuo  acui rendero ſēpre laude et honore  et degna reuerētia doue ariuo  … Endet Bl. 4aβ Z. 39 certamente felice e colui  che imparar puo alle ſpeſe altrui  F I N I S  Bl. 4b leer.
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Wolfenbüttel HerzogAugustB (Digitalisat).
Borm: IG 1361. ISTC ip00649800.
Wolfenbüttel *HerzogAugustB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Ponthus et Sidoine
Der franz. Ritterroman, dessen Anfänge in das 14. Jh. zurückreichen, erlangte seit dem 15. Jh. großen Erfolg. Sein didaktischer Charakter spiegelt sich auch im Aufbau des Romans. Er wurde zweimal ins Deutsche übersetzt; gedruckt wurde nur die 1460 entstandene Übersetzung der Erzherzogin Eleonore von Österreich (1433–1480).
Ausg. Französisch von Marie-Claude de Crécy. Paris 1988 — Deutsch von J. G. Büsching u. F. H. von der Hagen. Berlin 1809 S. 269–444. — Heinz Kindermann. Wien 1928 S. 115–236. (Deutsche Literatur in Entwicklungsreihen. Reihe Volks- u. Schwankbücher. 1.) — Reinhard Hahn. Berlin 1997. (Texte des späten Mittelalters und der frühen Neuzeit. 38.)
Vgl. Verf.Lex.² II 470–473. — Dictionnaire S. 1202–1203. — Ertzdorff S. 72–74. — Woledge Nr 124. — Wüst, Paul: Die deutschen Prosaromane von Pontus und Sidonia. Phil. Diss. Marburg 1903. — Droz, Eugénie: Ponthus et la belle Sidoine. Paris 1926. — Boisard, P.: Le roman de Ponthus et Sidoine et la famille de la Tour Landry. Paris 1958. — Hahn, Reinhard: „Von frantzosischer zungen in teütsch“. Das literarische Leben am Innsbrucker Hof des späteren 15. Jhs u. der Prosaroman „Pontus und Sidonia.“ Frankfurt (Main) 1990. (Mikrokosmos. Beiträge zur Literaturwissenschaft u. Bedeutungsforschung. 27.)
Französisch
70 Bl. [ab⁸c⁶d–i⁸]. 30–31 Z. Typ. 1:122G.
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a Cy cōmencent les rubꝛices de ce pꝛeſent liure intitule le rommant du noble roy ponthus filz du roy de galice et de la belle ſidoine fille du roy de bꝛetaigne.  … Bl. 3b [⁵]Ompter vous vueil vne noble hiſtoire ou on pourroit apꝛendꝛe beaucop de biens ⁊ de bons exemples/ car ieunes gens doibuent oyt et entendꝛe  les biens fais et dis des anciens … Z. 26 Cōment bꝛoadas filz du ſouldan pꝛiſt la couloigne et tua le roy  thibour.  [³]I aduint cōme foꝛtune vouloit  lūg des enfans du ſouldan ainſi que le vent tourna les nauires paſſa entre eſpaigne et galice … Lage b Oꝛ aduint le tems de trois ans que le roy tenoit feſte plainiere  … Endet Bl. 70a Z. 24 … Le roy ponthus et ſa femme veſquirent aſſez longuement et regnerēt au plaiſir de leur peuple puis finerent leur vie a grant reglet de leurs pais mais ainſi eſt il de la vie mondaine quil neſt ſi beau ne ſi riche  ne ſi bon a qui au foꝛt ne cou­uiengne laiſſer ceſt ſiecle et auoir fin.  Explicit ponthus.  Bl. 70b leer.
Vorlage: Nantes MDobree (Mikrofilm).
C 4820. 4821. Schr 5007. Bechtel P-209. Lökkös: Impr.Genève 14. Pell 9506. CRF V 779. ISTC ip00932500.
Nantes MDobree (Bl. 1 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
88 Bl. a–l⁸. 31–32 Z. Typ. 3:125G, 4:200G. Häufig Min. f. Init. 61 Hlzs., dar. 21 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit. PONTHVS ET LA  BELLE SIDOINE.  Bl. 1b Cy mēce vne excellēte hiſtoire la lle fait mōlt a noter du treſuaillāt roy  ponthus filz du roy de galice ⁊ de la  belle ſidoine fille du roi de bretaigne  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a2 []Ompter vouſ vueil vne noble hiſtoire ou on pourroit  aprēdre beaucop de biens  et de bōs exemples car ieunes gens … Sign. b naſſoit ne tēſſoit car il laſſoit auāt aller ſon bō dꝛoit mais  … Endet Bl. 88a Z. 20 … mais  ainſy eſt il de la vie mondaine qui neſt ſi beau ne ſi riche ne  ſi bon a qui au foꝛt ne couuiēne laiſſer ceſt ſiecle et auoir fin  Cy finiſt le treſexcellent romant du noble et cheualeureux  roy ponthus et de la treſbelle ſidoine fille du roy de bꝛetaigne impꝛime par maiſtre guillaume le roy a lyon.  Bl. 88b leer.
Vorlage: Chantilly MConde. Liège BU (Mikrofilme).
Anm. Ab Lage f existieren einzelne Blätter auch im Neusatz, z.B. Bl. 42a m. Sign. f2 Z. 1 quelle peut mais riens ne luy vault tant eſtoyt doulente  …[statt quelle peut. mays riens ne luy valut tant eſtoit doulente  …], Endet Bl. 88a Z. 21 … Ainſi eſt il de la vie mondaine car il neſt ſi beau ne ſi  riche ne ſi bon a qui au foꝛt ne conuienne laiſſer ce ſiecle  et auoir fin.  Cy finiſt le liure et lhiſtoire du noble roy pōthus filz  du roy de galice et de la belle ſidoine fille du roy de bꝛetaigne imprime a lyon par maiſtre Guillaume leroy.  (Pell 9507; z.B. Ex. Chantilly MConde).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 70. Res.Publ. Unit 74. Liège BU (Digitalisat). Rennes BMun (Digitalisat).
C 4818. Bechtel P-210. CBB 3242 u.Suppl. Pell 9507. 9508. Chantilly 1379. ISTC ip00932600. ip00932650.
Chantilly MConde. Liège BU. Rennes BMun
(def. ).
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
72 Bl. a⁸b–d⁶e⁸f–h⁶i⁸kl⁶. 33–37 Z. Typ. 1:114G. 61 Hlzs., dar. 22 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit. Ponthus et la belle  Sidoyne.  Bl. 1b Cy commence vne excellente hiſtoire la quelle fait moult a noter  du treſuaillant roy ponthus filz du roy de galice et de la belle ſidoyne  fille du roy de bꝛetaigne.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ij. []Onter vous vueil vne noble hyſtoire ou on pourroit ap‑​pꝛendre beaucop de biens et de bons exemples car ieunes  gens … Sign. b en eſtoit toute eſmerueillee. Et elle dit. ha mamie elois vꝛaiment il  … Endet Bl.71b Z. 12 … mais ainſi et il de la vie mondaine qui neſt ſi beau ne ſi  riche ne ſi bon a qui au foꝛt ne conuiēne laiſſer ceſt ſiecle et auoir fin.  Cy finiſt le treſexcellent romant du noble et  cheualeureux roy Ponthus et de la treſbelle ſi‑​doyne fille du roy de bꝛetaigne impꝛime par maiſtre caſpar oꝛtuin a lyon:  Bl. 72 leer.
Vorlage: Torino BNU (Mikrofilm). Aix-en-Provence BMejanes (Einzelfotos).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Oxford Bodl (Digitalisat).
C 4819. Claudin III 391–394. Bechtel P-211. IGI 8019. Pr 8535. Bod-inc P-443. ISTC ip00935500.
Aix-en-Provence BMejanes. Oxford Bodl
. Torino BNU.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Deutsch
12719 Historia. Ponthus et Sidoine, deutsch von Eleonore von Österreich. Augsburg: Johann Schönsperger, 1483. 
92 Bl. [ab¹⁰c¹²d–i¹⁰]. 31–34 Z. Typ. 1:120G. Init. b, d, e, f, g, p. Rubr. α. 47 Hlzs., dar. 10 z.T. mehrmalige Wdh.
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a (H³)Ie hebt ſich an ein ſchne Hÿſtoꝛi. darau vnd  dauon man vil gůter ſchner lere vnderweiſung  vnd gleichnu mag nemē. vnd beſunder die jun‑​gen … Z. 6 Welche hÿſtoꝛi die durchleüchtig vnd hochgepoꝛn fraw  fraw Heleonoꝛa gepoꝛne künigin au ſchottenland ertz‑​hertzogin zů ſterꝛeich lblich von frantzoſiſcher zungen  in teütſch getranferiert v gemacht hat. dem durchleüchtigen hochgepoꝛnem fürſten vnd herꝛen/ herꝛen Sigmun‑​den ertzhertzog zů ſterꝛeich  jrem eelichen gemahel czů  lieb vnd zů geuallen.  Hlzs.  (E)S was voꝛ zeÿten gar ein frummer gttiger vnnd woltuender künig in Galicia  genannt Tyburt dem zů ſeinen zeiten vil  widerwertigkeit gro bekümmernu vnmůt vnd leÿdens zůſtůnd. … Lage b (N³)Vn kam die red gen hof vnd für die ſchnen Sÿ… Endet Bl. 92b Hlzs.  (V³)Nd darnach ſturben ſÿ mit groſſer klag von allen  jren vndertanen. aber es iſt alſo geſtalt von diſeꝛ  welt leben. das do keÿn ſo frummer ſo reicher ſo  hübſcher oď ſo mechtiger iſt er mů von diſer welt ſcheyden Amen.  ⁌ Gedꝛckt vnd volendet iſt diſes bchlein genānt Pon‑​tus von Hanſen ſchnſperger in ď keiſerlichen Stat Augſpurg. Do man zalt nach criſti gepurt ​.M.cccc.lxxxiij. jar 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. London BL (Digitalisat). Montbéliard BMun (Digitalisat).
C 4822. Gotzkowsky B 11.1. Schr 5004. Pell 9509. Pr 1760. BMC II 365.IB 6275. ISTC ip00934900.
London *BL
(Bl. 1 fehlt). Montbéliard BMun (def.).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12720 Historia. Ponthus et Sidoine, deutsch von Eleonore von Österreich. Augsburg: [Johann Schönsperger], 29.VIII.1485. 
92 Bl. [ab¹⁰c¹²d–i¹⁰]. 31–34 Z. Typ. 1:120G. Init. b, d, e, f, g, p. Rubr. α. 47 Hlzs., dar. 10 z.T. mehrmalige Wdh.
Bl. 1 leer. Bl. 2a (H³)Ie hebt ſich an ein ſchne hiſtoꝛj. daraus vnd da‑​uon man vil gůter ſchner leꝛe vnd vnteꝛweiſūge  vnd geleichnu mag nemen. vnd beſundeꝛ die jūgen … Lage b (N³)Vn kam dÿe red gen hof vnd für die ſchnen Sÿ… Endet Bl. 92b Z. 3 … das do kein menſch ſo frummer ſo reycher.  noch ſo hbſcher noch ſo mechtiger iſt. er mů von dÿſer  welt ſcheiden. Amen/  ⁌ Gedruckt vnd volendet iſt di pchlin genant Pontus  in der keiſerlichē ſtat Augſpurg. Am montage nach ſant  Bartholomeus tage des heÿligen zwelffpoten. Nach criſtj  vnſers lieben herꝛen gepurt ​.M.cccc. v jm ​.lxxxv. jaꝛe. 
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Anm. Meist seitengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. München SB (Digitalisat).
H 13288. Gotzkowsky B 11.2. Schr 5005. BSB-Ink E-47. ISTC ip00934950.
Coburg LB (Fragm. 1 Bl.). München *SB
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12721 Historia. Ponthus et Sidoine, deutsch von Eleonore von Österreich. Augsburg: Johann Schönsperger, 13.V.1491. 
88 Bl. a–m⁶no⁸. 35 Z. Typ. 1:120G, 4:150G. Init. c, d, l. Rubr. α. 47 Hlzs., dar. 10 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit. Das buch vnd lobliche hiſtori vō  dem edelen künigs ſun auſz Galicia genant Pontus. Auch vō der  ſchenē Sydonia künigin auſz pꝛitania. weche hiſtoꝛi gaꝛ luſtig vnd  gar kurczweylig czu heren iſt.  Bl. 2a m. Sign. .a.ij. ⁌ Hie hebt ſich a ein ſchne hÿſtoꝛi. darau vnd dauon  man vil gůter ſchner lere vnd vnderweiſunge vnd gelei‑​chnu mag nemen. vnd beſunder die jungen … Sign. b Darab nam jm der grafe von Eſtoꝛ vil vnd groſſe freüde  … Endet Bl. 87b Z. 3 … das do kein menſch ſo frūmer. ſo reÿcher. no/ch ſo hübſcher. noch ſo mchtiger. er mů von dÿſer welt  ſcheÿden. Amen.  ⁌ Gedꝛucket vnd volendet iſt diſes bchlin genannt Pontus durch Hannſen Schnſperger in der keÿſerlichen ſtat  Augſpurg. Am freÿtag nach dem auffertag. Nach criſti vnſers lieben herꝛen geburt ​.M.cccc. vnd in dem ​.lxxxxj. jare.  Bl. 88 leer.
Vorlage: New York MorganL (Mikrofilm).
Gotzkowsky B 11.3. Schr 5005a. Ce³ P-935. Pollard: MorganL 163. 365. ISTC ip00935000.
New York MorganL.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12722 Historia. Ponthus et Sidoine, deutsch von Eleonore von Österreich. Augsburg: Johann Schönsperger, 1498. 
70 Bl. a–i⁶kl⁸. 39 Z. Typ. 4:150G, 6:105G. Init. c, h. Rubr. γ. 48 Hlzs., dar. 11 Wdh.
Tit. Das buch vnd lobliche hiſtoꝛi vō  dem edelen künigs ſun auſz Galicia genant Pontus. Auch vō der  ſchenē Sodonia künigin auſz pꝛitania. ꝛvelche hiſtoꝛi gar luſtig v  gar kurtzꝛveylig zü höꝛen iſt.  Bl. 2a m. Sign. aij ⁌ Hie hebt ſich an ein ſchne hyſtoꝛi. darau vnd dauō man vil gūtter ſchner lere vnd vnderweiſung vnd geleichnu mag nemen. vnd  beſunder die jungen … Sign. b Hlzs.  kinder hulffen jn ſelbs do. ſo lang. bi ſy au dem ſchiff kamen. vnd ſty… Endet Bl. 69a Z. 9 … das do  kein menſch ſo frūmer. ſo reicher. noch ſo hübſch. noch ſo mächtiger. er mů von diſer welt ſcheyden. Amen.  ⁌ Gedꝛuckt vnd volendet iſt diſes bchlin genannt Pon‑​tus durch Hannſen Schnſperger in der keyſerlichē ſtat  Augſpurg. Anno di ​.M.cccc. vnd in dem ​.lxxxxviij. jare.  Bl. 69b u. 70 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. München SB (Digitalisat).
H 13289. Gotzkowsky B 11.4. Schr 5006. VB 239. BSB-Ink E-48. Pr 1798. BMC II 372.IB 6396. Hubay: Augsburg 1712. Hubay: Würzburg 1769. Kind: Göttingen 751. ISTC ip00935300.
Augsburg SStB (Bl. 7, 32 u. 35 fehlen). Berlin *SB
. Göttingen SUB. London BL
. München *SB
. Würzburg UB
.
Gesamtüberlieferung: 6 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Historia di due preti ed un chierico
Anonyme Versnovelle in 56 ottava rima, der ein weitverbreitetes, aus dem Orient stammendes Schwankmotiv zu Grunde liegt.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 40–42.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 4:86R. Init. d. Rubr. γ. 2 Hlzs.
Bl. 1a ⁌ La nouella di duo preti & un cherico inamorati duna donna  Hlzs.  ​α (C²)Hiaro rubīo ſopra laltre gēme  mad di xo ſua figluola eſpoſa  che partoriſti o madre ī belliēme  … Endet Bl. 4bβ Z. 15 menatele adormire nel uoſtro lecto  al uoſtro honore ſto cātare e decto  U. d. Sp. ⁌ Finita la nouella de dua preti & un cherico  Hlzs. 
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Zur Datierung vgl. Anm. zu GW 11285.
Reproduktionen: Erlangen UB (Digitalisat).
Sander 5867. Rhodes: Firenze 469. ISTC ip00958545.
Erlangen UB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12724 Historia di due preti ed un chierico. [Florenz, nach 1500(?)]. 
4 Bl. [a]. 2 Sp. 32 Z. Typ. ca.84R. 1 Lomb. 2 Hlzs.
Bl. 1a La nouella di duo preti & un cherico innamorati duna donna  Hlzs.  ​α (C²)hiaro rubino ſopra lalt gēme  mad di xo ſua figluola eſpo dar. eingerückt |ſa  c pātoriſti o mad in bellieme  … Endet Bl. 4bβ Z. 15 mēatele adormir nel uoſtro lecto  al uoſtro hono ſto cāta e decto  U. d. Sp. Finita la nouella de dua preti & un cherico  Hlzs. 
Vorlage: Berlin Kupferstichkab (Original).
Zur Datierung: Die Hlzs. sind mit denen der vorhergehenden Nr identisch, jedoch in einem späteren Zustand.
VB 3010. ISTC ip00958550.
Berlin *Kupferstichkab.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Reynaert die vos
Seit dem Frühmittelalter wurde die alte Tierfabel in vielen Volkssprachen in Vers und Prosa bearbeitet, wobei Flandern ein Zentrum bildete. Den Prosafassungen des ausgehenden Mittelalters wird ein „Morale“ in Versform beigefügt. In dieser Form wurde der Stoff zur Weltliteratur. Von den zahlreichen Bearbeitern der Fassungen des 15. Jhs ist Heinrich von Alkmar hervorzuheben; als Bearbeiter der niederdeutschen Fassung, die auf der niederländischen beruht und wahrscheinlich auf einen Franziskaner zurückgeht, wurde auch Hermen Bote in Betracht gezogen.
Ausg. Niederl. u. Niederdeutsch von H. Goossens. Darmstadt 1983. (Texte zur Forschung. 42.) — Niederl. u. Neuhochdeutsch von J. W. Kloos. Amiens 1992. (Wodan. Serie 1. Texte des Mittelalters. 3.) — Engl. von N. F. Blake. London 1970. (Early English Society. 263.)
Vgl. Verf.Lex.² III 666–677; VIII 12–20. — Debaene S. 147–154. — Dictionnaire S. 1312–1315. — Dizionario S. 1523. — Tilander, Gunnar: Lexique du Roman de Renart. Göteborg 1924. (Reprint Genève 1984.) — Foerste in Niederdeutsche Studien 6(1960) S. 105–146. — Flinn, J.: Le Roman de Renart dans la littérature française et dans les littératures étrangères au Moyen Âge. Paris, Toronto 1963. (University of Toronto. Roman Series. 4.) — Blake in Studies in Philology 62(1965) S. 63–77. — Goosens, Jan, u. T. Sodmann: Reynaert, Reynard, Reinke. Studien zu einem mittelalterlichen Tierepos. Köln, Wien 1980. — Die Reynart-Ikonographie. Hrsg. v. Jan Goossens. Darmstadt 1983. (Texte zur Forschung. 47.) — Yearbook of the International Reynard Society. Graz 1988. — Menke, Hubertus: Bibliotheca Reinardiana. T. 1: Die europäischen Reineke-Fuchs-Drucke bis zum Jahre 1800. Stuttgart 1992. (zitiert: Menke). — Reynke de Vos – Lübeck 1498. Zur Geschichte und Rezeption eines deutsch-niederl. Bestsellers. Hrsg. Amand Berteloot. Münster 1998. — Zumbült, Beatrix: Die europäischen Illustrationen des “Reineke Fuchs” bis zum 16. Jahrhundert. 2 Bde. Münster 2011 (Wissenschaftliche Schriften der WWU Münster. X 8.) [15.XI.2011].
Niederländisch
12725 Historia. Reynaert die vos. Gouda: Gerard Leeu, 17.VIII.1479. 
114 Bl. a–n⁸o¹⁰. Gez. [2]I–Cix[1] [m. Fehlern]. 27 Z. Typ. 2B:108G. DrM I.
Bl. 1a m. Sign. ai [²]It is die tafel van deſen boecke dat men  hiet die hyſtoꝛie vā reynaert die vos  … Bl. 2b Z. 19 Hier beghint die pꝛologhe van deſen teghen‑​woerdigen boeck. gheheten reynaert die voſſ  Bl. 3a m. Sign. a3 u. Blz. I [²]Ier beghint die hyſtoꝛie ofte die parabolen van reynaert die vos In welcken  hiſtoꝛie bi parabolen beſcreuē ſijn veel ſchoen  leren e merckelike punten. … Bl. 3b [³]Et was omtrent pinxteren alſo dat  tet wout dan gaerne luſtelic geſtelt  plech te weſen. … Sign. b woꝛt ſi int graf gheleit E daer woꝛt eē pol‑… Endet Bl. 113a Z. 8 … Mer die alle dinck berech‑​ten wil die en is gheen dinck te wille te ma‑​ken E ſoe wie dit verſcrijft die wil dit doch  laten alſoe hijt vijnt  Hier eyndet die hyſtoꝛie van reynaert  die vos. ende is ghepꝛent ter goude in hollant  by mi gheraert leeu den ſeuentienden dach in  auguſto   Int iaer M.CCCC. e lxxix  Deo gracias  DrM  G L  Bl. 113b u. 114 leer.
Vorlage: Haag KglB (Mikrofilm).
Anm. 1. Blz. unterhalb d. Satzspiegels.
Anm. 2. Vgl. Pleij, Herman: Over betekenis en belang van de leesinstructie in de gedrukte proza-Reynaert van 1479. In: Geschreven en gedrukt. Boekproductie van handschrift naar druk in de overgang van Middeleeuwen naar moderne tijd. Hrsg. Herman Pleij u.a. Gent 2004, S. 207–232. — ders.: Komt een vrouwtje bij de drukker… Amsterdam 2008, S. 213–249.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 69. Haag KglB (IISTC).
HC 858. Menke V B2. Kok: Houtsneden S. 200. 294. CA 976. Hellinga: PT I 37.II 417. ILC 1859. IDL 3905. Pr 8916. BMC IX 32.IA 47319. ISTC ir00135800.
Haag KglB
. London *BL
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
113 Bl. a⁹b–o⁸. Gez. [3]I–lxxxij[28] [m. Fehlern]. 27 Z. Typ. 1*:104G, 2:150G. DrM II.
Tit. Die hiſtoꝛie vā reynaert de vos  Bl. 2a m. Sign. ai [²]It is die tafel van deſen boeke dat men  hiet die hijſtoꝛie vā reijnaert die vos  … Bl. 3b Z. 19 Hier beghint die pꝛologhe van deſen teghen‑​woerdighen boeck. ghehetē reynaert die voſſ  Bl. 4a m. Sign. aiij u. Blz. I [²]Ier beghint die hyſtoꝛie ofte die parabolen van reynaert die vos … Bl. 4b [³]Et was omtrent pinxteren alſoe dat  tet wout dan gaerne luſtelic gheſtelt  plech te weſen. … Sign. b woꝛt ſi int gꝛaf gheleit E daer woꝛt een pol‑… Endet Bl. 112a Z. 16 … E ſo wie dit ſcrijlt die  wil dit doch laten alſo hijt vynt  Hier eindet die hiſtoꝛie vā reynaert die vos  Int iaer ōs heren ​.M.CCCC. e lxxxxv op ten  vierden dach van Iunio   Deo. geacias:.  DrM  Bl. 112b u. 113 leer.
Vorlage: Sankt Petersburg NB (Mikrofilm).
Anm. 1. Blz. unterhalb d. Satzspiegels.
Anm. 2. Lage a–i seitengetr. Nachdr. d. vorhergehenden Nr.
HC 859. Menke IV B3. Kok: Houtsneden S. 111. 294. CA 977. Hellinga: PT I 35.II 400. ILC 1860. Ce³ R-136. ISTC ir00136000.
Sankt Petersburg *NB. San Marino (Calif.) HuntingtonL.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12727 Historia. Reynaert die vos. Versfassung . [Antwerpen: Gerard Leeu, um 1489]. 
7+? Bl. ?+h+?. 30+? Z. Typ. 4C:100G. Init. d. Min. f. Init. Rubr. γ. 4+? Hlzs., dar. Wdh.
Anfang unbekannt. Bl. [1a] Z. [1] wert alhier den ghierighen houelinck gheleert dat  hij ſoe vele niet rapen en ſal/ dat hi[…]ids dien niet  … Bricht ab Bl. [7b] Z. 9 Ende deden den vos reynaert vaen  ⁌ Hoe die coninck te recht ſittet ende gheeft  die ſentencie dat men reynaert vanghen ſoude e byder kelen hanghē Dat ​.xxiiij. capittel. 
Vorlage: Cambridge UL (Mikrofilm).
Anm. 1. Das Fragm. umfasst wahrscheinlich Bl. h2, h3, h5, i2 u. i4–6, vgl. Menke.
Faks. The Cambridge Reinaert Fragments (Culemann Fragments). Hrsg. Karl Breul. Cambridge 1927.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 68.
C 399. Menke IV B4. Kok: Houtsneden S. 294. CA 977a. Hellinga: PT I 70.II 420. ILC 1861. Oates 3903. ISTC ir00136300.
Cambridge UL (Fragm. 7 Bl.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Englisch
12728 Historia. Reynaert die vos, engl. Übers. William Caxton. [Westminster: William Caxton, nach 6.VI.1481]. 
84 Bl. a–i⁸kl⁶. Zwischen Lage h u. i ein Karton von 15 bzw. 14 Z. 29 Z. Typ. 2*:135G. Min., einmal Maj. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. a2 This is the table of the hiſtorye of reynart the foxe  … Bl. 3b Hyer begynneth thy ſtorye of reynaꝛd the foxe  In this hiſtoꝛye ben wreton the parables/ goode leꝛynge/  and dyuerſe poyntes to be meꝛkyd. … Z. 24 How the lyon kynge of alle beſtis ſent out his  mandementis that alle beeſtis ſholde come to his  feeſt and court capitulo   primo  Bl. 4a m. Sign. a4 (i²)T was aboute the tyme of penthecoſte oꝛ whyt‑​ſontyde/ that the wodes comynly be luſty and gla-dſom/ … Sign. b croked and longe wyth/ many weyes to goo out/ whiche  … Endet Bl. 83b Z. 2 … but the foxe/  foꝛ they be his wordes ⁊ not myne/ Prayeng alle them  that ſhal ſee this lytyl treatis/ to correcte and amende/  Where they ſhal fynde faute/ Foꝛ I haue not added ne  mynuſſhed but haue folowed as nyghe as I can my copye  whiche was in dutche/ and by me willm Caxton tranſ‑​lated in to this rude ⁊ ſymple englyſſh in thabbey of weſt‑​meſtre. fynyſſhed the vj daye of Iuyn the yere of ouꝛ  loꝛd ​.M.CCCC.Lxxxj. ⁊ the xxj yere of the regne of  kynge Edward the iiijth/  Here endeth the hiſtorye of Reynard the foxe ꝛc  Bl. 84 leer.Karton, doppels. bedr. a Z. 1 your chyldꝛen/ the heed ſhal Iſegrym the wulf haue/ and I  … Endet Z. 15 des/ that I her of you. yf ye wold al thyng ouerſee wel/ ye  b Z. 1 wold not ſaye as ye doo. I haue ſeen the day/ that ther  … Endet Z. 14 In the male/ therof I lete yow goo qnyte. ffoꝛ I 
Vorlage: Manchester RylandsL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 49. London BL (Digitalisate) (Ex. 1), (Ex. 2).
HC 861. Menke V B1. Duff-Hellinga 358. Pollard-Redgrave² 20919. Needham: Printer Cx 51. Ce³ R-137 u.Suppl. Pr 9639. BMC XI 126. ISTC ir00137000.
Eton C (def.). London BL
(2 Ex.). Manchester RylandsL
(def.). New York *MorganL
.  — Ehem. Kraus (New York).
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12729 Historia. Reynaert die vos, engl. Übers. William Caxton. [Westminster: William Caxton, um 1489]. 
72 Bl. [a²]a–h⁸i⁶. 31–32 Z. Typ. 6:120G. Init. a, b. Rubr. β. DrM I.
Bl. 1a DrM  ⁌ This is the table of the hiſtorye of Reynart the foxe/  Bl. 1b ⁌ In the fyrſt how the kynge of all beeſtes the lyon helde his court.   Capitulo   pꝛimo  … Bl. 2b Z. 8 ⁌ Hyer begynueth hyſtoꝛye of reynard the foxe.  ⁌ In this hyſtorye ben wreton the parables goode lernyng  and dyuerſe poyntes to be merkyd … Sign. b kyng ſayd how durſt this fals theef Reynart doo this/ I  … Bricht ab Bl. 70b Z. 31 hat haue I to wꝛyte of thyſe myſdedis I haue yuowh to doo  Bl. 71 u. 72 unbekannt.
Vorlage: Faks.
Faks. hrsg. von J. A. W. Bennett. London 1976.
C 398. Menke V B2. Duff-Hellinga 359. Pollard-Redgrave² 20920. Needham: Printer Cx 92. ISTC ir00137100.
Cambridge MagdaleneC
(Bl. 71 u. 72 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12730 Historia. Reynaert die vos, engl. Übers. William Caxton. [London: Richard Pynson, um 1494]. 
39+? Bl. A⁸B–F⁶+?. 2 Sp. 37–39 Z. Typ. 2:101G m. Einsprengungen aus 1:120G. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. β.
Bl. 1aα m. Sign. Ai. ⁌ Here begynneth the Hyſtoꝛye of reinard the Foxe.  []N this hyſtorye ben wry‑​ton the parables. goode lernynge and diuerſe  poyntes to be marked.  … Sign. b on you and alle your enemyes ſhall  … Text bricht ab Bl. 37bβ Z. 37 I camme thanne hider and herd  Bl. [38]aα This is the table of the hiſtoꝛye of Raynart the fox  … Tab. endet Bl. [38]bβ Z. 8 How the foxe with his frendes departed nobly fro the kyng and went  to his caſtelle maleparduys ca xliii. 
Vorlage: Oxford Bodl (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 48. Oxford Bodl (Digitalisat).
H 860. Menke IV B3. Duff-Hellinga 360. Pollard-Redgrave² 20921. Pr 9817. Bod-inc R-048. ISTC ir00137200.
Oxford Bodl
(def.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12731 Historia. Reynaert die vos, engl. [London: Wynkyn de Worde, um 1499/1500]. 
Anm. Erste illustrierte Ausg. von Wynkyn de Worde, erschlossen auf Grund des Bildmaterials der frühen engl. Ausg., vgl. Menke.
Menke V B4.
Lateinisch
12732 Historia. Reynaert die vos, lat. Bearb. u. Übers. Balduinus Iuvenis. Versfassung. [Utrecht: Nicolaas Ketelaer und Gerard Leempt, um 1474]. 
32 Bl. [a–d⁸]. 32 Z. Typ. 1D:122G. Min. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2a Incipit reynardus vulpes feliciter  (f)Abula reynardi  ſicut reoꝛ agnita multis  Teutonice ſcripta  metrificata ſonet  Aſſit pꝛincipio nature ſūma poteſtas  Tocius muſe fons et origo boni  … Z. 26 (i²)Am pentecoſtes aderat lux floꝛida. tēpe  Derident tellus gramine fronde nemus  … Lage b Triſti mente bonū det deus inde michi  … Endet Bl. 31a Z. 4 Inſula cōgaude cū pꝛeſit poſiture  Iſte tue ſimilē vix habitura patrē  Finit reynardus per quē ſignatur iniquus  Quiuis deceptoꝛ quē leo celſus odit  Quāuis pꝛoſcriptus ſit reynart vis tamē eiꝯ  Vꝛbibus et caſtris regnat et eccleſijs  Integumenta quoꝛundā nominū  Reynardus   vulpes  … Endet Z. 23 Tiſelinus   coꝛuus  Bl. 31b u. 32 leer.
Vorlage: Mainz Bisch (Mikrofilm).
Anm. Zu den beiden Ex. vgl. Hellinga, Lotte und Wytze: The Two Copies of Reynardus Vulpes. In: Gutenberg-Jahrbuch 1968 S. 100–105.
Reproduktionen: Deventer StB (Digitalisat).
C 3025. Menke II B1. CA 978. Hellinga: PT I 11.II 446. ILC 1862. IDL 3906. ISTC ir00136700.
Deventer StB
. Mainz *Bisch
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsch
242 Bl. a–zA–Q⁶R⁸. Gez. [1]ii–Dat verde boek CCxlii. 22 Z. Typ. 7:120G, 8:220G. Init. d, h, k, o, r. Rubr. γ. 89 Hlzs., dar. 38 Wdh. DrM III.
Tit. Hlzs.  (R¹)eynke de vos  Bl. 1b Hlzs.  O vulpis adulacio. nu in der werlde blycket  Sic hoīm ē racio. ghelik dē voſſe gheſchicket  Bl. 2a m. Blz. ii ¶ Eyne voꝛrede ouer dyt boek  van reynken deme voſſe  ¶ Hir bevoꝛen in den olden yaren eer der tyd  dat god voꝛlzede dat mynſchlyke geſlechte  … Bl. 3a m. Sign. aiii u. Blz. iii Z. 3 ¶ Wo dyt boek wert ghedelet in iiii  part. De ander voꝛrede  ¶ Vp dat eyn yſlyk leſer deſſes bokes van  reynken deme voſſe. wol moghe voꝛſtaen.  … Bl. 6a m. Blz. vi (H¹)yr beghynt dat erſte boek  van reynken deme voſſe v  van allen deren  Hlzs.  Dyt is dat bylde des lauwen … Bl. 6b ¶ Wo de lauwe. kōnynck aller deren. leeth  vth kreyeren v vaſten vrede vth ropē. v  leet beden allen deren to ſynem houe tho ko‑​men   Dat erſte capittel  Hlzs.  Bl. 7a m. Sign. bi u. Blz. vii (I)D gheſchach vp eynen  pynxſte dach  Dat men de wolde v  velde ſach  … Sign. c ¶ Ik ſegget by der truwe myn  … Endet Bl. 241b Z. 9 Alſus endyget ſyk reynkens yſtoꝛien  God helpe vns in ſyne ewygen gloꝛien  ¶ Merke hir ok. welk leſer deſſes bokes ghenchte heft to leſen. allene de ſpꝛoke v de fa‑​belē. … Z. 18 ¶ Hir volghet eyne koꝛte tafele efte regiſter  deſſes bokes van reynken deme voſſe.  … Bl. 242a m. Blz. CCxlii Z. 8 Anno di MCCCCxcviii. lübeck  DrM  Bl. 242b leer.
Vorlage: Faks. Berlin SB (Original).
Faks. hrsg. von Timothy Sodmann. Hamburg 1976.
H 13887. 13888. Menke VI B1. Borchling-Claussen 299. Schr 5093. Schramm XII Abb. 226–305. VB 1478. Borm: IG 2322. ISTC ir00136400.
Berlin *SB
(Bl. 1–26, 31, 40, 75, 76, 99, 106, 107, 129–131, 173, 193, 195 u. 231–242 fehlen). Bremen *SUB (def.). Wolfenbüttel HerzogAugustB
.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Innamoramento di Rinaldo
Anonymes Versepos in ottava rima über Rinaldo dal Montalbano (Renaut de Montauban) und seine Brüder. Zur Karlsepik (Empörerepen) gehörend, auch unter dem Titel „Cantare di Orlando“ bekannt. Im 14. Jh. entstanden, gehört es u.a. zu den Vorlagen für Pulci, Luigi: Il morgante maggiore und steht auch den anderen Karlsepen, die im 15. Jh. unter verschiedenen Titeln im Druck erschienen, sehr nahe. Der spätere Druck ist eine erweiterte Fassung.
Ausg. von Elio Melli. Bologna 1973. (Collezione di opere inedite o rare. 133.) — Teilausg. in Poemi Cavallereschi del Trecento. A cura di G. G. Ferrero. Turin 1965.
Vgl. Beer S. 18–19 u.ö. — Rajna in Propugnatore 3(1870) S. 58–127. — Pasqualino in I cantari. Struttura e tradizione. Atti del Convegno Internazionale di Montreal, 19–20 marzo 1981. A cura di M. Picone e M. Bendinelli. Firenze 1984 S. 177–198. (Biblioteca dell’ „Archivum Romanicum“. Ser. I. Vol. 186.) — Sherberg in Quaderni d’Italianistica 7(1986) S. 166–181.
s.a. Les quatre fils Aymon (GW 3133–3141 u. Nr 12486. 12487)
Boiardo, Matteo Maria (GW 4608–4610)
140 Bl. [a–e⁸f⁶g–r⁸s⁶]. 2 Sp. 40 Z. Typ. 1:96R. Meist Min. f. Init.
Bl. 1a leer. Bl. 1bα O excellente mio ſignior priato  che ſite de iuſticia uero maiſtro  et dal Re don ferdinando ſite amato  Bl. 2aα []Enigno pe re del vniuerſo  ch’ ſi uera pace et ꝟa cōcordia  … Lage b In quel puncto niente ſaper potero  … Endet 139bβ Z. 4 et la ſua madre vergine Maria  gratia rendo aſti verſi ſparſi  che manno facta hauer gran corteſia  et mille gratie aciaſchun che ma inteſa  la bella ſtoria rimata ediſteſa  Reg in 4 Sp. Endet Sp. 4 Z. 23 Carlo fo  Bl. 140 leer(?).
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. BMC.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63.
Fava 50. Pr 6678. BMC VI 870.IB 29326. ISTC ir00198050.
London BL
(Bl. 140 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
146 Bl. a–r⁸s¹⁰. 2 Sp. 48 Z. Typ. 13:67G, 14:ca.140G. Init. c. Meist Min. f. Init. Rubr. θ. 1 Hlzs.
Tit. El inamoramento di ri‑​naldo da monte albano.  Hlzs.  Bl. 1bα (q³)Val hō cerca in picol vaſo poꝛre  lche grā fiume o o il mar tirēo  tale io c cercho ī bꝛeue di cōpoꝛe  … Bl. 3aα m. Sign. a ⁌ Incomincia el libꝛo de le bataglie  del potēte e gagliar do paladino Rinaldo de mōte albano de caſa chiaramōte  (P)Adre noſtro che nel  cielo ſtai  ſāctificato ſia ſempꝛe  il tuo nome  aduegna el regno  oue tu ſtarai  Il tuo voler ſia fatto in terra come  … Bl. 6aβ Z. 41 (b³)Enigno padre re de luniverſo  … Sign. b Creſcendo ſi li ſe pꝛender ſcientia  … Endet Bl. 146aβ Z. 15 onde dimoꝛa ſua virtu ſuperna  e tutti ne conducha in vita eterna  Finito le bataglie del inamoꝛamēto de  Rinaldo Impreſſo in veneſia per mi  Manfreo de monfera da ſtreuo de bonello nel anno 1494. a di xxij de agoſto  α Z. 17 Reg. 3 Z.  LAUS DEO 
Vorlage: Dublin TrinityC (Mikrofilm).
HR 13915. Sander 6493. Abbott 225. ISTC ir00198060.
Dublin TrinityC.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Robert le diable
Die im 13. Jh. entstandene Legende wird sehr bald durch einem Versroman und durch ein 2279 Verse umfassendes Theaterstück „Le miracle de Nostre Dame de Robert le Diable“ populär, das 1375 in Paris aufgeführt wurde. Die Prosafassung „Le Dit“ entstand Ende des 15. Jhs und wird zur Grundlage für den anhaltenden Bucherfolg. Der Stoff wurde in vielen Volkssprachen bearbeitet und ist noch in der Kolportageliteratur der neueren Zeit vertreten.
Ausg. von K. Breul in Mélanges. Abhandlungen Herrn Prof. Dr. Adolf Tobler zur Feier seiner 25jährigen Thätigkeit als ordentl. Professor an der Universität Berlin. Halle 1895 S. 464–509.
Vgl. Dictionnaire S. 1290–1291. — Berlioz in Symboles de la Renaissance. Arts et Langage. Bd 2. Paris 1982 S. 89–102, 231–236. — Berlioz in Le Conte. Tradition orale et identité culturelle. Actes des rencontres de Lyon. 1986. Lyon 1988 S. 149–165.
26 Bl. a⁸b–d⁶. 32 Z. Typ. 4:95G. Init. g, q. Rubr. γ. 2mal ders. Hlzs. DrM Ia.
Tit. (L¹)a vie du terrible  (R¹)obert le dyable.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij ⁌ Cy commence la terrible ⁊ merueillleuſe vie de robert  le dyable lequel apꝛes fut nōme lomme dieu.  (V)V cōmēcement de chaſcune oeuure ſon doit  inuoquer laide de noſtre ſeigneur ainſi  dit  boece … Z. 23 (T³)Out homme  a ſens raiſon ⁊ entendemēt ſil cōgnoiſt quil ſoit en peche moꝛtel ď celluy peche ſe  doit repentir … Sign. b bꝛebis font deuant les loupz. Les vngz ſenfermoiēt dedēs  … Endet Bl. 25b Z. 23 … auec les leurs voler la ſus en la gloire eternelle auec tous benoitz ſaintz et  ſaintes de paradis.  ⁌ Cy finiſt la vie de Robert le dyable. Impꝛimee a  lyon par Pierre Mareſchal ⁊ Bernabe chauſſard  Le vij. iour du moys de may. Lan mil quatrecens  quatrevingtz ⁊ ſeze.  Bl. 26a DrM  Bl. 26b leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Paris BN (Digitalisat).
C 5132. Claudin IV 175. Baudrier XI 496. Bechtel R-206. Pell 11536. CIBN V-172. ISTC ir00202900.
Paris BN (Bl. 11 u. 12 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
26 Bl. a⁸b–d⁶. 31–32 Z. Typ. 6:97G. Init. d. Rubr. α. 2mal ders. Hlzs. DrM I.
Tit., xylogr. La vie. gedr. Du terri‑​ble robert  le dyable.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii ⁌ Cy commēce la terrible ⁊ merueilleuſe vie de Robert  le diable lequel apꝛez fut appelle lhomme dieu.  (A²)V commēcemeut de chacune oeuure lon doit inuoquer laide de noſtre ſeigneur ainſi  dit boece  … Sign. b bꝛebis font deuāt les loupz Les vngz ſenfermoiēt dedens  … Endet Bl. 26a Z. 8 … auec les leurs voler la ſus en la gloire  eternelle auec tous benoitz ſaintz et ſainctes de paradis.  ⁌ Cy finiſt la vie de Robert le dyable Impꝛimee a  Paris par Maiſtre Nicole de la barre demourāt en la rue  de la harpe deuant Leſcu de France. Le vingtdeuxieſme  iour du moys de auril Lan mil quatre cens quatrevingtzdixſept.  Bl. 26b DrM  ⁌ Impꝛime a Paris par Maiſtre Nicole  de la barre demourant en la rue de la harpe  deuant Leſcu de France. 
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
Anm. Teilweise seitengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
C 5133. Claudin II 288. Bechtel R-207. ISTC ir00202920.
Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12738 Historia. Robert le diable. Paris: [Jean Tréperel], 31.VIII.1497. 
32 Bl. A⁸B–E⁶. 30 Z. Typ. 3*:102G. Init. a, b.
Anfang unbekannt. Bl. 4a m. Sign. Aiiii Z. 1 a la ducheſſe de ce quilz ne ce pouoiēt nulz enfans auoir  (O)R aduit vngiour  ſe duc ⁊ la ducheſſe … Sign. b ſens ⁊ ſemblablement ſe simurtriers ſe ſlz eſtoient en  … Endet Bl. 31b Z. 24 … auec les leurs voler la ſus en la gloire eternelle auec tous be‑​noiſtz ſaītz ⁊ ſaintes de paradis.  Cy finiſt la vie de Robert le dyable.   Impꝛime a  paris. Le darnier iour daouſt. Lan mil quatre cens quatrevingtz ⁊ dixſept:  Bl. 32 leer(?).
Vorlage: Ehem. Hayn (Augsburg) (Mikrofilm) ((Bl. 1–3, 5–8, 27 u. 32 fehlen).
Anm. Bei dem im Besitz von Richard Linenthal (London) befindlichen Ex. handelt es sich um das im GW beschriebene Ex. aus der Sammlung Conrad Hayn (Augsburg). Zum Zeitpunkt der Erwerbung bei Kiefer (Pforzheim) Auktion 116(10.–12.XII.2020) Nr 151 umfasste das Ex. nur noch Bl. 4 und 9–26 (freundliche Mitteilung von Richard Linenthal).
Claudin II 153. ISTC ir00202925.
Linenthal (London)(Bl. 1–3, 5–8 u. 27–32 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12739 Historia. Robert le diable. Paris: [Jean Tréperel], 6.III.14
98
99
32 Bl. A⁸B–E⁶ mit Norm Robert. 30 Z. Typ. 6:190G, 12:100G. Init. a. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. α. 3mal ders. Hlzs. DrM I.
Tit. La vie robert le diable  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. A.ii. ⁌ Cy commence la terrible merueilleuſe vie de Robert le dyable lequel apꝛes fut nomme lomme dieu.  (A)V cōmencement de chaſcune oeuure  lō doit īuoquer laide de nrē ſeigneur  ainſi  dit boece … Sign. b ſens ⁊ ſemblablement les murtriers leſlz eſtoient en  … Endet Bl. 31b Z. 24 … auec les  leurs voler la ſus en la gloire eternelle auec tous be‑​noitz ſaintz de paradis.  ⁌ Cy finiſt la vie de Robert le dyable.   Impꝛime a  paris. Le ​.vi. iour de Mars. Lan mil quatrecens quatrevingtz ⁊ dixhuit.  Bl. 32a Hlzs.  Bl. 32b DrM 
Vorlage: Jena ULB (Original).
Anm. 1. Shaw, David J.: Unrecorded French Incunables in the Thüringer Universitäts- und Landesbibliothek Jena. In: The Library 6,19(1997) S. 197–220 Nr 5.
Anm. 2. Seitengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. Jena ULB (Digitalisat).
ISTC ir00202930.
Jena *ULB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12740 Historia. Robert le diable. [Lyon, nach 1500(?)]. 
32 Bl. a⁸b–de⁶. 30 Z. Typ. 13:99G des Jean Du Pré. 1 Init.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aii Cy commence la terrible et merueilleuſe vie de ro‑​bert le dyable lequel apꝛes fut nomme lomme dieu.  (A)V commēcement de chaſcune oeuure  lon doit inuoquer layde de noſtre ſeigneur ainſi que dir boece … Sign. b ſon ſens et ſemblablemēt le murtriers leſlz eſtoiet  … Bricht ab Bl. 30b Z. 29 tu boutas le fer de la lance en ca cuiſſe par tricherie.  Bl. 31 u. 32 unbekannt.
Vorlage: Ehem. Hayn (Augsburg) (Mikrofilm).
Anm. 1. Meist seitengetr. Nachdr. von Nr 12738 oder 12739.
Anm. 2. Type und Initialen machen Lyon als Druckort wahrscheinlich, wobei Jean Du Pré hier nur bis 1495 als Drucker nachgewiesen werden kann.
Anm. 3. Bei dem im Besitz von Richard Linenthal (London) befindlichen Ex. handelt es sich um das im GW beschriebene Ex. aus der Sammlung Conrad Hayn (Augsburg) (freundliche Mitteilung von Richard Linenthal).
ISTC ir00202940.
Linenthal (London) (Bl. 1, 27, 28, 31 u. 32 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
11 Sp.268aP Historia. Robert le diable. London: Wynkyn de Worde, [nicht vor 1502]. 
Duff-Hellinga Suppl. 36. ISTC ir00202960.
Zur Datierung vgl. Duff-Hellinga.
Cambridge UL (def.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Roberto Malatesta
Anonyme Versdichtung in 64 ottava rima. Verherrlicht den Sieg, den Roberto Malatesta mit den päpstlichen und venetianischen Truppen über die Neapolitaner bei Campo Morto kurz vor seinem Tod am 10.IX.1482 errungen hat. Die beiden Drucke enthalten unterschiedliche Texte.
12741 Historia. Roberto Malatesta. [Rom: Eucharius Silber, nach 10.IX.1482]. 
4 Bl. [a]. 2 Sp. 34 Z. Typ. 1:72G. Rubr. α.
Bl. 1aα ⁌ O padre eterno creatoꝛ verace  o viuo fonte de miſericoꝛdia  ſignoꝛ benigno metti amoꝛ e pace  … Endet Bl. 4bβ Z. 14 al immenſo idio iuſto ſignoꝛe  che gli dia requia nela eterna gloꝛia  al uoſtro onoꝛ rimata e queſta iſtoꝛia  Amen. 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: London BL (Digitalisat).
C 3782. Guerre in ottava rima I 3. Pr 6539. BMC VII 1131.IA 18814. ISTC is00791300.
London BL
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
2+? Bl. 2 Sp. 32 Z. Typ. 4:88R. Rubr. α.
Anfang unbekannt. Bl. [1]aα Tenendoſi ſicuri in cotal loco  ſā Piero in forma dela gente dito  … Bricht ab Bl. [2]bβ Z. 31 ꝑ modo tal che li parue moleſto  al duca de calabria ueder queſto 
Vorlage: Padova BU (Digitalisat).
ISTC is00791200.
Padova BU (Fragm. 2 Bl.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Robin Hood
Versdichtung über den berühmten Helden der englischen Balladentradition und seine Abenteuer. Einzelne Episoden sind seit der 2. Hälfte des 13. Jhs verbreitet. „The gest of Robyn Hode“, um 1400, umfasst bereits 43 Gedichte. Zahlreiche weitere Episoden kamen im 15. Jh. dazu. Der Stoff wird zum Bucherfolg bis in die Neuzeit.
Ausg. von W. H. Clawson. Toronto 1909. — L. Dietrick u. J. Franz-Walsh. New York 1931.
Vgl. Harris, P.V.: The Truth about Robin Hood. 2. ed. Mansfield 1973. — Nelson. M. A.: The Robin Hood Tradition in the English Renaissance. Salzburg 1973. — Bellamy, J.G.: Robin Hood. An historical Inquiry. Bloomington 1985. — Holt, J. C.: Robin Hood. Düsseldorf 1991.
12742 Historia. Robin Hood. [London: Richard Pynson, um 1500]. 
4+? Bl. ?+c+?. 31 Z. Typ. 7:95G.
Anfang unbekannt. Bl. [1a] m. Sign. cii Z. 1 And euill thyrfte on thy hede ſaide lytell Iohn  Right vnder thy hattes bonde.  … Bricht ab Bl. [1b] Z. 30 The ſhyref had his leue I take  And went hym on his way  Bl. [2a] Z. [2] Robyn lawe yonge men ſhote  Full fayre vpon a day  … Bricht ab Bl. [2b] Z. [25] […] ſaide our dere maiſter.  […] ode tree.  … Bl. [3a] Z. 1 And Robyn hode wente to greue wode  Vpon a certen day.  … Bricht ab Bl. [3b] Z. 30 yet found I neuer to my pay  A moche beiter boꝛowe  Bl. [4a] Z. 1 Vnder the greue wode tree.  I love no man all this woꝛlde.  … Bricht ab Bl. [4b] Z. 12 All they came to gode robyn.  To wete what he wolde ſay 
Vorlage: Cambridge UL. Oxford Bodl. Washington (D.C.) FolgerL (Kopien).
Anm. 1. Die einzelnen Fragmente sind in der Reihenfolge der besitzenden Bibliotheken beschrieben. Zum Versuch, eine textliche Reihenfolge zu rekonstruieren, vgl. Oates, J. C. T.: The Little Gest of Robin Hood: A Note on the Pynson and Lettersnijder Editions. In: Studies in Bibliography 16(1963) S. 3–8 [8.VIII.2014].
Anm. 2. Early Rhymes of Robyn Hood. An Edition of the Texts, ca. 1425 to ca. 1600. Hrsg. Thomas H. Ohlgren und Lister M. Matheson. Tempe 2013. (Medieval and Renaissance Texts and Studies. 428.) S. 45–55.
Duff-Hellinga 362. Pollard-Redgrave² 13688. Ce³ R-209. Bod-inc R-080. Oates 4206. ISTC ir00209000.
Cambridge UL (Fragm. Bl. c2). Oxford Bodl (Fragm. 1 Bl.). Washington (D.C.) FolgerL (Fragm. 2 Bl.).
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
6+? Bl. a⁶+?. 34 Z. Typ. 5:95G.
Anfang unbekannt. Bl. 3a m. Sign. a.iii Of hym I haue herde myche good  I graunte he layd with you to wende.  … Bricht ab Bl. 4b Z. 33 As beſtes on a rowe.  They take no moꝛe hede of me. 
Vorlage: Oxford Bodl (Kopie).
Anm. 1. Drucker und Datierung laut ISTC: [York: Hugo Goes, um 1506/09]. Bod-inc wie GW.
Anm. 2. Early Rhymes of Robyn Hood. An Edition of the Texts, ca. 1425 to ca. 1600. Hrsg. Thomas H. Ohlgren und Lister M. Matheson. Tempe 2013. (Medieval and Renaissance Texts and Studies. 428.) S. 148–155 (m. Abb.).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 48.
Duff-Hellinga 361. Pollard-Redgrave² 13689.3. Bod-inc R-081. ISTC ir00208950.
Oxford Bodl (Fragm. 2 Bl.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
La dama Rovenza dal Martello
Anonyme Versdichtung in ottava rima, zur Karlsepik gehörend. Die geschilderten Ereignisse sind auch Teil des Versepos „Innamorato Rinaldo“ (Nr 12734. 12735).
Ausg. von G. A. Giuliani. Venezia 1620.
Vgl. Beer S. 334 u. ö. — Pasqualino in I cantari. Struttura e tradizione. Atti del Convegno Internazionale di Montreal, 19–20. marzo 1981. A cura di M. Picone e M. Bendinelli. Firenze 1984 S. 177–198. (Biblioteca dell’ „Archivum Romanicum“. Ser. I. Vol. 186.)
44 Bl. ab⁸c–efg⁸. 2 Sp. 40 Z. Typ. 3:75G.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. aii [²]Vādo lomo naſe e de picol garzone  El padre alguna uolta el uuol caſti‑ dar. eingerückt gare  Per amonirlo de ſua ofēſione  … Sign. b Morto ſera diſteſo in ſullerbeta  … Endet Bl. 44bβ Z. 37 De re gata moglier la ſua finita  Edi quel francho ſignore iſcapigliato  Elucha uiniziano ſi la ſtampato  F I N I S. 
Vorlage: Città del Vaticano BVat (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Harris, Neil: A Mysterious UFO in the Venetian “Dama Rovenza” [c. 1482]. In: Gutenberg-Jahrbuch 2003 S. 22–30 (m. Abb.).
Accurti II 18. ISTC ir00339800.
Città del Vaticano BVat
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Broder Rusche
Anonyme Versdichtung, der eine der zahlreichen Teufelssagen zugrunde liegt. Sie ist als eine Satire auf die Verderbnis des Mönchtums angelegt. Die späteren hochdeutschen Übertragungen basieren auf der niederdeutschen Fassung.
Ausg. von Felix Bobertag in Narrenbuch. Berlin 1884 S. 363–381.
Vgl. Verf.Lex.² I 1043–1045. — Röcke, Werner: Die Freude am Bösen. Studien zu einer Poetik des deutschen Schwankromans im Spätmittelalter. München 1987 S. 143–153.
12745 Historia. Broder Rusche. [Stendal: Joachim Westval, um 1488/89]. 
8 Bl. a⁸. 31 Z. Typ. 1:94G. Rubr. α. 1 Hlzs. DrM I.
Tit., xylogr. Bꝛoder Ruſche  Hlzs.  Bl. 1b [²]Yn cloſter vor eyneme walde lach  Dar vele wunders inne ſchach  Dar weren monneke in eyn deyl  … Endet Bl. 8a Z. 14 Hyr hefft bꝛoder ruſck eyn ende  He was in aller ſchalckheit behende  Ick wyl ock allen monken leren  Dat ſe ſick myt bꝛoder ruſck nicht bewerren  ⁌ Et ſic eſt finis  DrM  Bl. 8b leer.
Vorlage: Faks.
Faks. hrsg. von Robert Priebsch. Zwickau 1919. (Zwickauer Facsimiledrucke. 28.).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. Gotha ForschB (Digitalisat).
Gotzkowsky G 1.1. Borchling-Claussen 138. ISTC ib01217350.
Gotha *ForschB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
11 Sp.271a Historia. Broder Rusche. [Braunschweig: Hans Dorn, um 1519]. 
C 1352. VD16 B 8452. Gotzkowsky G 1.5. Borchling-Claussen 636. Schr 3636a. ISTC ib01217355.
Nach Borchling-Claussen und VD 16 [Braunschweig: Hans Dorn, um 1519].
Berlin *SB
(z.Z. Kraków BU).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
11 Sp.271b Historia. Broder Rusche. [Köln: Servais Kruffter(?), um 1520]. 
C 1351. VD16 B 8453. Gotzkowsky G 1.6. Borchling-Claussen 669. ISTC ib01217356.
Druckerbestimmung u. Datierung nach Borchling-Claussen u. VD 16.
Reproduktionen: Berlin SB (Digitalisat).
Berlin SB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
La sala di Malagigi
Anonyme Versdichtung in 97 ottava rima, auch unter dem Titel „Istoria de Lucretia e la sala di Malagigi“, im 16. Jh. auch „Sala de Malagise e vanto dei Paladini“. Die zur Karlsepik gehörende Erzählung über den zauberkundigen Vetter der vier Haimonskinder entstand im letzten Drittel des 15. Jhs unabhängig von einer aus dem 14. Jh. bekannten Hs. Der Text wurde mehrfach bearbeitet.
Ausg. von Pio Rajna. Imola 1871 (39 Oktaven nach der Hs.)
Vgl. Lommatzsch I S. 17. — Dizionario S. 1564. — Beer S. 332–333 u.ö. — Eigen Nr 90–93.
H 14129. PA IV 186.1062. Denis 5808.
Nicht nachweisbar.
16 Bl. [ab⁸]. 24–28 Z. Typ. 1:98R.
Bl. 1a [²]Plendor ſuperno di ſomo fatore  Chel tuo regno ſta in trinitade  Inmenſo el padre el figlio di ualore  … Lage b Partiaſi la luna per tempo corouina  … Endet Bl. 16b Z. 22 A queſta ſtoria hormai tutto el tinore  Coſſi e conpiuta queſta liadra ſtoria  Da mal ui guardi lalto re di gloria.  FINIS 
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
H 14128. Bühler: Bologna 1.B.9. Pell 10086. ISTC im00100170.
Paris BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. [a¹⁶]. 24 Z. Typ. 2:79G.
Bl. 1a Splēdor ſuꝑno da ti ſummo fatore  Che in lo tuo Regno ſtai in ternitaď  In mezo el padre e figliolo di ualore  … Endet Bl. 16b Z. 21 La qual porto il noſtꝛo catore  E partorilo cum gran magīficentia  Tutti noi gemo lalto re de gloria  Al uoſtro honoꝛe finita e ſta hiſtoria. 
Vorlage: Venezia BNMarc (Digitalisat).
Anm. Neu, kein alter Ms.-Zettel vorhanden.
EDIT16 CNCE050300.
Venezia BNMarc
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
8 Bl. [a⁸]. 27 Z. Typ. 2:80G.
Vorlage: Venezia BNMarc (Digitalisat).
Anm. 1. Bearbeitete und gekürzte Fassung mit 51 ottave rime.
Anm. 2. Neu, kein alter Ms.-Zettel vorhanden.
EDIT16 CNCE001278.
Venezia BNMarc
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12747 Historia. La sala di Malagigi. Daran: Historia. Storia di tutti i Paladini. [Bologna: Johann Schriber, um 1483]. 
6 Bl. [a⁶]. 2 Sp. 36 Z. Typ. 4:74G. Init. a.
Bl. 1aα (S²)Plēdoꝛ ſuꝑno di ſummo fatoꝛe  Chel tuo regno ſta in trinitade  Immenſo el padre el figlio di valoꝛe  … Endet Bl. 6aβ Z. 18 A queſta ſtoꝛia hoꝛmai tutto el tenoꝛe  Coſſi e compiuta ſta li­zadra ſtoꝛia  Da mal vi guardi lalto Re di gloꝛia.  F I N I S  (L¹)o baron buouo ſi hebe du figlioli  Lun ſi chiamo guidone apꝛeſiato  … Endet Bl. 6bα Z. 31 De chiaramonte ſignoꝛi haui inteſo  Come luno da laltro fu diſceſo  Queſta ſi e la hiſtoꝛia de tutte paladine  De chiarmonti ſignoꝛi haui inteſo  Come luno da laltro fu diſceſo  F I N I S 
Vorlage: Paris Arsenal. Parma BPalat (Mikrofilme).
Reproduktionen: Parma BPalat (Digitalisat).
R 1230. IGI 6043. ISTC im00100400.
Paris Arsenal. Parma BPalat.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. a¹². 32 Z. Typ. 2:117R.
Bl. 1a m. Sign. a.i. Splendor ſuꝑno & ſommo factore  che il tuo regno ſta in trinitade  īmenſo el padre el figliuolo di ualore  … Endet Bl. 12b Z. 30 di queſta ſtoria cantato e il tinore  che ſia compiuta queſta bella ſtoria  di mal ci guaidi lalto re di gloria  QVESTA ſi e la ſala di Malagigi 
Vorlage: Siena BCom (Mikrofilm).
Anm. Im Rechnungsbuch der Offizin sind zwei Rechnungen aus dem Jahre 1483 erhalten. Die erste vom 11.X.1483 bezieht sich nur auf einen Teil der Auflage, eine weitere Rechnung datiert vom 6.XI.1483, vgl. Rouse: Ripoli.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 89.
H 14130. Rhodes: Firenze 421. Rouse: Ripoli 86. IGI 4070 u.Corr. 6042. ISTC im00100200.
Firenze BRidolfi. Siena BCom.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
1274810N Historia. La sala di Malagigi. Daran: Historia. Il vanto dei Paladini. [Bologna: Franciscus dictus Plato de Benedictis, um 1495]. 
6 Bl. [a⁶]. 2 Sp. 40–41 Z. Typ. 1:113R, 2:79R, 4:155G als Init. DrM I.
Bl. 1aSala de malagiſe e uāto di palladin  α (S²) Plēdor ſuꝑno di ſūmo fatore  Chel tuo regno ſta in trinitade  Immēſo el padre el figlio di ualore  … Bl. 5bβ Z. 8 da mal ui guardi lalto re di gloria  FINIS  VANTO DE PALLADINI  (I) son quel Carlo … Endet Bl. 6bβ Z. 6 alhor tirai per mille paia de boi  FINIS  DrM 
Vorlage: Tura (Abb.).
Anm. Vgl. Adolfo Tura in L’Archiginnasio 97(2002) S. 151–158 Nr 3 u. Tav. 3.
ISTC im00100500.
Milano BTrivulz
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. a⁶. 2 Sp. 34 Z. Typ. 7:87G, 8:106G. Init. l. Rubr. ε. 1 Hlzs.
Bl. 1a m. Sign. a ⁌ La ſala di Malagigi.  Hlzs.  ​α (S²)Plendoꝛ ſuꝑno ⁊ ſommo factoꝛe  che il tuo verbo ſia in trinitade  immenſo padre el figiuol di ualoꝛe  … Endet Bl. 6bβ Z. 22 di queſta ſtoꝛia contato e il tenoꝛe  dimal ciguardi lalto re di gloꝛia  al voſto rhonoꝛe finita a queſta ſtoꝛia  Finita la ſala di Malagigi. 
Vorlage: Roma BCasanat (Mikrofilm).
Reproduktionen: Roma BCasanat (IISTC). Roma BCasanat (Digitalisat).
R 1370. Sander 4131. IGI 6044 u.Corr. ISTC im00100600.
Roma BCasanat.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Van Saladine
Anonyme Verserzählung, die wahrscheinlich auf Hein van Aken ​ „Huge van Tyberien“ zurückgeht.
Ausg. von C. P. Serruce. Gent 1848. — P. Keyser. Leiden 1950. (Textus Minores. 15.)
Vgl. Debaene S. 262–263. — Winkel, J. te: Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde van Middeleeuwen en Rederijkerstijd. Utrecht usw. 1973. Bd I S. 356. Bd II S. 300.
32 Bl. a–d⁸. 28 Z. Typ. 1:97G. Init. a. DrM II.
Bl. 1 leer. Bl. 2a (O) Edele hertē ghij blijde gheeſten  Ghij cōſteghe mīnaers vā yſtoꝛiē  Ledt vp de navolghe ſcone ieeſtē  Die ic ſal bringhen ter memoꝛiē  … Bl. 3a m. Sign. a3 (E)En copulaet ȳſtoꝛiael  Vollecht hier warachtich e ſcone  Vā dē hoofſchen ſaudaen loȳael  Saladine van babilone  … Sign. b Noch ſtoꝛuie mȳ lieuer hondert weruen  … Endet Bl. 32a Z. 23 Beual zijn ziele in gods handoen  Ende ſtarf met eenen ghedochte goet  Hȳer hendt dȳſtoꝛie van ſaladine  Int curte ghecopuleert van nijen  Luſte dede mȳ beſtaen de pine  Ende dedelheȳt van den paijen  Bl. 32b DrM  Taudenaerde gheprendt 
Vorlage: Haarlem StB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 69. Haarlem StB (IISTC). Washington (D.C.) LC (Digitalisat).
C 3023. Conway 357. Kok: Houtsneden S. 370. CA 979. ILC 1199. Machiels: De Keysere 7. Ce³ H-286 u.Suppl. IDL 3984. Jaspers: Haarlem 174. ISTC ih00286000.
Haarlem StB
(Bl. 1 u. 8 fehlen). Washington (D.C.) LC.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Salman und Morolf
Anonymes Spielmannsepos aus dem späten 12. Jh. Die knapp 800 Strophen erzählen eine Eroberungsgeschichte um König Salomon und seine untreue Frau (Brautwerbungsepos). Als Spross der mittelalterlichen Salomo-Sage findet das Epos literarischen Niederschlag in „Salomon et Marcolfus“.
Ausg. von Alfred Karnein. Tübingen 1979. (Altdeutsche Textbibliothek 85.)
Vgl. Verf.Lex.² VIII 515–523. — Schröder, Walter Johannes: Spielmannsepik. Stuttgart 1967.
76 Bl. a⁸b–l⁶m⁸. 31–32 Z. Typ. 1:156G, 2:94G, 4:112G. Init. c. Min. f. Init. Rubr. β. 48 Hlzs.
Tit. (D²)is buch ſeit von kunig ſalomon vnd ſiner huſz frouwen Salome wie ſy der künig fore nam vnd wie  ſy Morolff künig ſalomō brüder wider bꝛocht  Hlzs.  Bl. 1b ¶ Dis bůch ſagt vō Künig ſalomō v von Moꝛolff  künig ſalomons bꝛůder. Durch vſz mit allen fygurē.  Hlzs.  Bl. 2a (Z³)ů Iherüſalem wart ein kint geboren  Das ſich zů fougt wart erkoren  Vber aell criſteliche diet  … Sign. b Er fůrte in gon iheruſalem vff die burg ſyn  … Endet Bl. 75b Z. 7 Das helffe vns iheſus gottes kint  Von dem wir alle geſegent ſint  Hie mit hat dis bůch ein ende  Gott alles leit von vnſz wende  A M E N  ¶ Hie hat ein ende das bůch moꝛolff daz do  ſagt zům erſten von künig Salomon … Z. 22 … iſt getruckt zū  Straſzburg durch Mathis hüpffuff Im  jor noch Criſt geburt ​.Mcccc.xcix.  Bl. 76 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. 1. Vgl. Flick, Ronja: Morolfs Verwandlungen. Überlegungen zur Rezeptionslenkung in den spätmittelalterlichen illustrierten Handschriften und Drucken von „Salman und Morolf“. In: Sprechen, Schreiben, Handeln. Interdisziplinäre Beiträge zur Performativität mittelalterlicher Texte. Hrsg. Annika Bostelmann u. a. Münster/New York 2017 S. 73–93.
Anm. 2. Das im gedruckten GW hier verzeichnete Ex. Boston (Mass.) PL (def., Sign. Q 405.170) gehört nicht hierher, sondern zu dem Nachdruck VD16 ZV 13701.
Faks. Strassburg 1930. (Elsässische Frühdrucke. 2.).
C 5250. Gotzkowsky D 2.1. Schr 5193. Schramm XX Abb. 2107–2152. Chrisman: Strasbourg V 2.1.10. Duntze: Hupfuff 17. CRF XIII 2057. VB 2538. BSB-Ink S-53. ISTC is00103250.
Berlin *SB
. Gotha *ForschB
(Bl. 69 fehlt). München SB
(Bl. 62 u. 76 fehlen). Regensburg HB
(def.). Strasbourg BNU
(Bl. 25 u. 26 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Salomon et Marcolfus
Anonym überliefertes Streitgespräch (Dialog) mit wechselnden Themen zwischen dem weisen König Salomon und dem gewitzten Bauern Markolf in Spruchpaarweise, das in einem Erzählrahmen (Prolog) eingebettet ist. Der Wortstreit erweist sich als Schlagabtausch von Redensarten und Sprichwörtern. Die lateinischen Drucke unterscheiden sich lediglich durch die Titelfassungen „Dialogus …“ und „Collationes …“.
Der beliebte Lesestoff fand vor allem in der deutschen Übersetzung rasche Verbreitung.
Ausg. lat. von Walter Benary. Heidelberg 1914. (Sammlung mittellateinischer Texte. 8.) — Deutsch von Walter Hartmann. Halle/S. 1934.
Vgl. Verf.Lex.² II 80–86 u. VIII 535–542. — Beecher, Donald: The Dialogue of Salomon and Marcolphus. Ottawa 1995. (Publications of the Barnabe Riche Society. 4.) — Griese, Sabine: Salomon und Markolf – ein literarischer Komplex im Mittelalter und in der frühen Neuzeit. Studien zu Überlieferung und Interpretation. Tübingen 1999. (Hermaea. N.F. 81.)
Duff, E. Gordon: The dialogue of communing between the wise King Salomon and Marcolphus. With a bibliography. London 1892. [zitiert ISTC Duff(Dial)].
Lateinisch
12 Bl. [ab⁸]. 31 Z. Typ. 1:95G.
Bl. 1a Dyalogus Salomonis ⁊ Marcolfi.  [⁵]Vm ſtaret ſalomon ſuper ſolium dauid  pis ſui. plenꝯ ſapiencie ⁊ diuicijs. vidit quendā hominē Marcolfū nōie … Lage b redies ſoꝛte trāſibat a hoſpiciū Marcolfi folli ďi… Endet Bl. 11b Z. 4 … ⁊ nun vllam arborem illarū marcolfꝯ elegit  Et ſic euaſit manus Salo regis. poſt hoc domum  remeās quieuit in pace. Sit laus deo. AMEN  Bl. 12 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Madrid PalacR (Digitalisat).
C 5237. VK 369. IBE 2066. VB 1060. Pr 1260. BMC I 260.IA 4442. Collijn: Stockholm 954. Oates 728. ISTC is00094500.
Berlin *SB
. Cambridge UL. London BL
. Madrid PalacR. Stockholm KglB.
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. [ab⁶]. 34–35 Z. Typ. 1:88G.
Bl. 1 leer. Bl. 2a Dyalogus Salomo‑​nis et Marcolfi.  [⁵]Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſoliū dauid  pis ſui. plenꝯ ſapiēcie ⁊ diuicijs. vi‑​dit quendā hōiem Marcolfū nōie … Lage b In craſtino de capite tuo non poteris fide’ Mar.  … Endet Bl. 12a Z. 34 ⁊ nū vllā arboꝛē illarū marcolfꝯ elet Et euaſit  māꝯ Salo. regis. ꝓꝯ  domū remeās euit in pace  Bl. 12b leer.
Vorlage: Tübingen UB (Mikrofilm).
Anm. Zum Druckort und Drucker vgl. Schanze in Gutenberg-Jahrbuch 1994 S. 67–77 Nr 10.
Reproduktionen: Darmstadt ULB (Digitalisat).
HC 14248. Engel-Stalla: Hist 1658. Ce³ S-94. IBP 4863. IGI 3411. CRF XIII 2056. VB 2054. BSB-Ink D-115. Pr 2407. BMC II 485.IA 8699. Bod-inc S-040. Oates 1109. Sack: Freiburg 3137. Walsh: Harvard 868. ISTC is00094000.
Berlin *SB†
. Cambridge UL. Cambridge (Mass.) HoughtonL. Città del Vaticano BVat
. Darmstadt ULB
. Freiburg UB
. Gdańsk Akad. Kassel *LB†. Kraków BU. London BL
. Milano BAmbros. München SB
. New York MorganL. Oxford Bodl. Rastatt Gy
. Sankt Petersburg NB. San Marino (Calif.) HuntingtonL. Strasbourg BNU. Tübingen UB
. Washington (D.C.) LC. Wiesbaden LB
.
Gesamtüberlieferung: 21 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
11 Sp.275a Historia. Salomon et Marcolfus. 1482. 
H 14254. PA IV 30.221. Denis 1166.
Nicht nachweisbar.
12 Bl. ab⁶. 33–34 Z. Typ. 1:94G.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. ai [⁷]Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſoliū Dauid  patris ſui plenus ſapientie et diuitijs.  vidit quendam hominem. Marcolfum  noīe … Sign. b regem ollam tectam cum baſa vacce repꝛeſentans ayt.  … Endet Bl. 12b Z. 24 … et nunquā Mar.  aliquam arboꝛem elegit et ſic euaſit manus Salomoniſ  regis Poſt hoc domum remeans quieuit in pace. 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofiche).
IBP 4864. Borm: IG 2386. ISTC is00094800.
Kraków BU. London BL
. Wolfenbüttel *HerzogAugustB
.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
14 Bl. a⁸b⁶. 30–31 Z. Typ. 3:96G, 4:120G. Init. a, i, q(Leisten), z.
Bl. 1 leer. Bl. 2a (in Leisten) Dyalogus Salomonis et marcolfi.  (S¹³)Alomon cū ſtaret ſuꝑ ſolium  dauid pis ſui  plenꝯ ſapiētie  ⁊ diuicijſ uidit  quendā hoīem  Marcolfū noīe  … Sign. b Sed iuro ꝑ deū et ꝑ virtutes eius niſi me dimiſe… Endet Bl. 13b Z. 25 … et nū vllā arboꝛē  illaꝝ marcolfus elegit Et ſic euaſit manus. Sa‑​lo. regis pꝯ  domū remeās euit in pace  Explicit dyalogus Salomonis et marcolfi.  Bl. 14 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
HC 14246. Schr 5179. Schramm XIX Abb. 424. Schorbach 34. Ce³ S-95. Pell 10151. VB² 2226.5. BSB-Ink D-114. CIBN D-101. Pr 384. BMC I 91.IA 1129. Borm: IG 2387. Madsen 1371. Schlechter-Ries 930. Sack: Freiburg 3136. ISTC is00095000.
Berlin *SB
. Bonn ULB
. Colmar BVille. Freiburg UB
. Heidelberg UB
(Fragm.). Karlsruhe LB
. København KglB. London BL
. Mainz Bisch
. München SB
. Nürnberg StB
. Paris BN. San Marino (Calif.) HuntingtonL. Wiesbaden *LB
. Wolfenbüttel HerzogAugustB.  — Holkham Hall (Norfolk).
Gesamtüberlieferung: 15 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12 Bl. ab⁶. 33 Z. Typ. 1:92G. Min. f. Init. 1 Hlzs.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Incipiūt collatiōes s dicūtur feciſſe mutuo rex ſalomō ſapiētiſſimus ⁊ marcolphꝯ facie defoꝛmis et  turpiſſimus tamē vt fertur eloquētiſſimus feliciter.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a2 (c)Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſoliū Dauid  patris ſui plenus ſapiētie ⁊ diuitijs  vidit quendā hominē. Marcolphū  noīe … Sign. b regem ollā tectam cū baſa vacce repꝛeſentans ait.  … Endet Bl. 12b Z. 25 … ⁊ nūquā Marcol. aliqua arboꝛem elegit. Et ſic euaſit manus Salomonis regis. Poſt hoc domū remeans quieuit ī pace. 
Vorlage: Leipzig UB (Original).
Nachtr 312. Schr 5183. Schramm XII Abb. 346. Ce³ S-96. Günther 1728. UBL-Ink D-32. Walsh: Harvard 975. ISTC is00096000.
Cambridge (Mass.) HoughtonL. Dresden *SUB (z.Z. Moskva GosB). Leipzig *UB
.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
14 Bl. a⁸b⁶. 29 Z. Typ. 2:101G.
Tit. Incipiūt collatiōes s dicūtur feciſſe mutuo rex  Salomō ſapiētiſſimꝯ ⁊ marcolphus facie defoꝛmis ei  turpiſſimꝯ. t vt fer eloquētiſſimus felici incipit.  Bl. 2a m. Sign. aij [⁵]Vm ſtaret ſalomon ſuꝑ ſoliu. Dauid  patris ſui plenus ſapiētia ⁊ diuitij vidit quendā hominem Marcolphū noīe  … Sign. b ſordida meretrix d dicere poſſes nil peccaui cui.  … Endet Bl. 13b Z. 22 … ⁊ nunquā marcol. aliquā arborē elegit Et ſic euaſit manꝯ ſalomonis regis Poſt hoc domū remeās quieuit in pace  Et ſic ē finis. ꝑ me Iacobū de bꝛeda.  Bl. 14 leer.
Vorlage: Oldenburg LB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Liège BU (Digitalisat).
C 5233. CA 451. Hellinga: PT I 108.II 411. ILC 1917. CBB 1273u.Suppl. IDL 4012. Ohly-Sack 2515. ISTC is00095300.
Frankfurt (Main) UB. Haag KglB
(Bl. 1 fehlt). Liège BU. Oldenburg *LB.
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. ab⁸. 28 Z. Typ. 2:101G.
Tit. Incipiūt collatiōes s dicū feciſſe mutuo rex  ſalomō ſapiētiſſimꝯ ⁊ marcolphꝯ facie defoꝛmis  ei turpiſſimꝯ t vt fer eloquētiſſimꝯ feliciter.  Bl. 2a m. Sign. aij []Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſoliū Dauid  patris ſui plenꝯ ſapiētia ⁊ diuitiis vidit quēdā hominē. Marcolphū noīe  … Sign. b ꝓbabitur Iteꝝ ſalomone tacēte Mar. ſufflare  … Endet Bl. 15b Z. 21 … ⁊ nunquā Marcol. aliquā arboꝛem elegit. Et ſic euaſit manus ſalomonis regis Poſt  hoc domū remeans quieuit in pace  Et ſic eſt finis per me Iacobū de bꝛeda  Laus deo.  Bl. 16 leer.
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
C 5232. CA 452. Hellinga: PT I 108.II 411. ILC 1918. IBPAddII † 2035. Borm: IG 2388. Collijn: Uppsala 484. ISTC is00095400.
Uppsala UB (Perg.). Warszawa ehem. BN. Wolfenbüttel HerzogAugustB
.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12759 Historia. Salomon et Marcolfus. Daran: De venerabili nummo. — De arte mulierum. [Schleswig: Steffen Arndes, um 1486]. 
14 Bl. [a⁶b⁸]. Gez. Foliū Primū–Foliū xiiii. 28–30 Z. Typ. 2a:130G, 4:103G. Init. a. Rubr. α.
Bl. 1a m. Blz. Foliū Primū ❡ Dyalogus Salomonis ⁊ Marcolfi  (C)Vm ſtaret ſalomon ſuꝑ ſoliuz  dauid prīs ſui: plenꝯ ſapiētie ⁊  diuicijs vidit quēda homine  Marcolfum noīe … Lage b Marc. nichil tutū eſſe credendū mulieri. Salo.  … Endet Bl. 13a m. Blz. xiii Z. 15 … ⁊ nun vllam arboꝛem illa‑​rum marcolfus elegit: et ſic euaſit manus Salo‑​monis regis: poſt hoc domum remeans quieuit  in pace.   F i n i s.  ❡ Dyalogus Salomonis  et Marcolfi feliciter explicit  Bl. 13b ❡ De venerabili Nummo  In terris ſummus rex eſt hoc tempoꝛe nummus  … Endet Z. 28 Nūmus in exilio eſt optimus comes pe­re­grino  Bl. 14a m. Blz. xiiii ❡ De Arte Mulierum  Clerice miſceri noli nequā mulieri  … Endet Bl. 14b Z. 27 Feminam dimittere conſulat inſignis  Que nil ſcit  decipere vt conſtat fide dignis 
Vorlage: Uppsala UB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 18.
VB² 1994.20. Collijn: Uppsala 483. ISTC is00095410.
Berlin *SB
(Fragm. Bl. 9). Uppsala UB.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
HC 14255. PA I 9.33. Maittaire IV 781. CA 453. Hellinga: PT II 473.
Nicht nachweisbar. Es handelt sich vermutlich um Nr 12752, vgl. Schalbruch 1061.
10 Bl. a⁶b. 35–36 Z. Typ. 4C:100G, 5C:82G. Init. f, k. 2mal ders. Hlzs. DrM V.
Tit. Salomonis et Marcolphi dyalogus  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a (C)Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſoliū Danid pꝛīs ſui  plenꝯ ſapiā ⁊ diuicijs/ vidit quēdā hominem  Marcolphū nōie … Sign. b uā tenens Cū iā bene oēs cenaſſēt Marcol. emiſit vnū de mu… Endet Bl. 10a Z. 11 … ⁊ nun Marcolphus aliquam arboꝛē elegit. Et ſic euaſit manus regis ſalomonis Poſt hoc domum remeās quieuit  in pace  Finitū eſt hoc opuſculū antwerpie  per me Gerardum leeu:  Bl. 10b DrM 
Vorlage: Brussel BR (Mikrofilm).
Anm. Vgl. The Dialogue of Solomon and Marcolf. A Dual-Language Edition from Latin and Middle English Printed Editions. Hrsg. Nancy Mason Bradbury u. Scott Bradbury. Kalamazoo 2012 (Text nach dieser Ausg.).
HC 14253. Conway 332. Kok: Houtsneden S. 283. 314. CA 455. Hellinga: PT I 70.II 420. ILC 1920. Inventaris Antwerpen 183. CBB 1275u.Suppl. Pell 10155. CRF V 836. CIBN D-102. Borm: IG 2389. Oates 3913. ISTC is00095430.
Brussel BR. Cambridge UL. Nantes MDobree. Paris BN. Wolfenbüttel *HerzogAugustB (Bl. 1 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. ab⁶. 32–33 Z. Typ. 3*:108G (Hellinga: PT 3A:106G), 4*:88G (Hellinga: PT 4A).
Tit. Collationes quas dicūtur feciſſe mutuo  rex Salomon ſapientiſſimꝯ et Marcolphꝯ  facie defoꝛmis et turpiſſimus tamē vt fer  eloquentiſſimus  Bl. 2a m. Sign. aii [⁵]Vm ſtaret Salomō ſuꝑ ſoliū Dauid  patris ſui plenꝯ ſapiētia ⁊ diuitijs vidit  quendā hoīem Marcolphū noīe … Sign. b Mar. Penſo tot lepoꝛis eſſe iuncturas in cauda quot  … Endet Bl. 12a Z. 6 … ⁊ nun Marcolphꝯ aliquam arboꝛem elegit  Et ſic euaſit manꝯ ſalomonis regis. Poſt hoc domum  remeans quieuit in pace.  Finit Dyalogus vt fertur inter Salomo‑​nem regem et Marcolphum ruſticum  Impꝛeſſus. Anno di. M.cccc.lxxxviij.  Viceſima Nouembꝛis  Bl. 12b leer.
Vorlage: København KglB (Mikrofilm).
HC 14256. CA 454. Hellinga: PT I 108.II 406. ILC 1921. Ce³ S-95a. Madsen 1372. Oates 3467. ISTC is00095500.
Cambridge UL. København *KglB. New Haven UL. Sankt Florian Aug. Stockholm KglB.
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
8+? Bl. a⁸+?. 30 Z. Typ. 3:95G. Init. a.
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a m. Sign. a3 (C)Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſoliu  Dauid patris ſui plenꝯ ſapientia ⁊ diuitiis/ vidit quēdā hominē Marcolphū nōie … Bricht ab Bl. 7b Z. 29 … Mar. ſordida meretrix  ꝗd dic poſſes nil peccaui cui. Fudaſia ait. mľcū peccaſti 
Vorlage: Brussel BR (Mikrofilm).
C 5235. CA 456. Hellinga: PT I 68.II 389. ILC 1919. CBB 1274 u.Suppl. ISTC is00095420.
Brussel BR (Fragm. Bl. 2–7). Salzburg ehem. BenediktPeter.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
10 Bl. a⁶b. 35–36 Z. Typ. 7:80G m. Einsprengungen aus 5:75G.
Tit. Collationes (quas dicun feciſſe mutuo rex Salomon  ſapiētiſſimus et Marcolphꝯ facie defoꝛmis ⁊ turpiſſimus  tamen vt fertur eloquentiſſimus) ſequuntur  Bl. 2a m. Sign. aij [⁵]Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſolium Dauid pa‑​tris ſui plenus ſapientia et diuitijs vidit quendam hominē Marcolphū noīe … Sign. b ſas tibias claudicāſ vtro pede vultu ⁊ oculis defoꝛmis  … Endet Bl. 10a Z. 33 … et nū marcolphus arboꝛē elegit. Et ſic euaſit  manꝯ Salomonis. Poſt  domū remeās euit in pace.  Finit dyalogus in Salomonē regē et Marcolphum.  Bl. 10b leer.
Vorlage: Göttingen SUB (Mikrofilm). Cambridge (Mass.) HoughtonL (Teilkopie). Praha Kap (Einzelfotos).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
HC 14249. Kronenberg: CA S. 74. ILC B98. Ce³ S-101. IBP 4871. Pell 10158. VB 4886. BSB-Ink D-117. CIBN D-103. Pr 9063. BMC IX 122(?). Bod-inc S-041. Brit.Libr.Cat. 307 S. 283.IA 4868. Kind: Göttingen 752. Madsen 1373. Walsh: Harvard S-450A. ISTC is00101000.
Berlin *SB†
. Cambridge (Mass.) HoughtonL. Città del Vaticano BVat
. Cleveland PL. Göttingen *SUB. København KglB. Lambach [Benedikt]. Linz KathTheolHochSch. London BL
. Maria Laach Benedikt. München SB
(Bl. 1 fehlt). Oxford Bodl. Paris BN. Praha Kap. Wien NB
(2 Ex.). Wrocław BOssolinski.  — Ehem. *Herzberger (Amsterdam).
Gesamtüberlieferung: 17 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12 Bl. ab⁶. 30–31 Z. Typ. 2:160G, 3:89G. 1 Hlzs.
Tit. Iucipiuut collationes quas  dicuntur feciſſe mutuo rex ſalomō ſapientiſſimꝯ et marcolphus facie defoꝛmis et turpiſſimus tamē ut fertur  eloquentiſſimus feliciter.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij [⁶]Vm ſtaret ſalomon ſuꝑ ſolium Da‑​uid pis ſui plenus ſapientie et diuicijs  vidit quendam hominē Marcolphu  nomīe … Sign. b regem ollam tectam cum baſa vacce repreſentans ait.  … Endet Bl. 12b Z. 23 … et nun Mar. aliquā arboꝛem elegit Et ſic euaſit manus Salomōis regis Poſt  hoc domum remeans quieuit in pace. 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Anm. Die seiten- und zeilengetreu übereinstimmenden Drucke Kachelofens wurden nach dem Abnutzungsgrad des Holzstocks geordnet.
C 5234. Schr 5181. Schramm XIII Abb. 107. IBP 4866. Pr 2898. BMC III 623.IA 11653. Hubay: Augsburg 1835. ISTC is00096200.
Augsburg *SStB (def.). Gniezno ArchErzbisch. London BL
.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. ab⁶. 30–31 Z. Typ. 2:160G, 3:89G. 1 Hlzs.
Tit. Incipiūt collatiōes quas dicūtur feciſſe mutuo rex ſalomon ſapiētiſſimꝯ et marcol‑​phus facie defoꝛmis et turpiſſimus tamen vt fertur  eloquentiſſimus feliciter.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij [⁷]Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſoliū Da‑​uid pis ſui plenus ſapiētie ⁊ diui‑​tijs vidit quēdā hoīe Marcolphū  noīe … Sign. b regem ollā tectā cū baſa vacce repꝛeſentans ait Rex ſa… Endet Bl. 12b Z. 22 … ⁊ nūquā Mar. aliquā arboꝛē elegit Et ſic  euaſit manus Salomonis regis Poſt hoc domum remeans quieuit in pace. 
Vorlage: Berlin SB (Original). Oldenburg LB (Mikrofilm). Wittenberg LutherHs, Sem (Einzelfotos).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
HC 14247. Schr 5186. Schramm XIII Abb. 107. Ce³ S-97. IBP 4868. VB 1253. BSB-Ink D-116. Günther 1342. Oates 1277. ISTC is00097000.
Berlin *SB
. Cambridge UL. Hartford TrinityC. Jena ULB. Leipzig UB
. München SB
. Oldenburg LB (2 Ex., 2. Ex. def.). Wien NB
. Wittenberg LutherHs (Fragm. Bl. 1–5), Sem. Wrocław BU, Kap. Zeitz *Stift
.  — Erasmushaus (Basel) Kat. 924 (2007) Nr 350.
Gesamtüberlieferung: 14 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12 Bl. ab⁶. 30–32 Z. Typ. 2:160G, 3:89G. 1 Hlzs.
Tit. Incipiunt collationes quas  dicuntur feciſſe mutuo Rex ſalomon ſapēitiſſimus et  Marcolphus facie defoꝛmis et turpiſſimus tamen vt  fertur eloquentiſſimus feliciter.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij [⁵]Vm ſtaret Salomon ſuper ſoliū Dauid pis ſui plenus ſapientie ⁊ diuicijs  vidit quendā hoīem Marcolphu nomine … Sign. b regem ollam tectam cuz baſa vacce repꝛeſentans ait  … Endet Bl. 12b Z. 24 … et nun marcolphus aliqua  arboꝛem eligit Et ſic euaſit manus Salomōis regis:  Poſt hoc domum remeans quieuit in pace: 
Vorlage: Aberdeen UL. Stuttgart LB (Mikrofilme).
Reproduktionen: Stuttgart LB (Digitalisat).
H 14252. C 5238. Schr 5185. Schramm XIII Abb. 107. Ce³ S-100. IBP 4865. ISTC is00100000.
Aberdeen UL (Bl. 3 u. 4 fehlen). Gniezno *ArchErzbisch (Bl. 1 fehlt). Olomouc SKn. San Marino (Calif.) HuntingtonL. Stuttgart *LB
.
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. ab⁶. 29–32 Z. Typ. 2:160G, 3:89G. 1 Hlzs.
Tit. Incipiunt collatiōes quas  dicuntur feciſſe mutuo Rex ſalomon ſapientiſſimus et.  Marcolphus facie defoꝛmis et turpiſſimus tamen vt  fertur eloquentiſſimus feliciter.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij [⁵]Vm ſtaret Salomon ſuper ſolium Da‑​uid patris ſui plenus ſapientie et diuitijs  vidit quendam hoīem Marcolphum no‑​mine … Sign. b regem ollam tectam cum baſa vacce repꝛeſentans ait  … Endet Bl. 12b Z. 24 … et nunqua marcolphus aliquā ar‑​boꝛem eligit Et ſic euaſit mauus Salomonis regis.  Poſt hoc domum remeans quieuit in pace 
Vorlage: Uppsala UB (Mikrofilm).
Anm. Erasmushaus (Basel). — Reiss & Sohn (Königstein i. Taunus) Nr 1051.
C 5236. Schr 5184. Schramm XIII Abb. 107. IBP 4867. Pr 2899. BMC III 630.IA 11655. Collijn: Uppsala 485. ISTC is00097600.
Gniezno ArchErzbisch (def.). Leipzig UB
. London BL
. Uppsala UB. Włocławek Sem.
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. AB⁶. 29–31 Z. Typ. 2:160G, 3:89G. 1 Hlzs.
Tit. Incipiūt collatiōes quas  dicuntur feciſſe mutuo Rex ſalomon ſapientiſſi‑​mus et Marcolphus facie defoꝛmis et turpiſſimus tamen vt fertur eloquentiſſimus foeliciter  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij []Vm ſtaret Salomon ſuper ſolium Da‑​uid patris ſui plenus ſapientie et diuicijs  vidit quendam hoīem Marcolphum no‑​mine … Sign. b regem ollam tectam cum baſa vacce repꝛeſentans ait  … Endet Bl. 12b Z. 24 … et nunqua marcolphus aliqua ar‑​boꝛem elegit Et ſic euaſit manus Salomonis regis.  Poſt hoc domum remeans quieuit in pace  M.R. 
Vorlage: Göttingen SUB (Mikrofilm).
Schramm XIII Abb. 107. IBP 4869. Kat. Bibl. Schäfer 296. Kind: Göttingen 753. ISTC is00097700.
Bremen *ehem. SUB (Bl. 1 fehlt). Gdańsk *Akad (def.). Göttingen SUB. Wrocław BOssolinski (def.).  — Schäfer (Schweinfurt).
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
10 Bl. a⁶b. 34–36 Z. Typ. 5:82G, 9:95G. DrM II.
Tit. Salomonis et Marcolphi dialogus  DrM  Bl. 2a m. Sign. a.ii. [⁵]Vm ſtaret ſalomon ſuper ſoliu Dauid patris  ſui plenus ſapiētia ⁊ diuitiis/ vidit quēdā hoīe  Marcolphū noīe … Sign. b et nō inuenire: mar. ait aſtātibꝯ et regi Nonne verū dixi. nil… Endet Bl. 10a Z. 27 … ⁊ nun marcolphus aliquam arboꝛem  elegit. Et ſic euaſit manus regis ſalomonis. Poſt hoc domū  remeans quieuit in pace.  Finis  Bl. 10b leer.
Vorlage: Bern UB (Einzelfotos).
Reproduktionen: Bern UB (Digitalisat).
ISTC is00097800.
Bern *UB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
10 Bl. a⁶b. 35–36 Z. Typ. 3**:80G, 4:130G. Init. a. DrM II.
Tit. (S¹)alomonis et marclophi dialogus  DrM  Bl. 2a m. Sign. aii [⁶]Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſolium Dauid patris ſui  plenus ſapientia ⁊ diuitiis/ vidit quēdam hoīe  Marcolphū noīe … Sign. b pedibꝯ lucernā tenēs. Cū iā b oēs cenaſſēt. Mar. emiſit vnū  … Endet Bl. 10a Z. 11 … et nun Marcolphus aliquam arboꝛem  elegit. Et ſic euaſit manus regis ſalomonis. Poſt hoc domu  remeans quieuit in pace.  Finis.  Bl. 10b leer.
Vorlage: Besançon BMun (Kopie).
C 5241. Pell 10157. CRF XIX 475. ISTC is00099100.
Avallon /BMun/. Besançon BMun
. Città del Vaticano BVat
. Salzburg UB.
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. ab⁶. 33 Z. Typ. 3*:108G (Hellinga: PT 3A:106G), 4*:88G (Hellinga: PT 4A). Init. a. Rubr. α.
Tit. ⁌ Collationes quas dicuntur feciſſe mutuo  rex Salomon ſapientiſſimus et Marcolphus  facie defoꝛmis et turpiſſimus tamen vt fertur  eloquentiſſimus  Bl. 2a [⁵]Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſoliū Dauid  patris ſui plenꝯ ſapientia ⁊ diuitijs vidit  quendā hoīem (M¹)arcolphū noīe … Sign. b colphꝯ. Penſo tot lepoꝛis eſſe iūcturas in cauda quot  … Endet Bl. 12a Z. 5 … ⁊  nun marcolphꝯ aliquā arboꝛem elegit. Et ſic euaſit manus ſalomonis regis. Poſt hoc domū remeans quieuit  in pace  ⁌ Finit Dyalogus vt fertur inter Salomonē regem et Marcolphū ruſticū  Impreſſus. Anno domini ​.M.cccc.xc.  Quinta Octobꝛis  Bl. 12b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: London BL (Digitalisat).
C 5246. Kronenberg: CA 454a. Hellinga: PT I 108.II 407. ILC 1923. Pr 8989. BMC IX 52.IA 47633. ISTC is00097500.
London BL
(Rubr. 1490).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
10 Bl. a⁶b. 36–37 Z. Typ. 4B:80G, 6A:102G. Einmal Min. f. Init. Rubr. ε.
Tit. ⁌ Collationes quas dicūtur feciſſe mutuo rex Salomon ſapientiſſimus et Marcolphus facie defoꝛmis ⁊ turpiſſimus t vt fertur eloquētiſſimus Impꝛeſſum dauentrię  per Iacobum de bꝛeda.  Bl. 2a m. Sign. aij (c)Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſoliu Dauid patris ſui plenus ſapientia ⁊ diuitijs vidit quēdam hominē Marcolphū nomine … Sign. b coꝛā te de ſoꝛoꝛe mea que meretrix ē facta. ⁊ pꝛegnās ſicut vi‑… Endet Bl. 10a Z. 35 … ⁊ nū  marcolphus aliquā arboꝛem elegit Et ſic euaſit manus ſa‑​lomonis regis Poſt hoc domū remeās euit in pace.  Bl. 10b leer.
Vorlage: Oldenburg LB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Haag KglB (Digitalisat).
C 5242. 5243. CA 457. 458. Hellinga: PT I 108.II 413. ILC 1922. IDL 4013. Oates 3547. ISTC is00097450.
Cambridge UL. Haag KglB
(2 Ex.). Oldenburg *LB.
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. ab⁶c. 26–27 Z. Typ. 1:105G. Init. a. Rubr. β. 1 Hlzs.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Dÿalogus Salomonis et Marcolfi  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii. (S)Alomon cum ſtaret ſuper ſoliū dauid patris ſui plenus  ſapiētie et diuitÿs vidit quēda hominē Marcolfum nomine … Sign. b ſalo  tardus venit ad menſam ſuſpenſꝯ.  … Endet Bl. 16b Z. 21 … et  nū vllā arboꝛē illaꝝ marcolfus elegit  et ſic euaſit manus Salo. regis poſt hoc  domū remeans quieuit in pace AMEN  Explicit Dÿalogns Salomonis et Marcolfi. 
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
Nachtr 313. Schr 5180. BSB-Ink D-118. ISTC is00099500.
München *SB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
10 Bl. aa⁶bb. 36 Z. Typ. 3:180G, 4B:80G, 8:100G. Rubr. α. DrM I.
Tit. Collatōes s dicun feciſſe mutuo rex Salomon ſapiētiſſimus ⁊ Marcolphus  facie defoꝛmis ⁊ turpiſſimus tamen vt fertur eloquentiſſi‑​mus ſequuntur.  DrM  Bl. 2a [⁵]Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſoliū Dauid pꝛīs ſui plenꝯ ſapientia ⁊ diuitijs vidit  quēdam hoīem Marcolphū noīe … Sign. b ſas tibias claudicanſ vtro pede vultu ⁊ ocuľ defoꝛmis  … Endet Bl. 10a Z. 33 … ⁊ nū marcolphꝯ arboꝛē elegit Et ſic euaſit manꝯ Salomonis. Poſt  domū remeās euit in pace.  ⁌ Finit dyalogꝯ in Salomonē regē ⁊ Marcolphū  Bl. 10b leer.
Vorlage: Uppsala UB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Haag KglB (Digitalisat).
C 5240. Kok: Houtsneden S. 551. CA 459. Hellinga: PT I 108.II 414. ILC 1924. Ce³ S-98. IDL 4014. BMC IX 113.IA 47935. Collijn: Uppsala 1520. Oates 3548. ISTC is00098000.
Cambridge UL. Edinburgh NL
. Haag KglB
. Halberstadt *ehem. Gy. London BL
. New York MorganL
. Uppsala UB (Perg.). Wesel Gy†.
Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. ab⁶. 34–36 Z. Typ. 1:76G, 2:160G. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. Incipinnt collaciones quas dic  feciſſe mutuo Rex Salomon ſapientiſſimus et Maꝛcolphꝯ  facie defoꝛmis et tuꝛpiſſimus tamē vt feꝛtur elo­quen­tiſſimꝯ  foeliciter   G S Z F :.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij [⁵]Vm ſtaꝛet Salomon ſupeꝛ ſolium Dauid  patꝛis ſui plenus ſapiencie et diuiciis vidit  quēdam homīe Maꝛcolphum nomine … Sign. b ꝓbandum hoc eſt ⁌ Poſt hoc Salomane tacent te et vigilante  … Endet Bl. 11b Z. 3 … et nunqua  marcolphus aliquam arboꝛem eligit Et ſic euaſit manus Sa‑​lomonis regis. Poſt hoc domum remeans quieuit in pace.  Impꝛeſſus in Ingelſtat.  Bl. 12 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Berlin SB (Digitalisat).
Schr 5182. Schramm XVI Abb. 908. Stalla: Ingolstadt IV.2. VB² 1214.8. ISTC is00099300.
Berlin *SB
. München UB
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
10 Bl. a⁶b. 36 Z. Typ. 3:98G, 4:81G, 6:180G. Rubr. α.
Tit. Collatiōes s dicun feciſſe mutuo rex Salomon ſapientiſſimꝯ et Marcolphꝯ  facie defoꝛmis ⁊ turpiſſimus t vt fer eloquētiſſimꝯ  Bl. 2a m. Sign. aij []Vm ſtaret Salomon ſuper ſolium Dauid patris  ſui plenus ſapiētia ⁊ diuitijs. vidit quēdam hominē  Marcolphum nomīe … Sign. b Marcolphꝯ ait aſtantibꝯ ⁊ regi. Nonne verum dixi nil tute eſſe  … Endet Bl. 10a Z. 16 … ⁊ nun marcolpꝯ aliquam ardoꝛem ele‑​git. Et ſic euaſit manꝯ ſalomonis regis. Poſt hoc domū reme‑​ans quieuit in pace  ⁌ Finit Dialogus vt fertur inter Salo‑​monem regem et Marcolphū ruſticum.  Impꝛeſſus Dauētrie Anno domini ​.M.CCCC.xcvj.  Bl. 10b leer.
Vorlage: Halle ULB (Original).
C 5247. CA 459a. Hellinga: PT I 108.II 409. ILC 1925. Pr 9014. BMC IX 58.IA 47693. Hartig: Paderborn 603. ISTC is00101300.
București M. Halle *ULB. Köln *UStB
. London *BL
. Paderborn AkadB. Zwickau RatsSchB.
Gesamtüberlieferung: 6 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
10 Bl. a⁶b. 36 Z. Typ. 7:80G, 9:280G. Init. g. Rubr. ε.
Tit. Collatōnes quas  dicun feciſſe mutuo rex Salomon ſapiētiſſimus et Marcolphus facie defoꝛmis et turpiſſimus tamen vt fertur elo‑​quentiſſimus. ſequuntur.  Marcolphus  Bl. 2a m. Sign. aij [⁵]Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſoliu Dauid patris  ſui plenus ſapientia ⁊ diuitijs vidit quēdā ho‑​minē Marcolphū noīe … Sign. b canſ vtro pede vultu ⁊ oculis defoꝛmis ſtaturā ſimilem  … Endet Bl. 10a Z. 33 … ⁊ nun Marcolphus arboꝛē elegit Et ſic eua‑​ſit manus Salomonis. Poſt  domū rediēs euit in pace.  ❡ Finit dialogus inter Salomonē regē et Marcolphū.  Bl. 10b leer.
Vorlage: Stuttgart LB (Mikrofilm).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
HC 14251. CBBSuppl 4319. IBP 4870. Pell 10156. BSB-Ink D-119. CIBN D-104. Bod-inc S-042. Kind: Göttingen 754. Sack: Freiburg 3139. ISTC is00101500.
Freiburg Erzbisch, UB. Göttingen SUB. Kórnik Akad. Louvain-la-Neuve BU. München SB
. Oxford Bodl. Paris BN. Regensburg HB. Stuttgart *LB
. Sydney SL, UL. Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 13 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
10 Bl. A⁶B. 39–40 Z. Typ. 3:97G, 4:75G, 5:190G. Meist Min. f. Init. DrM II.
Tit. Salomonis et macolphi  Dyalogus.  DrM (in Leisten)  Felix quem faciunt aliena pe‑​ricula cautum  Eſt foꝛtunatus felix diueſ  beatus.  Bl. 2a m. Sign. A2 (c)Vm ſtaret ſalomon ſuper ſoliū Dauid patris ſui  plenus ſapientia et diuitiis: vidit quemdā hoīem  Marcolphū noīe … Sign. b teroꝛum frontes capilloꝛum putant nā eſſe aliquod vas toꝛnati… Endet Bl. 9a Z. 30 … et nun Marcolphus aliquam arboꝛem elegit. Et ſic euaſit manus regis ſalo‑​monis. Poſt hoc domum remeans quieuit in pace.  Finis.  Bl. 9b u. 10 leer.
Vorlage: Freiburg UB (Kopie).
Anm. E. K. Schreiber (New York) Spring 2013 List Nr 22.
C 5244. CBBSuppl 4318. Ce³ S-102. IDL 4015. Pell 10152. 10159. CRF VI 1789. CRF XII 522. CRF XIX 476. Pr 8272. Bod-inc S-043. Sack: Freiburg 3138. ISTC is00102000.
Besançon BMun
. Freiburg UB
. Haag KglB
. Iowa City UL. Mons BU. Oxford Bodl. Paris BU, Mazarin. Washington (D.C.) LC. Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 10 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
8 Bl. [a]b. 40–41 Z. Typ. 8:80G. 3mal ders. Hlzs.
Tit. Salomonis et Marcolphi dyalogus.  Hlzs.  Bl. 1b Salomonis et Marcolphi dyalogus.  Hlzs.  Bl. 2a [⁵]Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſoliū dauid pis ſui plenus ſapi‑​entia ⁊ diuicijs: vidit quēdā hominem Marcolphum  noīe … Sign. b Mar. ſic ītellexerā. Salo. melius fuiſſet ſi placenta lacte fuiſſet li‑… Endet Bl. 8a Z. 34 … ⁊ nūquā Marcolphus aliquam arboꝛem elegit. Et ſic  euaſit manus rēgis ſalomonis. Poſt hoc domum remeans quie‑​uit in pace.  Finitum ē hoc opuſculum.  Bl. 8b Hlzs. 
Vorlage: Cambridge UL (Kopie). Parma BPalat (Mikrofilm).
C 5245. Schr 5180a. Sander 6691. Ce³ S-99. IGI 3413 u.Corr. Kat. Bibl. Schäfer 295. Oates 2135. ISTC is00099000.
Cambridge UL. Chicago NewberryL. Parma BPalat. Provo UL. Roma BAngel, BCorsin
. San Marino (Calif.) HuntingtonL. Venezia BNMarc.  — Ehem. *L. Rosenthal (München).
Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12780 Historia. Salomon et Marcolfus. Rouen: Jean Mauditier für Pierre Regnault in Caen , [nach 1500(?)] [vielmehr um 1507/1508]. 
12 Bl. [a⁸]b. 32 Z. Typ. 1:120G, 5:61G. Init. b, g, h. Rubr. α, β. DrM I des Pierre Regnault (Polain 10) als VM.
Tit. ⁌ Dialogus Salomonis et  Marcolphi.  VM  Bl. 2a (C³)Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſolium Dauid patris ſui  plenus ſapiētia ⁊ diuitiis/ vidit quēdam hoīem  Marcolphū noīe … Sign. b mar. Caluitiū eſt magis muſcarū ludibꝛium: non con‑… Endet Bl. 12a Z. 21 … ⁊ nun Mar‑​colphus aliquam arboꝛem elegit. Et ſic euaſit manꝯ re‑​gis ſalomonis. Poſt hoc domū remeans quieuit ī pace.  Finis.  Impꝛeſſum Rothomagi ſolerti cura Iohīs mauditier  īpenſis honeſti viri Petri regnault vniuerſitat cado mēſis libꝛarii.  Bl. 12b leer.
Vorlage: Rouen BMun (Mikrofilm).
Anm. Zur Datierung vgl. CRF XVII.
RBLF 1 S. 133.10. CRF XVII 540. CRF XIX 477. Delisle: Caen 145. RBLF hors serie 27. S. 12.37.
Besançon BMun
. Rouen BMun.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
C 5239. Sander 6692. IGI 3412. Pell 10154. Pr 7430. Bod-inc S-044. ISTC is00102400.
Wegen Ausstattung und Typen nach 1500, vgl. CIBN I S. 644. — USTC 998436 (Tortis).
Oxford Bodl
. Paris BN. Treviso BCom. Vicenza BBertol.
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Nijhoff-Kronenberg 2692. ILC A93. CBB 1276 u.Suppl. ISTC is00102500.
Wegen d. Zustands d. DrM um 1505.
Liège BU.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Schr 5187.
Es handelt sich um die Ausg. [Nürnberg: Johann Weissenburg, um 1505]. VD 16 S 1485.
HC 14250. VD16 S 1487. Pell 10153. CRF VI 1790. BSB-Ink (D-120). Brit.Libr.Cat. 307 S. 283.IA 4868. Pr II 10438. Johnson-Scholderer: GermB S. 819. ISTC is00102600.
Wegen Typen und Ausstattung Druck von Heinrich Quentells Erben, um 1510.
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
Berlin SB
. London BL
. München SB. Paris Mazarin.
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Deutsch
12781 Historia. Salomon et Marcolfus, deutsch. [Nürnberg: Marx Ayrer, vor 1487(?)] [vielmehr Peter Wagner, um 1490]. 
8+? Bl. A⁸+?. 23 Z. Typ. 1:87G. Init. c. 1(?) Hlzs.
Tit., xylogr. Frag vnd […]  ortt Salo […]  vnd maꝛ […]  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij (D)O knig Salomon ſtond auff  dem Sal knig Dauidtz ſeines  vaters vnd was vol weyheit  vnd reichtūs Do ſach er einen  mēſchen vor ym ſtan mit namen Marcolfus … Bricht ab Bl. 8b Z. 21 … Sa. Thu wol dem gerechten ſo gewinſtu widergeltung vnd ob  ſy nit kumbt vō dem gerechten ſo kumbt ſy 
Vorlage: München SB (Mikrofiche).
Anm. Zur Druckerzuweisung und Datierung vgl. Frieder Schanze in: Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur 118 (1996) S. 323.
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
Schramm XVIII Abb. 593. BSB-Ink D-121. ISTC is00102850.
München *SB
(Fragm. Bl. 1–8).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12782 Historia. Salomon et Marcolfus, deutsch. Nürnberg: Marx Ayrer, [14]87. 
16 Bl. ab⁶c. 33 Z. Typ. 1:87G. Einmal Min. f. Init 16 Hlzs., dar. 1 Wdh.
Tit., xylogr. Frag vnd antwoꝛt  Salomōis v maꝛcolfj  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij (d)O knig Salomon ſtund auff dem Sal knig  Dauidts ſeines vateꝛs vnd was vol weyheyt  vnd reichtums Do ſah er einen menſchē voꝛ im  ſtan mit namen Marcolfus: … Sign. b ten dauidts dein vateꝛs do du iung waſt do namē die eꝛrzt dei… Endet Bl. 15b Z. 6 … So veꝛſecht in vnd ſein haufꝛawē nach  deꝛ notuꝛfft ires leibs mit eſſen vnd mit dꝛincken vnd mit cleideꝛ vnd was ſy bedꝛffen:  Volendet in deꝛ weꝛden Stat Nꝛmbeꝛgk  Von Marco ayreꝛ Im lxxxvij Iaꝛe.  Bl. 16 leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
HC 14257. Gotzkowsky D 2.1. Schr 5188. Pell 10160. CIBN D-105. ISTC is00102860.
Paris BN. Sankt Gallen Benedikt (def.).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12783 Historia. Salomon et Marcolfus, deutsch. [Leipzig: Konrad Kachelofen, um 1490]. 
14 Bl. a⁸b⁶. 30–33 Z. Typ. 3:89G. Rubr. β. 1(?) Hlzs.
Bl. 1 Hlzs.(?).  Bl. 2a m. Sign. aij []O kunig Salomō ſtundt auff dem Sal kunig  Dauidis ſeynes vaters v wa vol weyſheyt  v reichtums Do ſach er eynen menſchen voꝛ  ym ſtan mit namen Marcolfus … Sign. b beſſer. Aber ich ſage dir leſt du mich nit mit friede ich  … Endet Bl. 14a Z. 14 … So veꝛ‑​ſecht yn vnd ſein haufrau nach der notturfft yres leybes mit eſſen vnnd mit trincken vnd mit clei­dern vnnd  was ſy bedurffen.  Bl. 14b leer.
Vorlage: Leipzig UB (Mikrofilm).
Anm. Die Gestaltung der lateinischen Ausg. Nr 12764–12768 lässt vermuten, dass sich auf Bl. 1 der dort benutzte Hlzs. befunden hat.
Gotzkowsky D 2.5. Schr 5190. Schramm XIII Abb. 107(?). Günther 1343. ISTC is00102890.
Leipzig *UB
(def.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
24 Bl. a–c⁸. 26 Z. Typ. 1:109G. Init. e. Rubr. α. 15 Hlzs.
Tit., xylogr. Red vnd widerred  Salomōis v marcolfÿ  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij (D)O künig ſalomon ſtund auff  dem ſal künig da­uidts ſeines  vatters vnd was vol wey‑​heit vnd reichtumbs/ da ſahe  er einen menſchen voꝛ jm ſteē  mit namen marcolfus … Sign. b marcolffo alſo. Mainſtu wolſt der drit ſeī  … Endet Bl. 24a Z. 10 … ſo ver‑​ſecht in v ſeī haufrawen nach notturfft  jres leibes mit eſſen vnd trincken auch mit  klaiderē vnd was ſy bedürffen.  ⁌ Gedꝛuckt zů Augſpurg jm lxxxx. jar  von johanne ſchobſſer  Bl. 24b leer.
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
HC 14258. Gotzkowsky D 2.3. Schr 5189. BSB-Ink D-122. ISTC is00102900.
München *SB
(Bl. 21 u. 22 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
1278410N Historia. Salomon et Marcolfus, deutsch. [Augsburg: Johann Schaur, um 1495/96]. 
2+? Bl. A⁸[…]. 28 Z. Typ. 7:96G m. Einsprengungen aus, 2*:97G. Init. h.
Setzt ein Bl. 3a m. Sign. Aiij […] von den xij. geſchlchten ruſticoꝛū.  Ruſticus gebar ruſtincū. ruſtincus gebar ru-ſtibaldum. … Bricht ab Bl. 6b Z. 26 … welich-er menſch einen geſunden finger zů pindet der  pindet ein geſunden finger wiď auff. Salomō 
Vorlage: Zürich ZB (1 Foto).
Scheidegger-Tammaro 486. ISTC is00103140.
Zürich ZB
(Fragm., Doppelbl. A3/6).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. ab⁸. 29 Z. Typ. 11:93G. Konrad Dinckmut Init. f, k. Rubr. δ. 17 Hlzs., dar. 1 Wdh.
Tit. ⁌ Frag vnd antwurt künigs Salomon. vnd  Marcolfus.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij (D³)A künig Salomon ſtůnd auff dem ſal künig Dauids ſeins vatters. vnnd was vol  weyſzhait vnd reichtumbs. da ſach er ainen menſchen voꝛ ym ſteen mit namen marcolfus  … Sign. b warumb iſt der hafen mit der milch alſo verdecket  … Endet Bl. 16a Z. 14 … ſo verſecht jn v ſein hauſzfrawen  nach notturfft mit eſſen vnd trincken auch mit klaidern vnd was ſy bedꝛffen.  ⁌ Getruckt zů vlm vō Hanſzē Zainer jm ​.xcvj. jar  Bl. 16b leer.
Vorlage: Basel UB (Kopie).
CR 5248. Gotzkowsky D 2.6. Schr 5191. Schramm V Abb. 433–448. ISTC is00103190.
Basel UB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
14 Bl. a⁸b⁶. 33 Z. Typ. 12:85G, 14:160G. Min. f. Init. Rubr. δ. 17 Hlzs., dar. 1 Wdh.
Tit. Frag vnd antwurt Künig  Salomons vnd Marcolffus.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij (d³)A künig Salomon ſtnd auff dem Sal künig  Dauids ſeins vaters vnd was vol weyſzhayt  v reichtumb. da ſach er ainen menſchen voꝛ  ym ſteen mit namen Marcolfus. … Sign. b colfus. Ich hab ain ſchweſter mit namen Fudaſan die  … Endet Bl. 13b Z. 15 … ſo verſecht in vnnd ſein hauſzfrawen nach not‑​turfft mit eſſen vnd mit trincken auch mit klaidern vnd  was ſy bedürffen.  Bl. 14a Hlzs.  ⁌ Gedꝛuckt z Vlm von Hannſen  Zainer Im ​.xcviij. Iar.  Bl. 14b leer.
Vorlage: Bern UB (Kopie).
Reproduktionen: Bern UB (Digitalisat).
CR 5249. Gotzkowsky D 2.7. Schr 5192. Schramm V Abb. 433–448. ISTC is00103210.
Bern UB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
1278610N Historia. Salomon et Marcolfus, deutsch . [Nürnberg: Ambrosius Huber, um 1500]. 
24 Bl. A–C⁸. 25–26 Z. Typ. 1:88G, 2:140G. Init. e, g. Rubr. α. TitHlzs. 15 Hlzs.
Tit. Frag vnd antwoꝛt König  Salomonis vnnd  Marcolfi.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij (D²)O knig Salomon ſtund auff dem ſal  knig Dauids ſeines vatters/ vnd was  vol weyßheyt v reychtumbs/ do ſahe er einen  menſchen voꝛ jm ſteen/ mit namē Marcolfus  … Sign. B (D²)Arnach reyt der Knig eins mals von  … Endet Bl. 24a Z. 9 ſo verſecht jn vnd ſein haußfrawen nach not-turfft jres leybs/ mit eſſen vnnd mit trincken/  auch mit kleydern/ vnd was ſie bedrffen.  Bl. 24b leer.
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
Anm. Zur Druckerzuweisung und Datierung vgl. Frieder Schanze in Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur 118(1996) S. 323.
Gotzkowsky D 2.11. VD16 S 1477. ISTC is00103220.
Göttingen SUB. Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Englisch
12787 Historia. Salomon et Marcolfus, englisch. Antwerpen: Gerard Leeu, [um 1492]. 
18 Bl. [a]bc⁶d. 28–30 Z. Typ. 11:99G. Init. d, f. Rubr. γ. 2mal ders. Hlzs.
Tit. This is the dyalogus oꝛ cōmunyng betwxt  the wyſe king Salomon and Marcolphus.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a ⁌ Here begynneth the dyalogus oꝛ comynicaci  on betwixt Salomon the King of jheruſalē. and  Marcolphus … Z. 7 (v)Pon a ſeaſon hertofoꝛe as king ſa‑​lomō full of wiſdome and richeſſe:  ſate vpō the kinges ſete oꝛ ſtole that  was his fadꝛes davyd: ſawe co‑​myng a mā out of theſte that was  named marcolphus. … Sign. b he is ſone wery that plowyth wyth a wolf. Sa… Endet Bl. 18b Z. 24 … ⁊ handes of king ſalomō/ and turnyd  ayen vnto hys howſe/ and levyd in peaſe ⁊ ioye  And ſo mote we alle do aboven wyth the fadꝛe  of heven Amen  ⁌ Empꝛentyd at andewerpe by  me M. Geraꝛd leeu 
Vorlage: Faks.
Anm. Vgl. The Dialogue of Solomon and Marcolf. A Dual-Language Edition from Latin and Middle English Printed Editions. Hrsg. Nancy Mason Bradbury u. Scott Bradbury. Kalamazoo 2012 (Text nach dieser Ausg.).
Faks. hrsg. von Edward Gordon Duff. London 1912
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 48. Oxford Bodl (Digitalisat).
C 5253. Conway 334. Kok: Houtsneden S. 319. Duff-Hellinga 115. Pollard-Redgrave² 22905. CA 460. Hellinga: PT I 71.II 421. ILC 1926. Pr 9405. Bod-inc S-045. ISTC is00102800.
Oxford Bodl
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Französisch
11 Sp.289a Historia. Salomon et Marcolfus, franz.
C 5251. Brunet⁵ V 95.
Ex. nicht nachweisbar. Vermutlich nach 1500.
11 Sp.290a Historia. Salomon et Marcolfus, franz.
C 5252. Brunet⁵ V 95. Bechtel D-266.
Nicht nachweisbar. Nach Brunet handelt es sich vermutlich um die Ausgabe Paris 1530. Brit.Libr.Cat. 307 S. 283.
Niederdeutsch
12788 Historia. Salomon et Marcolfus, niederdeutsch. Stendal: Joachim Westval, 1489. 
16 Bl. a⁶bc⁶. 31–32 Z. Typ. 1:94G, 4:160G. Min. f. Init. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. Hyr hefft ſick an de rede marcolphi vnde Salomonis  Hlzs.  Bl. 1b ⁌ Hyr heft ſick an eyne diſputatie vā den wyſen  koninck ſalomon vnde van marcolfum den vnge‑​ſtalden mynſchen.  (d)At voꝛlep ſick dat de wyſe koninck ſa‑​lomon ſtunt an eyneme ſale ſyner boꝛch  … Sign. b cht ſo vake gheuen alſe he wyp czagelt. Salomon  … Endet Bl. 16b Z. 27 … ſo gheuet em v ſyner frouwen noethtoꝛfft  eres lyues myt ethende v myth drynkende vnde  myth klederen v allent wat ſe bederuen.  ⁌ Gedrucket in der werdighen ſtaed Stendal  van Iochim weſtfael in deme. lxxxix. iare 
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Berlin SB (Digitalisat).
Gotzkowsky D 2.2. Borchling-Claussen 148. Schr 5193a. VB 2083.5. ISTC is00102870.
Berlin *SB
(Bl. 1 u. 6 def.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12789 Historia. Salomon et Marcolfus, kölnisch. [Köln: Johann Koelhoff d.Ä., um 1490]. 
20 Bl. a⁸bc⁶. 29 Z. Typ. 15:175G, 18:290G, 19:96G. Min. f. Init. 1 Hlzs.
Tit. Marcolphus:  Hlzs.  Bl. 1b Hyer heuet ſick an  een wedderſpꝛaeke Salomons tegē enē wanſchapē mynſchē ghehetē Marcolphus en buere doch was he klock in ſynē wordē.  (d)At voꝛleep ſick dat de wyſe konnink  Salomon ſtūt an eyneme ſale ſiner  boꝛch … Sign. b hus gheboghet half ſitteſtu dat buten e. vnde dy… Endet Bl. 19b Z. 26 … vnd  Marcolfus koos nicht eynē boom vth dar ane hehanghē woulde. Aldus voꝛletē ene des konighes  denere. v he gingk wedď in ſyn hus. vnd ſtarff in  dem vꝛede Amen.  Bl. 20 leer(?).
Vorlage: Cambridge (Mass.) HoughtonL (Mikrofilm).
Gotzkowsky D 2.4. Borchling-Claussen 171. Ce³ S-103. Walsh: Harvard 386. ISTC is00103000.
Cambridge (Mass.) HoughtonL (Bl. 20 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Historia Scanderbegi
11 Sp.291a Historia Scanderbegi. Venedig: Erhard Ratdolt, 2.IV.1480. 
C 3013.
Fälschung des Giammaria Biemmi, vgl. Ohly in Gutenberg-Jahrbuch 1933 S. 53–61.
Seghelijn van Jerusalem
Versroman, in der Mitte des 14. Jhs entstanden. Häufig Loy Latewaert zugeschrieben, der sich in einer der Handschriften nennt. Seghelijn ist der Sohn des heidnischen Königs Prides von Jerusalem, der zum Christentum übertritt und als Ritter zahlreiche Abenteuer erlebt. Die Anordnung der Episoden folgt einem festen Zahlenprinzip (7) und steht u.a. der Erzählsammlung „Historia septem sapientum Romae “ nahe.
Ausg. von J. Verdam. Leiden 1878.
Vgl. Debaene S. 265–267. — Winkel, Jan te: Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde van Middelleeuwen en Rederijkerstijd. Bd 1. Haarlem 1922. Reprint Utrecht 1973 S. 321–323. — Janssens in Leuvense Bijdragen 67(1978) S. 23–46. — Van der Wijer in Quaerendo 14(1984) S. 273–304.
84 Bl. a–d⁸e⁶f–k⁸l⁶. 2 Sp. 36–37 Z. Typ. 1*:104G, 2:150G. 2 Hlzs.
Tit. Die hiſtoꝛie vā ſeghelijn van iheruſalem:  2 Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. ai [] Maria maget  ſoete  Medicine gherechte  boete  Hem allen die ſijn in ſonden  Dat heeft die menighe onderuondē  … Sign. b Den iongheline te doen ſcande  … Bricht ab Bl. 82bβ Z. 36 Mer dit was algader niet  God die weet aldat gheſciet 
Vorlage: Gent BU (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 68.
C 3024. Conway 326. Kok: Houtsneden S. 115. CA 980. Hellinga: PT I 35.II 400. ILC 1939. CBB 1972 u.Suppl. ISTC is00366400.
Gent BU
(Bl. 83 u. 84 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Serezana e Serezanello
Anonyme Versdichtung in 69 ottava rima. Auch unter dem Titel „La rotta …“, bzw. „La guerra di Sarzana e Sarzanello“. Im Mittelpunkt stehen die Auseinandersetzungen zwischen Florenz und Genua um die Burg von Sarzanello und die Stadt Sarzana im Jahre 1487.
Vgl. Ridolfi: Firenze S. 72–78.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 35 Z. Typ. 1:97R. Rubr. α.
Bl. 1aα ⁌ Quello īfinito amō cl tucto uede  cōforto & pace di qualū il chiama  que la colonna che ferma poſſiede  … Endet Bl. 4bβ Z. 26 & pero el cielo na tolto la uectoria  ꝑ che lerror uitorni alla memoria  Finita la guerra di Serezzana 
Vorlage: Firenze BRidolfi (Mikrofilm).
Rhodes: Firenze 596. Ridolfi: Firenze S. 75–78. ISTC ir00339480.
Firenze BRidolfi.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40 Z. Typ. 4:86R. Init. d. Rubr. γ. 1 Hlzs.
Bl. 1a ⁌ La rotta di Serezana & di Serezanello.  Hlzs. ​α (Q²)Vello īfinito amor cl tucto uede  cōforto & pace dilū che il chiama  quella colonna che ferma poſſiede  … Endet Bl. 4bβ Z. 31 & pero el cielo ua tolto la uectoria  ꝑ che lerror uitorni alla memoria  U. d. Sp. ⁌ Finita la guerra di Serezzana. 
Vorlage: Torino BR (Mikrofilm).
Sander 6963. IGI 8463. Ridolfi: Firenze S. 73–74. ISTC ir00339500.
Torino BR.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Regina Siconora
Anonyme Versdichtung in 67 ottava rima.
Vgl. Ridolfi: Firenze S. 102–107.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 36 Z. Typ. 2:79/80R.
Bl. 1aα (I²)mmēſa et ſacra et ſcā īmortaľ dea  rauoui el cōcento cō la dolce cetra  et priega ſtrettamente eyt herea  … Endet Bl. 4bα Z. 31 ī grāde ſtaro et trionfo et uictoria  et uixon lungamēte cō grā gloria. 
Vorlage: Firenze BRidolfi (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 89.
Rhodes: Firenze 727. Ridolfi: Firenze S. 102. S. 104. ISTC is00492800.
Firenze BRidolfi.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Sigenot
Das Gedicht Sigenot gehört zum Sagenkreis Dietrichs von Bern und handelt von den Kämpfen des jungen Dietrich und seines Meisters Hildebrand mit dem Riesen Sigenot. Den Inkunabeln liegt die um 1350 entstandene jüngere, 204 Strophen umfassende Bearbeitung zugrunde, deren dritter Teil wörtlich mit der älteren Fassung (um 1250) übereinstimmt.
Ausg. von August Clemens Schoener. Heidelberg 1928. (Germanische Bibliothek. 3,6.). — Sigenot. Hrsg. Elisabeth Lienert, Elisa Pontini u. Stephanie Baumgarten. Berlin/Boston 2020. (Texte und Studien zur mittelhochdeutschen Heldenepik. 12.).
Vgl. Verf.Lex.² VIII 1236–1239. — Flood in Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur 95(1966) S. 42–79. — Heinzle, Joachim: Mittelhochdeutsche Dietrichepik. Untersuchungen zur Tradierungsweise, Überlieferungskritik und Gattungsgeschichte später Heldendichtung. München 1978. (Münchener Texte und Untersuchungen. 62.)
12794 Historia. Sigenot. [Augsburg: Johann Bämler, vor 1487]. 
82(?) Bl. A–I⁸K¹⁰(?). 19–23 Z. Typ. 6*:96G. Init. y. 43(?) Hlzs.
Tit. m. Sign. A (V¹)on dem aller kneſten weÿgat  Herꝛ diteereich von beren vnd von  Hiltprand ſeinem treẅen maÿſter  Wie sÿ wiď dē riē ſigenot habēt  Geſtriten vnd wie der berꝛner mit  Aÿm wilden mann ſtrit ee das er  An den riſen kam das als ſtat mit  Sein fügeirlin gar kurczweilig zů  Leſſen vnd zehꝛen auch zeſingen  … Textbeginn u. Sign. b unbekannt. Bricht ab Bl. 80(?)b Z. 5 Als man dēn fürſten billich ſol  Man ſach ſÿ auch gar geren  Hie reyt ď berꝛner v hiltpꝛā ham  Hlzs. 
Vorlage: Nürnberg GermanNM (Mikrofiche). Berlin SB (Original). München SB (Einzelfotos).
Anm. 1. Zur Rekonstruktion des Druckes vgl. Matthey in Anzeiger des Germanischen National-Museums 1954/1959 S. 68–90.
Anm. 2. Von dieser Ausgabe existieren einseitig bedr. Probebögen mit den Bl. 1a, 4b, 5a, 8b (Berlin SB. München SB. Wien NB), Bl. 2b, 3a, 6b, 7a (Berlin SB. Wien NB) und Bl.  34b, 35a, 38b, 39a (München SB).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 47. München SB (Digitalisat). Nürnberg GermanNM (Digitalisat).
Gotzkowsky E 5.1. Schr 3821. Schramm III Abb. 762–764. VB 91. BSB-Ink S-382. Hellwig 845. ISTC is00497300.
Berlin *SB
(Probedr.). München SB
(Probedr.). Nürnberg GermanNM
(def.). Wien NB
(Probedruck).
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12795 Historia. Sigenot. Daran: Rosenkranz unserer lieben Frauen. Heidelberg: Heinrich Knoblochtzer, 1490. 
22 Bl. a⁸b⁶c⁸. 2 Sp. 39 bzw. 44 Z. Typ. 5:180G, 8*:93G. Init. b. Min f. Init. Rubr. α. 43 Hlzs.
Tit., xylogr. Her Diethrich  von Ber.  gedr. Auch find man in diſem buchlin  den roſenlꝛrantz vō vnſer lieben  frauwen.  Bl. 2aα m. Sign. aij ❡ Von dem aller küneſten weygād  Herꝛ Dieterich von Bern vnd von  Hiltepꝛand ſeynem treüen meyſter.  … Z. 10 ❡ Hie ſiczt der Berner bey hiltpꝛād  Hlzs.  (w)Olt ir herꝛſchafft hye betagen. Groſz abenteüer  wil ich eüch ſagen. Von  ſtarcken ſtürmen hertte  Die der Berner v hiltpꝛād leyt. … Sign. b Nun iſt es yetz dein iungſter tag  … Endet Bl. 21aβ Z. 25 Wie ſy hedten geſtryten  Dar von ſagten ſy frů vnd ſpat  Hye mit wil ichs beſchlieen  Das lied eyn ennde hat.  Getruckt zů Heydelberg  von Heinrico knobloch‑​tzern. Anno ​.M.CCCC.XC  Bl. 21bα (H)Ie voꝛ eyner  tzeyt het eyn  mā die gewōheit/ dz er alle  tage vnſer liebē frawe ma‑​cht ein krantz  von roſen oď  vō blůmē … Endet Bl. 22aβ Z. 42 … dz du myr armē  ellendē ſunď ſyeſt ein milte helfferin  v beſchirmerin in allē mynen ntē  Bl. 22b leer.
Vorlage: Faks. Berlin SB (Original).
Faks. hrsg. von Karl Schorbach. Leipzig 1894. (Seltene Drucke in Nachbildungen. 2.).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. Berlin SB (Digitalisat).
HC 6162. Gotzkowsky E 5.2. Schr 3822. Schramm XIX Abb. 426–468. VB 1200. ISTC is00497350.
Berlin *SB
. Darmstadt ULB
(def.).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
20 Bl. a⁸bc⁶. 2 Sp. 42–44 Z. Typ. 8:94G. Einmal Maj. f. Init. 43(?) Hlzs.
Tit., xylogr. Her Diethrich  von Ben.  Bl. 2aα Von dem aller küneſtē weygād  Herꝛ dietherich von bern vnd von  hiltepꝛant ſeynem treüwen meiſter  … Sign. b unbekannt. Endet Bl. 19bβ Z. 17 Wie ſie hetten geſtritten  Daruon ſagten ſie frü vnd ſpot  Hyemit wil ichs beſchlieſſen  Das lyedt eyn ende hat.  Getrückt zů Heydelberg vō  Heinrico kuoblochtzern Anno ⁊c ​.M.CCCCXCiij.  Bl. 20 leer(?).
Vorlage: Nürnberg GermanNM (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 47. Nürnberg GermanNM (Digitalisat).
Gotzkowsky E 5.3. Schr 3823. Schramm XIX Abb. 426–468. Hellwig 846. ISTC is00497400.
Nürnberg *GermanNM (def.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12+? Bl. 21 Z. Typ. 8:92G. Rubr. ε. 8+? Hlzs.
Anfang unbekannt. Bl. [1a] Z. 1 ⁌ Fichſtu den durch frauwe schō  merck wz dir darūb werd zelon  … Bricht ab Bl. [6b] Z. 19 Bey dem ſig beliben  ⁌ Der ryſz herꝛ dieterichen […]  Bl. [7a] Z. 1 Du hteſt mich bezwungen  alſo ſpꝛach ď Ryſz ſo freyſſan  … Bricht ab Bl. [12b] Z. 20 Ein pfeller man auch darzů ht  der hieng do bey des Rysen bt 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Anm. Erhalten sind zwei Bögen, die ursprünglich jeweils mit 8 Bl. bedruckt waren. Von beiden fehlen die Bl. 1 u. 4.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. London BL (Digitalisat).
Gotzkowsky E 5.4. Schr 4233. Schramm IX Abb. 608–614. Pr 2745A. BMC II 582.IA 10849. ISTC is00497500.
London BL
(Fragm. 12 Bl.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12798 Historia. Sigenot. Erfurt: Hans Sporer, [14]99. 
26 Bl. a–d⁶e⁶. 2 Sp. 28–30 Z. Typ. 1:96G, 2:168G. Init. c, e. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. (H²)er Dietrich vō bern  vnd vō ſeim meiſter  hiltebꝛant gar lieblich  zu hoꝛen vff ein neuen  ſitten.  Hlzs.  Bl. 2aα (V³)on dē aller knſtē wey‑​gant herr Dietrich von  Berē. vnd vō Hiltbrāt  ſeinem getrewen meiſter. … Sign. b Do er den heren vmbtreibē ſach  … Endet Bl. 26aβ Z. 24 wie ſy hetten geſtritten  daruon ſagten ſy fr vnd ſpat  hie mit will ichs beſchlieſſen  das lied ein ende hat.  Gedꝛuckt tzu Erffoꝛt durch Iohaneſen ſpꝛer tzu dē weiſſen lilgen berge bey ſant pauls pfar jm  99. jare.  Bl. 26b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. Berlin SB (Digitalisat).
C 5451. Gotzkowsky E 5.5. Schr 3824. Schramm XIII Abb. 311. Hase: Sporer 18. VB 1123. ISTC is00497550.
Berlin *SB
. Halberstadt GleimHs
(Fragm. Bl. 3 u. 4).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12799 Historia. Sigenot. [Nürnberg: Ambrosius Huber, nach 1500(?)]. 
4+? Bl. 13+? Z. Typ. 6:76G. Rubr. β. 4+? Hlzs.
Anfang unbekannt. Bl. [1a] Z. [2] ⁌ Herꝛ dieterich kam dar gerant  … Bricht ab Z. [13] s vogen ſich die eſte  Bl. [1b] Hlzs.  Bl. [2a] Z. [2] ⁌ wen er ym einen bawm ab gewan  … Bricht ab Z. [13] Nun das ich nichtz geſiche  Bl. [2b] Hlzs.  Bl. [3a] Z. [1] Das ym ſein rot vnd hytzig plut  … Bricht ab Z. [13] ⁌ Es mag mir wol zu ſchaden kummen  Bl. [3b] Hlzs.  Bl. [4a] Z. [1] Die ym nun der ſtarck Ri do thet  … Bricht ab Z. [13] doch wolt er ym nit verſchlaffen  Bl. [4b] Hlzs. 
Vorlage: Bamberg SB (Einzelfotos).
Anm. 1. Die Fragm. enthalten die Strophen 60, 75, 90 u. 100.
Anm. 2. Wegen der zahlreichen Satzfehler wohl Probedruck, vgl. Benzing in Gutenberg-Jahrbuch 1964 S. 132–134.
Anm. 3. Zur Druckerzuweisung vgl. Amelung: Frühdruck I S. 373 u. Schanze, Frieder: „Volksbuch“–Illustrationen in sekundärer Verwendung. Zur Erschließung verschollener Ausgaben des Pfaffen von Kalenberg, Herzog Ernst, Sigenot und des Eckenliedes. In: Archiv für Geschichte des Buchwesens 26(1986) S. 239–257, bes. S. 250–254.
Gotzkowsky E 5.6. ISTC is00497600.
Bamberg SB (4 Fragm. Probedr.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
La Spagna
Eine der ältesten Versdichtungen um Roland und Karl den Großen. Sie umfasst 40 cantari in ottava rima und ist wohl im 15. Jh. entstanden. Ihr folgen die „Rotta di Roncisvalle“. Die Dichtung wird neben weiteren Werken (Entrée d’Espagne, Chanson de Roland) auch Sostegno di Zanobi (15. Jh.) zugeschrieben.
Ausg. von M. Catalano. Vol.1–3. Bologna 1940. — Teilausg. von Giuseppe Guido Ferrero in Poemi Cavallereschi del Trecento. Turin 1965 S. 185–305.
Vgl. Dizionario S. 1656 u. 1657. — Beer S. 334 u.ö. — Dionisotti in Studi in onore di Angelo Monteverdi. Bd 1. Modena 1959 S. 207–241.
12800 Historia. La Spagna. Bologna: Ugo Rugerius, 17.VII.1487. 
64 Bl. a–h⁸. LagenKust. 2 Sp. 56 Z. Typ. 5:160G, 6:78G, 7:98G. Meist Min. f. Init. Rubr. α.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. a2 Queſto e il libro chiamato la ſpagna diuiſa  in trentaſette cantare  doue ſe contene le bataglie fece re Carlo in  la prouīcia di ſpagna.  Primo cantare.  [⁸]Ltiſſimo ſignoꝛe eter‑​no lume  Miſericoꝛdia pace e  caritate  E di ſomma iuſticia largo fiume  Pꝛincipio e fin de lani  me ſaluate  O via de verita chel mondo allume  … Sign. b La poꝛta li fu aperta e dentro introſſe  … Endet Bl. 63aβ Z. 38 Coſi de inicij libera noi toſto  Al voſtro honoꝛ dal pꝛincipio a la cima  Io fin qui tutto lo meſſo in rima.  ⁌ Impꝛeſſo ne lalma ⁊ inclita cita de bologna per mi Vgo di rugerij ſotto al diuo  ⁊ illuſtro ſignoꝛe meſſer Çoanne ſecondo  bentiuoglio ſfoꝛcia di veſconti daragona.  Neli anni del noſtro ſignoꝛ miſer Iheſu  chꝛiſto ​.Mcccclxxxvij. a di. xvij. di luglio.  Laus deo omnipotenti.  Bl. 63b u. 64 leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64.
C 1461. 5557. Bühler: Bologna 6.A.23. Pr 6567. BMC VI 808.IB 28802. ISTC is00636300.
London BL
. Philadelphia RosenbachM.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
104 Bl. a–n⁸. 2 Sp. 36 Z. Typ. 3:80R. Meist Min. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. aii Incomincia il libro uulgare decto  la spagna in quaranta cantare diuiſo  doue ſe tracta le bataglie fe carlo magno in la prouincia de ſpagna.  [⁵]Ltiſſimo ſignore eterno  lume  … Sign. b Vieni in ſul cāpo nō far dimoranza  … Endet Bl. 103bβ Z. 34 choſi da uitii noi liberi toſto  … Bl. 104aα Z. 8 al uoſtro onore chella ſtoria finita  AMEN.  β Finito il libro chiamato la ſpagnia  Impreſſo in Veneſia per Bartholomio de zani de portiſio dell āno de  la natiuita del noſtro ſignore Ieſu  Criſto ​.M.cccc.lxxxviii. adi ​.iii del  meſe de Septembrio. Deo gratias.  3 Z. Reg.  Bl. 104b leer.
Vorlage: Philadelphia RosenbachM (Kopie).
Ce³ S-635 u.Suppl. ISTC is00635000.
Philadelphia RosenbachM.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
144(?) Bl. [a–zA⁶(?)]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 5:93G. Init. d. Vereinzelt Maj. f. Init.
Bl. 1–55(?) unbekannt. Bl. 56(?)aα Da neſſuno lato poteano fugire  tanto erano da ogni lato aſeragliati  … Bricht ab Bl. 142(?)bβ Z. 31 e quel conſiglio aloꝛa piu nō ſi tenne  ma ogniū o armato ī ſua la piaza nēne 
Vorlage: Napoli BN (Mikrofilm).
Anm. Das erhaltene Ex. beginnt mit der 9. Oktave des 10. Gesanges und endet mit der 26. Oktave des 40. Gesanges.
ISTC is00636400.
Napoli BN (Bl. 1–55, 58, 67, 90, 97, 98, 104, 109, 141, 143 u. 144(?) fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
74 Bl. a–d⁸ef⁶g–mn⁶. 2 Sp. 48 Z. Typ. 3:81G, 5*:87R. Init. a, e.
Bl. 1aα m. Sign. a (I¹)N COMINCIA E LIBRO DELLA  SPAGNA IN LINGVA  TOSCANA  [⁸]Ltiſſimo ſignoꝛe ecterno lume  … Sign. b A pena poteua Carlo quietare  … Endet Bl. 73aβ Z. 46 coſi dauitii noi liberi toſto  … Bl. 73bα Z. 8 al uoſtro honoꝛe che la ſtoꝛia finita  AMEN.  Finito il libꝛo chaimato la ſpagna  Impꝛeſſo nella excelſa et triōphante cipta di Firēze per ſer loꝛenzo di Mathio  et per Giouanni di Pieꝛo Thedeſco da  maganza A di io doctobre ​.M.CCCCLXXXX.  Bl. 74aα Reg. in 2 Sp. Endet Sp. 2 Z. 27 Allboꝛa ſi  Bl. 74b leer.
Vorlage: Sevilla BColomb (Mikrofilm).
Rhodes: Firenze 739. IBE 6194. ISTC is00635100.
Sevilla BColomb.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Sparpaglia e Betto
Anonyme Versdichtung (Dialog) in terza rima.
12804 Historia. Sparpaglia e Betto. [Rom: Johann Besicken und Martin von Amsterdam, um 1500] [vielmehr nach 1500]. 
2 Bl. [a²]. 2 Sp. 35 Z. Typ. 1:87G. Init. h. Leiste. 1 Hlzs.
Bl. 1a Hlzs. (in Leisten)  Bl. 1bα Sparpalia diſſe.  (O²)ꝛue c pure mi ſono laſſato incoꝛꝛe  dal dio damoꝛe tanto ma luſingato  che dio lo ſa quando mi potro iſcioꝛꝛe  … Endet Bl. 2bβ Z. 16 ognuno di voi habia vn po di toꝛto  vien qua paliayo riſciaqua vn panierei  e dariui tutti piacere e confoꝛto.  Finis. 
Vorlage: Roma BCasanat (Mikrofilm).
Zur Datierung: Vgl. Veneziani in Gutenberg-Jahrbuch 2005 S. 95.
Reproduktionen: Roma BCasanat (IISTC).
R 1076. Sander 7029. IBE 2921. IGI 9118. ISTC is00636500.
Roma BCasanat. Sevilla BColomb.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12805 Historia. Sparpaglia e Betto. [Rom(?), nach 1500(?)]. 
2 Bl. [a²]. 2 Sp. 35 Z. Typ. ca.85G. 1 Init. Leiste. 1 Hlzs.
Bl. 1a Hlzs. (in Leiste)  Bl. 1bα Sparpalia diſſe.  (O²)me che pure mi ſono laſſato incoꝛꝛe  dal dio damoꝛe tanto ma luſingato  che dio lo ſa quando mi potro iſcioꝛꝛe  … Endet Bl. 2bβ Z. 16 ogniuno di voi babbia vn po di toꝛto  vien qua paliayo riſciaqua vn panierei  e daciui tutti piacere e confoꝛto  Finis 
Vorlage: Sevilla BColomb (Mikrofilm).
Anm. Zeilengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
IBE 2921. ISTC is00636600.
Sevilla BColomb.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Regina Stella e Mattabruna
Anonyme Verserzählung über die Königin Stella und ihre Kinder. Die Inkunabelausgaben umfassen 81, bzw. 79 ottava rima.
Johannes dictus Florentinus, der sich am Schluss einiger Ausgaben nennt, ist Korrektor bei dem Drucker Manfredus de Bonellis. Zu den ihm zugeschriebenen Werken vgl. Rhodes in La Bibliofilia 63(1961) S. 213–220.
Vgl. Dizionario S. 1676. — Lommatzsch I S. 14. — Varnhagen: Erlangen S. 48–51.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40–41 Z. Typ. 1:91G des Heinrich von Haarlem. Maj. f. Init.
Bl. 1a La ſtoꝛia di Mattabꝛuna  α (G²)Loꝛificata vergine Maria  c ī ſto mōdo poꝛtaſti dolo  del tuo figliol quādo lagente ria  … Endet Bl. 4bβ Z. 30 c matta­bꝛuna di tal erroꝛ ſcāpaua  la fen ſquartare che bē ſegli cōuiene  e chi fa mal nō ſperi dhauer bene  F I N I S  Ioannes dictus Florentinus 
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Anm. Zu Druckerzuweisung u. Datierung vgl. Rhodes in Further Studies in Italian and Spanish Bibliography. London 1991 S. 95–97.
Reproduktionen: Erlangen UB (Digitalisat).
ISTC is00788290.
Erlangen *UB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40–42 Z. Typ. 37:83R. Min. f. Init.
Bl. 1aα (g³)Lorificata uergine maria  che ī ſto mōdo portaſti dolore  del to figliol quādo la gente ria  … Endet Bl. 4bβ Z. 38 che matta­bruna di tal error ſcāpaua  la fen ſquartare e ben ſi gli conuiene  e chi fa mal nō ſperi dauer bene  F I N I S.  Ioannes dictus Florentinus 
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
R 1758. IGI 9164. ISTC is00788300.
Milano *BTrivulz.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
R 1756. Sander 7075. IGI V S. 116. S. 116. ISTC is00788500.
Wegen Ausstattung und Typen nach 1500.
Milano BTrivulz (Tab. fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
R 1757. Sander 7076. IGI V S. 116. S. 116. ISTC is00788700.
Wegen Ausstattung und Typen nach 1500.
Kopie in Sammlung 16. Jh. vorhanden (S 104/70).
Milano BTrivulz (Tab. fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Stynchyn van der Krone
Zu einer Gruppe von Unterhaltungsbüchern im kölnischen Dialekt und mit Lokalkolorit gehörend, die Johann Koelhoff d.Ä. erstmals herausgab. Die anonym überlieferte strophische Schwankerzählung entstand um 1410/1420.
Ausg. von Johann J. A. A. Frantzen u. Abraham Hulshoff. Utrecht 1920.
Vgl. Juchhoff in Essays in honour of Victor Scholderer. Mainz 1970 S. 201–212. — Mattheier, Klaus J.: Das kölsche Styngyn und die Dialekte im Spätmittelalter. In: Wortes anst – Verbi gratia. Donatum natalicium Gilbert a. r. de Smet. Hrsg. H. L. Cox u.a. Leuven/Amersfoort 1986 S. 309–318. — Verf.Lex.² IX 475–477.
14 Bl. a⁸b⁶. 28 Z. Typ. 15:175G, 18:290G, 19:96G. Min. f. Init. Rubr. α, δ. 4 Hlzs.
Tit. Vā eyner ſuuerlicher  auenture.  Stynchyn vā  der krone.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij (h)Ver in dem mey ſpꝛach zu myꝛ  Tzo Coellen eyn ſo vꝛyſſche mayt  Lieue geſell ich myrcken an dyꝛ  Dyn hertz verboꝛgen lyden dꝛayt  … Sign. b Hlzs.  Sich do wijr waren zu diſſche geſeſſen  … Endet Bl. 14b Z. 13 Doch dœ it kont dat rade ich dyꝛ  Wij id dyꝛ gegangen ſij mit myꝛ  ⁌ Ich ſpꝛach/ ich doin/ ſo ſcheiden wir  Hued du dich. 
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. 1. Zur Datierung u. zu den Hlzs. vgl. Juchhoff im Faks. der nachfolgenden Nr.
Anm. 2. Ausg. Drei Kölner Schwankbücher aus dem XV. Jahrhundert: Stynchyn van der Krone. Der Boiffen Orden. Marcolphus. Hrsg. J. J. A. A. Frantzen u. A. Hulshof. Utrecht 1920 S. 1–26 [19.VIII.2015]. — Vgl. Eisermann in Glanz und Größe des Mittelalters. Kölner Meisterwerke aus den großen Sammlungen der Welt. Ausstellungskat. Museum Schnütgen Köln 2011/12, S. 325–326 Nr 76.
Reproduktionen: Berlin SB (Digitalisat).
Borchling-Claussen 236. Schramm VIII Abb. 298. VB² 818.15. ISTC is00809900.
Berlin *SB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
14(?) Bl. [a⁸(?)b⁶]. 31 Z. Typ. 15:175G, 19:96G. Init. h(Leiste), i(Leiste). Min. f. Init. Rubr. α, δ. 2+? Hlzs.
Lage a unbekannt. Lage b (in Leisten) Wyꝛ wullen vnſes leides gair vergeſſen  … Endet Bl. 14b(?) Z. 11 Doch doe it kont dat raede ich dyꝛ  Wie id dyꝛ gegangen ſij mit myꝛ  ⁌ Ich ſpꝛach. Ich doin. So ſcheiden wir 
Vorlage: Faks.
Anm. Zur Datierung u. zu den Hlzs. vgl. Faks.
Faks. hrsg. von Rudolf Juchhoff. Köln 1968.
Borchling-Claussen 173. Ce³ S-810. Walsh: Harvard 387. ISTC is00810000.
Cambridge (Mass.) *HoughtonL (def.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Susanna e Daniello
Anonyme Versdichtung in 64 ottava rima. Geschichte aus dem alten Testament, die im 16. Jh. in vielen Volkssprachen dramatisiert wurde.
Vgl. Lommatzsch I S. 16.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 36–40 Z. Typ. 3:83R, 5:140G. Init. c, d. DrM I.
Bl. 1a (Q¹)VI Comenza una bella e lizadra  hiſtoria di Suſana ⁊ de Daniello.  α (C)HI SI DILECTA Noue coſe odire  Stia colamente al mio  parlar atento  Chio ſon uenuto qui  per proferire  Come trouo nel uechio teſtamento  … Endet Bl. 4bα Z. 21 coſi intreuene achiama lonore  he da dio e primiato a tucte ore  Finita la iſtoria di Suſanna  & Daniello  β DrM 
Vorlage: Milano BNBraid (Mikrofilm).
R 1539. Bühler: Bologna 25.B.3. IGI 9222. ISTC is00870800.
Milano BNBraid.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Historia de la doncella Teodor
Die anonyme Erzählung geht auf einen arabischen Stoff zurück, der in Spanien große Verbreitung und verschiedene Bearbeitungen erfuhr.
Ausg. von Walter Mettmann. Wiesbaden 1962. (Akademie der Wissenschaften und der Literatur. Abh. d. geistes– u. sozialwiss. Klasse. 1962. Nr 3.)
Menéndez y Pelayo in Homenaje Francisco Codera. Bd I. Zaragoza 1904 S. 219–254. (Edición Nacional. VI.) — Suchier, Walter: L’enfant sage. Dresden 1910. (Gesellschaft für romanische Literatur. 24.)
16 Bl. ab⁸. 31–32 Z. Typ. 1:104G, 2:150G. Init. b. Rubr. γ.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aij cho ruego fija mia ſeoꝛa  vos me rays cōſejar ďlo   a vueſtro entendimiēto … Sign. b tener la encima de ſi/ ⁊ a vezes de baxo. ⁊ haga poꝛ tal… Bricht ab Bl. 15b Z. 31 alteza: poꝛ ſeoꝛ el ha gaſtado poꝛ mi quāto tenia/ ⁊ 
Vorlage: Barcelona BCatal (Mikrofilm).
Haebler 236.8. Vindel: Arte tip. VI 140.44. Norton: Cat.Spain 1018. IBE 2184. IBEPostinc 96. ISTC it00059100.
Barcelona BCatal
(Bl. 1 u. 16 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
La Trabisonda
Versepos in ottava rima. Italienische Version der spanischen Dichtung über die Thronbesteigung des Rinaldo in Trebizond. Die späteren Ausgaben wurden Francesco Tromba zugeschrieben.
Vgl. Beer S. 176–177 u.ö. — Dizionario S. 1751. — Doutrepont S. 207. — Cutolo, Allessandro: I Romanzi cavalereschi in prosa e in rima del Fondo Castiglioni. Milano 1944, Nr 147–150.
12812 Historia. La Trabisonda. Bologna: Ugo Rugerius, 30.III.1483. 
118 Bl. a⁸b–e⁶fgh–k⁶lm⁸n–s⁶t⁸. 2 Sp. 48 Z. Typ. 2:92G gemischt mit Typ. 8:90G. Häufig Min. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. a2 Incomēza el libꝛo titulato la trabi‑​ſonda oꝑa di ſūmo piacere: e molto a li  auditoꝛi grata: ſi ꝑ le grā coſe ī eſſa tenute ſi ēt ꝑ li excellētiſſimi hōi: lili hā‑​no al mōdo aꝗſtata eterna gloꝛia e fama  (l)A riſonante tuba del  poeta  In celo hoꝛ coꝛonato  e pꝛima in terra  Chel nome merito di  ver pꝛopheta  … Sign. b Soſten lo colpo che non par ſo facti  … Endet Bl. 117aβ Z. 23 Chi torno ī affrica e chi in ingliterra  Cum carlo mā nō feceno piu guerra  Finis Laus deo  Impꝛeſſo ne la inclita ⁊ alma citade de  bologna. per mi Ugo di rugerij: nel  tempo del felice ſtato de la libertade  de la detta bologna. Regēte ſotto al  dino Gioanne ſecondo bentiuoglio  citadino pꝛimario    .Ne li anni del  noſtro ſignoꝛe ​.i483. a di ​.30. de marzo ⁊.  Bl. 117b Reg. in 2 Sp. Endet Sp. 2 Z. 39 Coſi carlo  U. d. Sp. Finis laus deo.  Bl. 118 leer.
Vorlage: Firenze BRiccard (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. Firenze BRiccard (Digitalisat).
R 1409. Bühler: Bologna 6.A.14. IGI 9696. ISTC it00410500.
Firenze BRiccard.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
156 Bl. a–t⁸u. 2 Sp. 36 Z. Typ. 3:80R. Häufig Min. f. Init.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. aii Incōmēza el libro ītitulato la trabiſonda oꝑa di ſūmo piacere: e molto ali auditori grata: ſi ꝑ le grā coſe ī  eſſa cōtenute ſi etiā ꝑ li excellentiſſi‑​mi hōi: lili hāno al mōdo aquiſta‑​ta eterna gloria e fama.  (I)A riſonante tuba del poeta  In cielo hor coronato et  prima in terra  … Sign. b unbekannt. Endet Bl. 155bβ Z. 11 chi tomo ī africa e chi ī īghelterra  cū carlo man nō feceno piu guerra  AMEN.  Finito il libro chiamato tribiſonda  Impreſſo in Veneſia per bartolo‑​mio de Zani de portiſio dell anno de la natiuita del noſtro ſignore ieſu criſto ​.Mcccc­lxxxyiii. a di ​.xxviii.  de Auguſto.  4 Z. Reg. Endet Z. 23 duerno. Deo gratias.  Bl. 156 leer.
Vorlage: Città del Vaticano BVat (Mikrofilm).
Accurti II 69. ISTC it00410600.
Città del Vaticano BVat (Bl. 3–6, 8–10 u. 15–22 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
150 Bl. aa–ss⁸tt⁶. 2 Sp. 40 Z. Typ. 2:102R, 3:82R. Init. d, h, x(Leiste). 65 Hlzs., dar. 24 Wdh.
Tit. TRABISONDA ISTORIATA NELA QVALE SICON‑​TIENE NOBILISSIME BATTAGLIE CON‑​LA VITA E MORTE DI RINALDO.  Bl. 2a m. Sign. aaii (in Leiste) Hlzs.  (L)A riſonata tuba del poeta  in cielo hor coronato & prima in terra  … Sign. b Domando poi ſe rinaldo cera  … Endet Bl. 150aβ Z. 23 chi torno ī africa e chi ī īghelterra  cū carlo man nō feceno piu guerra  AMEN.  Finito il libro chiamato tribiſonda  Impreſſo in Veneſia ꝑ Chriſtofolo  penſa da mandel dell anno de la nati‑​uita del noſtro ſignore ieſu chriſto.  Mcccclxxxxii. a di  . ​v. de Luio.  4 Z. Reg. Endet Z. 34 terno.   Deo gratias.  Bl. 150b leer.
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. München SB (Digitalisat).
HC 15585. Sander 7335. BSB-Ink T-402. Pr 5227. BMC V 468.IA 23462. ISTC it00410700.
London BL
. München SB
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tristan
Der franz. und der deutsche Prosaroman sind unterschiedlich strukturiert und in ihrer Überlieferung voneinander unabhängig. In Frankreich entstanden in der Mitte des 13. Jhs die ersten Bearbeitungen der alten keltischen Legende, die sich literarisch durch ihre differenziertere Personendarstellung wesentlich von „Merlin“ und „Lanzelot“ abhebt. Vor dem „Tristan en prose“ gab es verschiedene Bearbeitungen. Die des Chréstien de Troyes ist nicht vollständig überliefert. Die Prosafassung entstand in der Mitte des 15. Jhs und geht auf die nichthöfische Bearbeitung des Béroul zurück. Als Kompilator wird Luce de Gast genannt.
Die deutsche Prosafassung eines unbekannten Bearbeiters folgt dem Versepos „Tristrant“ des Eilhard von Oberg, nicht dem höfischen Epos des Gottfried von Straßburg. Seine zwischen 1170 und 1180 entstandene Dichtung orientierte sich jedoch am französischen Vorbild.
Die englische Bearbeitung dieses Stoffes, „The book of Sir Tristam de Lyones“ erfolgte durch Thomas Malory, erschien aber, wie auch die spanische Version, erst nach 1500 im Druck.
Die in der Tradition der italienischen Cantare überlieferte anonyme Versdichtung „Tristano e Lancillotto“ in 139 ottava rima behandelt eine Episode aus der Begegnung zwischen Tristan und Lanzelot. Die epische Tristandichtung wurde erst im 16. Jh. gedruckt.
Ausg. Franz. von E. Löseth. Paris 1891 (Reprint New York 1970). — Renée L. Curtis. Bd 1–3. München 1963, Leiden 1976, Cambridge 1985. — Deutsch von Fridrich Pfaff. Tübingen 1881. (Bibliothek des Literarischen Vereins in Stuttgart. 152.) — Alois Brandstetter. Tübingen 1966. (Altdeutsche Textbibliothek. Ergänzungsreihe. 3.)
Vgl. Dictionnaire S. 1445–1450. — Woledge Nr 170. — Ertzdorff S. 81–88. — Beer S. 109 u.ö. — Golther, Wolfgang: Tristan und Isolde in der französischen und deutschen Dichtung des Mittelalters und der Neuzeit. Berlin 1929. (Stoff- und Motivgeschichte der deutschen Literatur. 2.) — Küpper, Heinz: Bibliographie zur Tristansage. Jena 1941. (Deutsche Arbeiten der Universität Köln. 17.) — Curtis, Renée L.: Tristan Studies. München 1969. — Brandstetter, Alois: Prosaauflösung. Studien zur Rezeption der höfischen Epik im frühneuhochdeutschen Prosaroman. Frankfurt. a.M. 1971. — Baumgartner, E.: Le „Tristan en prose“, essai d’interprétation d’un roman médiéval. Genève 1975. — Shirt, D.J.: The old french Tristan poems: a bibliographical guide. London 1980. (Research bibliographies and checklists. 28.) — Delcorno Branca in Cultura neolatino 40(1980) S. 211–229. — bdquo;Prose Tristan“ in: The Arturian Encyclopedia. New York, London 1986 S. 438–440. — Tristan et Yseut: mythe européen et mondial. Colloque de l’Université de Picardie, Jan. 1986. Göppingen 1987. — Dufournet, J.: Nouvelles recherches sur le Tristan en prose. Paris 1990. — Delcorno Branca, Daniela: Tristano e Lancilotto in Italia. Studi di letteratura Arturiana. Ravenna 1998. (Memoria del tempo. 11.) — Winn, Mary Beth: Vérard’s Editions of Tristan. In: Arthuriana 19(2009) S. 47–73. — Ader, Dorothee: Prosaversionen höfischer Epen in Text und Bild. Zur Rezeption des ‘Tristrant’ im 15. und 16. Jahrhundert. Heidelberg 2010. — Verf.Lex.² II 410–418; IX 1065–1068.
Tristan et Yseut
2 Sp. 43–44 Z. Typ. 1:109G. 2mal DrM I.
1. 188 Bl. A²a–z⁸⁊². 
Bl. 1aα m. Sign. A [³]y cōmence la table des rubꝛiches du mier volume du liure ⁊ roumant … Tab. endet Bl. 2aβ Z. 6 … laſſem‑​blee.   lxxxiiii.  Bl. 2b leer. Bl. 3aα m. Sign. a.i. []Our exciter et eſmouuoir les cueurs des nobles a gloꝛieuſemēt et  vertueuſemēt viure … Z. 9 … Ie luce cheualier ſeigr du chaſteau de gaſt  voiſin ꝓchain de ſaleſbieres en āgleterre ay voulu rediger et mettre en volume  ou hiſtoꝛe autentique les vertueux no‑​bles et gloꝛieux faiz du treſuaillāt et renōme cheualier Triſtā filz du piuſſāt  roy meliadus de leonoys/ … Z. 29 Cōme ioſeph oꝛdōna et pourueut aux  enfans de bꝛon ſon frere.    .i.  [⁶]Pꝛes la ſaīte paſſiō  de noſtre ſauueur ⁊  redēpteur ieſucriſt  ioſeph darimathie  … Sign. b coſ auſſi cōme au plus poure homme  … Endet Bl. 188bβ Z. 15 … de  Triſtan ainſi comme vous pourrez  veoir au ſecond volume enſuiuant.  DrM 
2. 148 Bl. aa–ss⁸tt. 
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. aa.ii. [²]y cōmence la ſegonde partie du  liure de Triſtā le noble et vaillant cheualier en la lle ſera veu … Z. 13 … pꝛemier chapittre  [⁶]Pꝛez la fin et de parte  mēt du tournoymēt  frappe deuant le chaſteau aux pucelles:  le roy artus … Sign. b dez. Tout ainſi ſevont plaignāt les  … Endet Bl. 146aβ Z. 21 … et veſquirent enſemble tant  que dieu les voulut prendre a ſa paꝛt  ainſi face il de nous.  Cy fine la ſecōde et derraīne partie de  ce preſent liure fait et cōpile en lhon‑​neur et memoire du treſuaillant no‑​ble et excellent cheualier Triſtā filz  du noble roy meliadus de leonois: le  quel regna au tēps du roy ar et du  roy marc de coꝛnouaille ⁊ de la belle yſeult fille droy dirlāde ⁊ fēme du roy  marc le quel liure a eſte īpꝛime a rouē  en loſtel Iehā le bouꝛgoys Fait ⁊ acheue le dernier iour de ſeptembre. Lan  de grace Mil.cccc.iiii.xx. et ​.ix.  Bl. 146bα [³]En ſuit la table de la ſeconde ⁊ derrainne partie … Tab. endet Bl. 147aβ Z. 43 fin quil les fiſt mettre en terre xlvii.  Bl. 147b DrM  Bl. 148 leer.
Vorlage: Brussel BR (Mikrofilm). London BL (Einzelfotos).
Anm. 1. P. 2 Bl. 146aβ Z. 30 auch abweichend yſeut fille du roy dirlāde …​​… impꝛime a  rouen en loſtel de Iehan le bouꝛgoys  pour āthoine verard libraire demou‑​rant a paris ſur le pont noſtre dame  a lenſeigne de ſaint iehan leuangeli‑​ſte ou au palaiz au premier pilier deuant la chapelle ou len chante la meſſe de meſſeigneurs les pꝛeſidēs. Fait  ​⁊ acheue le dernier iour de ſeptembre  Lan de grace Mil.cccc.iiii.xx. et ​.ix.  Bl. 147b leer. (Macfarlane. BMC; z.B. Ex. London BL)
Anm. 2. Zahlreiche Einzelblätter, die möglicherweise aus dem heutigen Ex. Chapel Hill UL stammen, wurden als Fragment Nr 46 in das Leaf-book von Konrad Haebler: West-European Incunabula. 60 Original leaves from the Presses of the Netherlands, France, Iberia and Great Britain. München 1928 aufgenommen. Aus Haeblers Besitz stammt auch das Fragm. Mainz GutenbergM. Die Auflagenhöhe von Haeblers Publikation betrug 100 Exemplare. Die nachweislich aus dem Leaf-book stammenden, über zahlreiche Sammlungen verstreuten Einzelblätter sind nachfolgend nicht aufgeführt.
Anm. 3. Ausg. Tristan, chevalier de la Table Ronde. Roman imprimé en 1489 par Jehan Le Bourgois pour Antoine Vérard. Hrsg. Mary Beth Winn. Paris 2020. (Textes litteraires du Moyen Âge. 53/54.).
Faks. New York 1976.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 65. Oxford Bodl (Digitalisat). Paris BN (Digitalisate) (1), (2).
HC 15612. Bechtel T-146. Girard: Rouen 140. Macfarlane 10. CBB 3806 u.Suppl. Ce³ T-430. Pell 11178. 11179. CRF V 897. CRF XVII 583. CIBN T-319. Pr 8770. BMC VIII 393.IB 43938. Bod-inc T-238. ISTC it00430000.
Brussel BR. Chapel Hill UL (def.). London BL
. Mainz GutenbergM (Fragm. 1 Bl.). Mons BU (def.). Nantes MDobree. New York MorganL (2 Ex., 2. Ex. def.). Oxford Bodl
. Paris BN. Rouen BMun (1). Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 12 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
2 Sp. Typ. 3**:119G, 7:114G, 13:118G. Init. a, e. Rubr. α. 7 Hlzs., dar. 1 Wdh. KolTit.
1. 184 Bl. aa–y⁸z. Gez. [5].ii.–C.lxxix[1]. 46 Z. Typ. 3**:119G (Lage a), 7:114G (Lage a–z).
Tit., xylogr. Triſtan cl de la tableronde nouuellement.  gedr. Impꝛime a paris  Bl. 1bα Cy cōmence la table de ce pꝛemier  volume de triſtan cheualier de la  tableronde.  … Tab. Endet Bl. 4bβ Z. 7 le pour les faire mettre en terre   cxliii  Bl. 5a m. Sign. a.i. Hlzs. ​α []Our exciter et eſmouuoir le  ceurs des nobles a gloꝛieuſe‑​ment ⁊ vertueuſement viure  … Sign. b les cheualiers de leonoys. Certes dit le  … Endet Bl. 184aα Z. 37 … de triſtā ainſi comme vous pourꝛez  veoir au ſegond volume enſuiuant.  Bl. 184b leer.
2. 152 Bl. A–T⁸. Gez. i–Cxliiii [m. Fehlern]. 43 Z.
Bl. 1a m. Sign. Ai u. Blz. i Hlzs.  ​α []y commence la ſeconde par‑​tie du liure de Triſtan le no‑​ble et vaillant cheualier en la  quelle ſera veu … Sign. b le nepueu au roy artus. Bien ſoit il ve… Endet Bl. 152bβ Z. 23 … ⁊ veſquirēt enſēble tāt  que dieu les voullut pꝛendre a ſa part  ainſi face il de nous.  Cy finiſt le ſecond et derrenier volume fait ⁊ cōpile en lhōneur ⁊ memoire du treſuaillāt noble et ex‑​cellent cheualier Triſtan filz du  noble roy meliadu de leonois Imprime a pari par anthoine veraꝛd  libꝛaire demourāt fus le pont noſtre dame a lēſeigne ſaīct iehan le‑​uāgeliſte ou au palais au pꝛemier  pillier deuant a chappelle ou on  chāte la meſſe de meſſeigneur de  parlement 
Vorlage: Nantes MDobree (Mikrofilm). Paris BN (Einzelfotos).
Zur Datierung vgl. Winn: Vérard S. 154–155.
Anm. 1. Christie’s 20.VI.2002 Nr 22.
Anm. 2. Korrektur zum gedruckten GW: Das Ex. København KglB ist im gedruckten GW als Nr 12818 verzeichnet, gehört aber hierher.
Reproduktionen: Châteauroux BMun (1, Digitalisate) (1), (2). Paris BN (Digitalisate) (Ex. 1), (Ex. 2).
C 5877. Macfarlane 130. Bechtel T-147. Ce³ T-431 u.Suppl. IGI 9709. Pell 11177. CRF V 898. CRF X 652. CIBN T-320. Madsen 3986. Thurston-Bühler 1539. ISTC it00431000.
Châteauroux BMun (1.2., Perg. 2 def.). København KglB (2. Perg. Bl. 1–4, 20, 21, 30, 74, 79, 81, 88–96, 100, 101 u. 145–152 fehlen). Modena BEst (def.). Nantes MDobree. New York *MorganL
(1). Paris BN
(2 Ex., 1. Ex. 1. Perg., 2. Ex. 2). Torino BNU (1, Perg.).
Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
2 Sp. 43–45 Z. Typ. 7:114G, 12:104G. Init. a, k. Einmal Maj. f. Init. Rubr. α. 10 Hlzs., dar. 2 Wdh. KolTit.
1. 184 Bl. aa–y⁸z. Gez. [5]ii–clxxix.
Tit., xylogr. Triſtan cl de la tableronde nouuellement.  gedr. Impꝛime a paris.  Bl. 1bα Cy cōmence la table de ce pꝛemier  volume de Triſtan cheualier de la  tableronde.  … Tab. endet Bl. 4bβ Z. 7 le pour les faire metre en terre.   cxliii  2 Hlzs.  Bl. 5a m. Sign. a.i Hlzs. ​α []Our exciter et eſmouuoir les  ceurs des nobles a gloꝛieuſe‑​ment ⁊ vertueuſement viure  … Sign. b les cheualiers de leonoys. Certes dit  … Endet Bl. 184aα Z. 37 … de triſtan aīſi comme vous pourrez veoir au ſecōd  volume enſuiuant  Bl. 184b leer.
2. 152 Bl. A–T⁸. Gez. i–c.xliiii.
Bl. 1a m. Sign. A.i u. Blz. i Hlzs. ​α []y commence la ſeconde par‑​tie du liure de Triſtan le noble ⁊ vaillant cheualier en la  quelle ſera veu … Sign. b le nepueu au roy artus Bien ſoit il ve… Endet Bl. 152bβ Z. 25 … et ve ſquirent enſemble tant que  dieu les voulut pꝛendꝛe a ſa part ainſi  face il de nous.  Cy finiſt le ſecond ⁊ le derrenier volume fait ⁊ cōpile en iʾhonneur ⁊ memoire du treſvaillāt noble et excellent cheualier Triſtan filz du noble  roy meliadus de leonoys. Impꝛime  a paris pour anthoine verard libꝛaire de mourant ſus le pont noſtre dame a lenſeigne ſainct iehan leuan‑​geliſte ou au palais au pꝛemier pi‑​lier deuant a chapelle ou on chante la meſſe de meſſeigneurs de parlement 
Vorlage: Paris Arsenal (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. GW 11527.
Anm. Seitengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. Paris Arsenal (Digitalisat).
Macfarlane 131. Bechtel T-148. ISTC it00431200.
Aberystwyth NL (def.). Edinburgh NL
(Fragm. 3 Bl.). Paris Arsenal.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Anm. Korrektur zum gedruckten GW: Die Nr ist zu streichen. Das hier verzeichnete Ex. København KglB gehört zu Nr 12816.
Moreau I 1506.172. Bechtel T-149. Macfarlane 193. Pell 11180. CRF III 769. CRF V 899. CRF VI 1987. CIBN II S. 678. Chantilly 1904. ISTC it00431300.
Wegen der Adresse wohl nach 1503.
Kopie in Sammlung 16. Jh.vorhanden (S 98/206–1.2, S 98/290–1 u. S 100/49–1.2).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64.
Chantilly MConde. Le Mans BMun (def.). London BL
. Paris BN (3 Ex.), Mazarin. Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tristrant und Isalde
188 Bl. [a–z⁸A]. 22 Z. Typ. 2:118G, 3:140G. Init. e. Rubr. α, β. 60 Hlzs., dar. 1 Wdh.
Bl. 1a leer. Bl. 1b ⁌ Hienach volget die hiſtoꝛi von  herꝛen Triſtrant vnd der ſchnen  Iſalden von irlannde. weliche hi‑​ſtoꝛi einer voꝛrede wol würdige  wre. vnd doch vnnutz. dann die  leſenden vnnd zůhꝛenden. in lan‑​gen voꝛreden verdꝛieſſen neinend  Darumb ſag ich die hiſtoꝛi auff  das kürtzt. die alſo lawt  Bl. 2a ⁌ Wie künig Marchs ſein ſchweſter Blancefloꝛ vermhelet dē  künig Ribalin von iohnoys  Hlzs.  (E)S was ein künig mit namen  künig Marchs vō kunewal.  … Lage b (I)N dem kamen ſein botē zů kü‑… Endet Bl. 187a Z. 1 got der herꝛ walt jr beÿder ſele. v helff  vns. das wir beÿdenthalben gerechtiklichen lieb habē vnd wol farn. ⁌ Von dÿſer hÿſtoꝛj hat vonn erſte geſchriben der  maiſter von Bꝛitanie. vnnd nach mals  ſein bůch gelühen einem mit namen Filhart vō oberet. ď hat es darnach in reÿm  geſchriben. Aber von der leüt wegen die  ſllicher gereÿmter bcher nicht genad  habē. auch etlich die die kunſt ď reÿmē  nit aigentlich verſteen kündent hab jch  Vngenannt diſe Hÿſtoꝛj in die foꝛm gebꝛacht. Wo aber jch geiꝛret hab bitt jch  zů beſſern. die dz leſen. oder abſchꝛeÿbēt.  ⁌ Hie endet ſich herꝛ Triſtrāt  Getrucket zů Augſpug von Anthonio Soꝛg im ​.M.CCCC. vnd  LXXXIIII. Iare.  Bl. 187b u. 188 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Faks. hrsg. v. E. Schulte-Strathaus. München 1909. (Druck für die Hundert. 1.). – M. einem Nachwort v. H. Elsner. Hildesheim u.a. 1989 (Deutsche Volksbücher in Faksimiledrucken. A 16.).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. Berlin SB (Digitalisat).
Gotzkowsky E 7.1. Schr 5381. Schramm IV Abb. 2259–2318. VB 138. ISTC it00428500.
Berlin *SB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
58 Bl. a–f⁸g¹⁰. 2 Sp. 40 Z. Typ. 4:150G, 6:105G. Init. c. Rubr. γ. 70 Hlzs., dar. 9 Wdh.
Tit. Hye hebt ſich an die hyſtory herꝛen Triſtrants vnd  der ſchenen yſalden. ꝛvelliche hiſtoꝛi gar kurtzꝛveilig  zuleſen iſt.  Bl. 2aα m. Sign. aij ꝛvie künig Marchs ſeī  ſchwſter Bancefloꝛ vermähelt künig Ribalin von johnoys.  Hlzs.  (E)Ss was ein künig mit namen  künig Marchs  von kurnenal. … Sign. b waſſer. Do gebot herr Triſtant dē  … Endet Bl. 58aβ Z. 24 … Wo aber ich ge‑​irret hab bit ich zů beſſern die das leſen oder abſchꝛeiben.  Hie endet ſich Herr Triſtrant. Ge‑​truckt zů Augſpurg von Hannſen  Schnſperger. Nach der geburt  Criſti ​.M.cccc.xcviij. Iare.  Bl. 58b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. Berlin SB (Digitalisat).
C 5878. Gotzkowsky E 7.2. Schr 5382. Ce³ T-429. VB 240. Pr 1799. BMC II 373.IB 6399. ISTC it00429000.
Berlin *SB
. Erlangen *UB?. London BL
. New York MetropolMArt. Wien Benedikt (Bl. 8 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tristano e Lancillotto
8 Bl. a⁸. 2 Sp. 40 Z. Typ. 2:81R, 2*:96G m. Einsprengungen aus 1:100R u. 8:ca.135G aus Brescia(?) Init. g.
Tit. Libro de bataglie de Triſtano e Lancelotto  e Ghalaſo e della Raina iſota.  Bl. 2aα m. Sign. a2 (I²)Priegho quel ſuperno creatore  che creo ciele e ſtelle mōti e piano  ella ſua madre che ſenza dolore  … Z. 6 chi poſſa rachontare del bon triſtano  … Endet Bl. 8bβ Z. 31 coſi il padre el figliol dicendo uano  da loro al oro e triſtano commēdando  Laus.   Deo.   Finis.  Impreſſum Cremone: per Bernardinum de miſintis de Papia: & Ceſſarem  Parmenſem ſocios. āno. 149z. die ​.zz.  Iunii. 
Vorlage: Cremona BStat (Mikrofilm).
IGI 1422. ISTC it00431500.
Cremona BStat.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tundalus
Auch „De raptu animae Tundali et eius visione“, „Visio Tnugdali“, „Tondalus der Ritter“. Überliefert sind vier Fassungen der Legende über das abenteuerliche Leben des irischen Visionärs. Die Drucke folgen der Urfassung des Bruder Marcus, bzw. der Kurzfassung des Vincentius Bellovacensis. Den deutschen Ausg. Nr 12826, 12827, 12830, 12831(?) und 12835 ist auf dem letzten Bl. ein Exempel beigedruckt.
Ausg. Lat. von Oskar Schade. Halle 1869. — Deutsch von Nigel F. Palmer. München 1980. (Kleine deutsche Prosadenkmäler des Mittelalters. 13.) — Niederl. von R. Verdeyen u. Hubert J. E. Endepols. Vol. 1. 2. Gent 1914, ’s-Gravenhage und Gent 1921.
Vgl. Verf.Lex.² V 1231–1233, IX 1142–1146. — Debaene S. 270–271. — Bellemans, A.T.W.: Tondalus’ Visioen. Antwerpen 1945. (Klassieke Galerij. 6.) — Palmer, Nigel F.: The German and Dutch Translations of the „Visio Tundali“ and their circulation in the Later Middle Age. München 1982. (Münchener Texte und Untersuchungen. 76.) — Garrigues in Studia monastica 29(1987) S. 19–62.
Vitas patrum (H 8621. R 935)
Lateinisch
12822 Historia. Tundalus. [Köln: Drucker der Albanuslegende (GW 515), nicht nach 1.XII.1472]. 
20 Bl. [a⁸bc⁶]. 27 Z. Typ. 1:ca.102G.
Bl. 1a Incipit libellus de Raptu aīe Tūdali ⁊ eiꝯ  viſiōe Tractās de penis inferni ⁊ gaudijs  paradiſi;  []Nno dnī Milleſimo cēteſimo quadra‑​geſimo nono  fuit ānꝯ ſcďus expedicōnis Iheroſolimoꝝ Cōradi … Lage b ſpacioſa eſt via qui ducit ad moꝛtem et multi in  … Endet Bl. 18b Z. 15 … uis btūs Bernhardꝯ ī quodā ſermoē de oībꝯ ſāctis cōtrariū īnuere videatur  Explicit libellus de raptu anime  Tūdali ⁊ eiꝯ viſioē. Tractās de  penis inferni ⁊ gaudijs paradiſi;  Bl. 19 u. 20 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. Liber Antiquus (Washington [D.C.]) Early Printed Books and Manuscripts (März 2013). — The Romantic Agony Book Auctions (Brüssel) Kat. 50 (15./16.III.2013) Nr 1015.
HC 15542. Schramm XVI Abb. 623–626. 628–643. VK 748. CBB 3853 u.Suppl. Ce³ T-496. IGI 10341. Pell 11225. CRF VI 2073. VB 755. BSB-Ink V-240. CIBN V-207. Pr 1011. BMC I 215.IA 3425. Bod-inc V-145. Günther 571. Oates 511. Ohly-Sack 2843. Voulliéme: Trier 427. ISTC it00496000.
Basel UB (Kaufv. 1.XII.1472). Berlin *SB
. Brussel BR. Cambridge UL. Città del Vaticano BVat. Darmstadt ULB
. Dublin TrinityC. Erfurt StB
. Frankfurt (Main) UB. Frauenfeld KantB. Gotha ForschB
. Innsbruck ULB. Leipzig UB
. Liège ehem. Sem
. London BL
. Mainz GutenbergM. Manchester RylandsL
. München SB
(2 Ex.). Münster ULB (def.). New Haven UL
. New York MorganL. Oxford Bodl. Paris BN (2 Ex.), Mazarin. Passau SB. Roma BCasanat. Trier StB.
Gesamtüberlieferung: 29 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12823 Historia. Tundalus. [Speyer: Johann und Konrad Hist, nicht nach 1483]. 
30 Bl. [a–c⁸d⁶]. 24–32 Z. Typ. 1:87G. Init. d. 21 Hlzs.
Bl. 1 leer. Bl. 2a Incipit libellus de raptu anime Tūda‑​li et eius viſione Tractans de penis infeꝛni  et gaudijs paꝛadiſi.  Hlzs.  (A)Nno domini Milleſi‑​mo centeſimo quadꝛageſimo nono qui fuit  annus ſecundus expe‑​ditionis hieꝛoſolimo‑​rum Conꝛadi … Lage b cum. Nō tamē eodē mō patiun qui in mi… Endet Bl. 29a Z. 13 … uis beatus Bernhaꝛdus in quodā ſeꝛmone  de oibus ſanctis traꝛiū innuere videa  Explicit libellus de Raptu aīe. Tundali et eius viſione Tractāſ de penis  infeꝛni et gaudijs paradiſi.  Bl. 29b u. 30 leer.
Vorlage: Frankfurt (Main) UB (Mikrofilm).
Anm. Im 2. Ex. Washington (D.C.) LC einige Bl. in Lage b unbedruckt.
HC 15541. Schr 5367. Schramm XVI Abb. 623–643. Engel-Stalla: Hist 1653. Ce³ T-497u.Suppl. Pell 11227. CRF VI 2074. BSB-Ink V-241. Pr 2411. BMC II 502.IA 8715. Collijn: Stockholm 1061. Collijn: Uppsala 1459. Kat. Bibl. Schäfer 339. Kind: Göttingen 1049. Ohly-Sack 2844. Sack: Freiburg 3528. ISTC it00497000.
Basel UB
. Bonn ULB
. Frankfurt (Main) UB. Freiburg UB
. Fribourg ehem. Kapuz (1975 gestohlen). Göttingen SUB. Karlsruhe LB
(2 Ex., 1. Ex. def.). London BL
. München SB
, UB
. Nürnberg *StB†. Paris Mazarin. Stockholm KglB. Uppsala UB (Besitzv. 1483). Urbana UL. Vorau ehem. Aug. Washington (D.C.) *LC
(2 Ex.).  — Schäfer (Schweinfurt).
Gesamtüberlieferung: 19 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
30 Bl. [a–c⁸d⁶]. 26–32 Z. Typ. 1:87G. Init. d. 21 Hlzs.
Bl. 1 leer. Bl. 2a Incipit libellus de Raptu anime Tun‑​dali et eius viſione Tractans de penis inferni et gaudijs paradiſi.  Hlzs.  (A)Nno domini Milleſi‑​mo centeſimo quadra‑​geſimo nono qui fuit  annus ſecundus expe‑​dicionis Iheroſolimo‑​rum Conꝛadi … Lage b cum. Non tamen eodem mō paciuntur qui  … Endet Bl. 29a Z. 16 uis beatus Beꝛnhaꝛdus in quodam ſermo‑​ne de omnibus ſanctis contꝛarium innuere  videatuꝛ.  Explicit Libellus de Raptu ani‑​me Tundali et eius viſione Tꝛa‑​ctans de penis Infeꝛni et gaudi‑​js Paꝛadiſi.  Bl. 29b u. 30 leer.
Vorlage: Würzburg UB (Mikrofilm).
Anm. Seitengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Reproduktionen: Köln UStB (Digitalisat).
HC 15540. Schr 5368. Schramm XVI Abb. 623–643. Engel-Stalla: Hist 1657. Ce³ T-498 u.Suppl. Pell 11226. CIBN V-208. Pr 2410. BMC II 502.IA 8712. Borm: IG 2679. Schlechter-Ries 931. ISTC it00498000.
Aarau ehem. KantB. Chatsworth L. Heidelberg UB
. Köln UStB
. London BL
(2 Ex.). Metz BMun. New York *MorganL. Paris BN. Stuttgart LB
. Williamstown ChapinL. Wolfenbüttel HerzogAugustB. Würzburg *UB
.
Gesamtüberlieferung: 13 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. a⁶bc⁶. 30 Z. Typ. 3:95G, 4:125G. Init. a. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. Libellus de Raptu anime Tundali  et eius viſione Tractans de penis inferni et gaudijs paradiſi.  Hlzs.  2 Verse  Bl. 1b ⁌ Incipit Tabula huius libelli.  … Bl. 2a ⁌ De Raptu anime Tundali et eius viſione   Ca ​.i.  (A)Nno di Milleſimo centeſi‑​mo quadrageſimo nono qui  fuit annus ſcďus expeditionis  Iheroſolimorū Conradi … Sign. b degentibus iuſte tolli ſed bona eis ſine fine manſura miſſe‑… Endet Bl. 15b Z. 14 … uis beatus Bernhardus in quodā ſermone de ōnibus ſanctis contrariū innuere videatur.  ⁌ Explicit libellus de Raptu anime Tundali et eius viſione Tractans de penis inferni et gaudiis paradiſi.  Bl. 16 leer.
Vorlage: Greifswald UB (Original).
Reproduktionen: Brussel BR (IISTC).
C 5835. Kok: Houtsneden S. 586. CA 1691. Hellinga: PT I 68.II 389. ILC 2113. CBB 3854 u.Suppl. Ce³Suppl T-498a. IDL 4496. Pell 11229. Pr 9428. BMC IX 183.IA 49918. Kind: Göttingen 1050. Wilhelmi: Greifswald 608. ISTC it00498500.
Brussel BR. Göttingen SUB (def.). Greifswald *UB
. Haag KglB
. London BL
. Lübeck ehem. StB. Lüneburg RatsB. Remiremont BMun. Sankt Petersburg NB.
Gesamtüberlieferung: 9 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Deutsch
12826 Historia. Tundalus, deutsch . [Speyer: Johann und Konrad Hist, um 1483]. 
32 Bl. [a–d⁸]. 29–32 Z. Typ. 1:87G. 23 Hlzs., dar. 3 Wdh.
Bl. 1 leer. Bl. 2a Dis buchlin ſaget von eineꝛ veꝛzuckten ſelen  eins ritters genāt Tūdalus vō denē dingē ſo ſie  geſehen hat. als vō pin deꝛ hellē vnd des fegfu‑​res. von fꝛeude ewiger ſelikeit/ vnd vil andeꝛer  hubſcher ding die paſt nutz vnd ſeltzam ſind zu  wiſſen.  Hlzs.  [⁵]N dem iar criſti vnſeꝛſ heꝛrē als mā  zalt Tuſent hundert nein vnd vier‑​zig. zu ziten keiſer Conrats/ … Lage b odeꝛ in welcheꝛ weiſz/ V als ich lag in gꝛoſſer  … Endet Bl. 30b Z. 24 V haſt es boꝛgē den weiſen v den edeln vnd  den richen dieſeꝛ falſchen welt die diſz nit glaubent des biſtu gebenediget v gelobt yemer v  yemer ewiglich on ende.  Hie endet ſich dz buch Tūdali vō der zuckten  ſel v ireꝛ geſicht himliſcher freidē v helliſch‑​er pin Alles mit ſeinē figuren.  Bl. 31a Es iſt zu wiſſen dz die iagūg einē iglichē mēſchē  ſchedlich v ſūd iſt … Endet Z. 27 … Do dz der ritter ſach/ do beſſert er ſich  vnd buſſet alle ſin ſund ⁊.  Bl. 31b u. 32 leer.
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. München SB (Digitalisat).
Engel-Stalla: Hist 1656. Schramm XVI Abb. 623–626. 628–643. Ce³ T-499. BSB-Ink V-242. Bohatta: Liecht. 345. ISTC it00499000.
München *SB
. Washington (D.C.) LC (Rubr. 1485).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12827 Historia. Tundalus, deutsch. [Speyer: Johann und Konrad Hist, um 1488]. 
30 Bl. a–e⁶. 33–34 Z. Typ. 5:180G, 6:90G. Einmal Min. f. Init. 23 Hlzs., dar 2 Wdh.
Bl. 1a Hlzs.  Bl. 1b leer. Bl. 2a m. Sign. aij Diſz buchlin ſaget vō ei‑​ner verzuckten ſelen eynes Ritters genant Tundalus/ von denē dingen ſo ſie geſehen hat/ als vō  peyn der hellen v des fegfures/ von freude eivi‑​ger ſelikeit v vil anderer hubſcher ding die faſt nutz v ſeltzam ſeint zu iviſſen  Hlzs.  []N dem Iar criſti vnſers herꝛen als man zalt Tuſent hun‑​dert neun v viertzig zu zeiten keiſeꝛs  Conratds/ … Sign. b lang v ein fu breyt/ vber den ſteg kund nye‑… Endet Bl. 28b Z. 12 … die dis nit gelau‑​bent/ des biſtu gebenedeyet v gelobet yemer v  yemer eiviglich one ende  Hie endet ſich dz buchlin  Tundali von der verzuckten ſele v jrer geſicht  hymmeliſcher freuden/ v helliſcher pein  Bl. 29a Es iſt zu iviſſen dz die ia‑​gung einē iglichen menſchen … Endet Z. 29 … Do das ď ritter ſach do beſ‑​ſert er ſich vnd buſſet alle ſein ſunde.  Bl. 29b u. 30 leer.
Vorlage: München UB (Kopie). London BL (Einzelfotos).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. München SB (Digitalisat).
H 15544. Schr 5360. Schramm XVI Abb. 623–643. Engel-Stalla: Hist 1660. BSB-Ink V-243. BMC II 504.IA 8756. ISTC it00499200.
London BL
. München SB
(Bl. 1 u. 30 fehlen), UB
(Bl. 22 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
38 Bl. a–d⁸e⁶. 26 Z. Typ. 1:109G. Init. e. Rubr. α. 21+? Hlzs., dar. 4 Wdh.
Bl. 1a leer. Bl. 1b ⁌ Tondalus ein ritter au Hibernia  des ſele verzuckt ward au ſeinē leib  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij ⁌ Diſes bchlin ſagt von einer verczucktē  ſelen eines ritters genant Tondolus vō  denen dingen ſo ſy geſehen hat/ als von  pein der hellen vnnd des fegfeures/ von  freüd ewiger ſeligkeyt/ vnd vil anderer  hübſcher ding die vaſt nucz v ſeltzam  ſeind zů wiſſen.  (A)Ls man zalt in dem jar nach  Criſti gepurt vnſers liebē herren Tauſent hūdert neün v  viertzig zů den czeiten keyſer  Conrats/ … Sign. b alle die wider die warheit lebent/ vnd jren  … Endet Bl. 37b Z. 14 … die daz nit  gelaubent/ des biſt du gebenedeyet vnd gelobt ymmer vnd ewigklich on ende  ⁌ Hie enndet ſich das bůchlin Tondali  von der verzuckten ſele vnnd jrer geſicht himeliſcher freüden/ vnnd auch  helliſcher pein. Gedꝛuckt von Hannſen ſchobſſer czů Augſpurg  Bl. 38 leer.
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
H 15545. Schr 5358. BSB-Ink V-244. ISTC it00499250.
München *SB
(Bl. 33, 34 u. 38 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
2+? Bl. 26 Z. Typ. 1:109G. Rubr. α. 1+? Hlzs.
Anfang unbekannt. Bl. [1a] Z. 1 gotes. Do ſpꝛach ich zů dē engel. lieber herꝛ  iſt es dir geuellig ſo bitte ich dich laſſe vn  … Bl. [1b] Z. 24 ⁌ Hie merck da wir aber fürbas warē ge-gangen. do erſchine vn ein andere maure als du hꝛen wirſt.  Bl. [2a] Hlzs. Dar. Z. 1 ⁌ Vnd do wir nun alſo giengen da kamen  wir noch zů einer anderen maur geleich als  … Bricht ab Bl. [2b] Z. 23 ſpꝛach der engel zů mir das ſind die dye da  genannt ſeind die freünd gotes.  ⁌ Diſes iſt ein andere freüd von der eren   münich vnd der kloſterfrawen 
Vorlage: München SB (Digitalisat).
Anm. 1. Die beiden erhaltenen Bl. entsprechen Bl. 29 u. 30 von Nr 12828, weichen jedoch von dieser Nr in vielen Einzelheiten des Satzes und in textlichen Details ab. Zwischen GW 12828 und dem vorliegenden Fragm. dürfte das Verhältnis von Vorlage und seiten- und meist zeilengetr. Nachdr. bestehen.
Anm. 2. Als die Lettern laufen lernten. Medienwandel im 15. Jahrhundert. Inkunabeln aus der Bayerischen Staatsbibliothek München. Ausstellungskatalog. Wiesbaden 2009. Nr 37 (m. Abb.).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
BSB-Ink V-244.050. ISTC it00499260.
München SB
(Fragm. 2 Bl.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
32 Bl. a–d⁸. 27 Z. Typ. 1:150G, 2:103G. Init. a. Rubr. α. 23 Hlzs., dar. 4 Wdh.
Tit. Von Tondalo dē ritter auſz  Hybernia eyn ꝛvūderlich geſchicht ſo man von im geſchꝛiben vindet ꝛvie er verzuck vū  durch ein engel groſz ꝛvūder  vnnd heymlicheyt gezeyget  ꝛvard vaſt nutzlich zu heren.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij. ⁌ Diſes bchlin ſaget von einer verzuckten ſelen  eynes ritters genant Tondalus von den ding‑​en ſo ſy geſehen hat: als von peinen der hllen  vnnd des fegfeüres: von freüd ewiger ſellikeit  vnd vil andꝛer hübſcher ding die vaſt nütz vnd  ſeltzam ſeind zů wiſſen.  (A³)Ls man zalt in dem jare nach Criſti ge‑​purt vnſers lieben herꝛen Tauſent hun‑​dert neün vnd viertzig jar tzů den zeyten  Keyſer Cůnrats: … Sign. b ⁌ Di iſt ein ſunderliche pein von denē die den ar… Endet Bl. 31a Z. 8 … die das nit gelaubent des biſtu gebenedeyet v  gelobt ymmer vnd ewigklichen on ennde Amen.  ⁌ Hie enndet ſich. Tondalus. Gedruckt zů Aug‑​ſpurg von. Lucas zeiſſenmair Anno ​.M.cccc.  vnd ​.jm lxxxxiiij. jar.  Bl. 31b u. 32 leer.
Vorlage: Dresden SUB (Original).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. Dresden SUB (Digitalisat).
H 15546. Schr 5359. Deckert 651. ISTC it00499300.
Dresden *SUB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12830 Historia. Tundalus, deutsch. [Speyer: Konrad Hist, um 1495/98]. 
28 Bl. a–d⁶e. 33 Z. Typ. 1:180G, 7:93G. 24 Hlzs., dar. 3 Wdh.
Tit. Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij Diſz buchlin ſaget vō einer  verzuckten ſelen eynes Ritters genant Tundalus  von denen dingen ſo ſie geſehen hat/ als von pein ď  hellen vnd des fegfüres/ von freüde ewiger ſelikeyt  vnd vil anderer hübſcher ding die faſt nutz v ſeltzſam ſeint zů wiſſen  Hlzs.  []N dem iar criſti vnſers  herꝛen als mā hat gezalt. Tuſent hundert  neün vnd viertzig/ zů den gezeyten keyſers  Conratds/ … Sign. b kund nymā kōmen da den got erwelt hat. Von dē  … Endet Bl. 27b Z. 15 die dyſz nit gelauben/ des biſtu gebenedeyet v ge‑​lobet yemer v yemer ewyglich on ende.  Bl. 28a Hie endet ſich das büchleyn Tundali von der ver‑​zuckten ſele v irer geſicht hymeliſcher freyden/ vnd  hellyſcher peyn.  Es iſt zu ꝛviſſen dz die iagūg  einē iglichē menſchē … Endet Z. 29 … Do das der ritter ſach do beſſert  er ſich vnd büſſet alle ſein ſunde.  Bl. 28b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. 1. Zwischen dieser u. d. folgenden Nr besteht das Verhältnis von Vorlage u. seiten- u. zeilengetr. Nachdr.
Anm. 2. Der Hlzs. auf Bl. 3a auch auf dem Kopf stehend (z. B. Ex.Berlin SB).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 47. Berlin SB (Digitalisat).
Schr 5363. CRF V 907. VB 2707. ISTC it00499340.
Berlin *SB
. Solesmes Abt.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12831 Historia. Tundalus, deutsch. [Speyer: Konrad Hist, um 1495/98]. 
28 Bl. a–d⁶e. 33 Z. Typ. 1:180G, 7:93G. 24 Hlzs., dar. 2 Wdh.
Tit. Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij Diſz buchlin ſaget vō einer  verzuckten ſelen eines Ritters genant Tundalus  von denen dingen ſo ſie geſehen hat/ als vō pein ď  hellen vnd des fegfures/ von freüde ewiger ſelikeyt  v vil anderer hübſcher ding die faſt nütz v ſeltzſam ſeint zů wiſſen  Hlzs.  [³]N dem iar criſti vnſers  herꝛen als man hat gezalt Tuſent hūdert  neün vnnd viertzig/ zů den gezeiten keiſers  Conratds/ … Sign. b kund nymā kōmen da den got erwelt hat Von dē  … Endet Bl. 27b Z. 15 die diſz nit gelaubent/ des biſtu gebenedeiet vnd ge​lobet ymer vnd ymer ewigklich on ende.  Bl. 28 unbekannt.
Vorlage: Erfurt Bisch (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Anm. 1 zur vorhergehenden Nr.
ISTC it00499350.
Erfurt *Bisch (Bl. 28 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
32 Bl. A–D⁸. 29 Z. Typ. 3:96G. Init. e. Rubr. β. 19 Hlzs., dar. 2mal dieselbe Wdh.
Tit. Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij ⁌ Diſes bchlin ſagt von einer verczuckten ſele  eines ritters genannt Tondalus von denē dingen ſo ſy geſehen hat/ als von peinen ď hellen  vnd des fegfeures/ von freüd ewiger ſelikeit  vnnd von vil anderer hübſcher ding die vaſt  nucz vnd ſelczam ſeind zů wiſſen  (A)Ls man zalt in dem jare nach der  gepurt Criſti vnſers lieben herꝛen  tauſent hundert neün v vierczig  zů den zeyten keyſer Cnrats/ … Sign. b wie oder in welicher wei. vnd als jch lag ī gro… Endet Bl. 31a Z. 20 … die das nicht gelaubent  des biſt du gebenedeyet vnd gelobt ymmer vnnd  ewigklichen on ende Amen  ⁌ Hie enndet ſich daz büchlin Tondali von ď verzuckten ſele vnd jrer geſicht ſo ſy geſehen hat  hymeliſcher freüden. vnd auch helliſcher pein  Gedꝛuckt von hanſſen ſchobſſer in der keyſer‑​lichen ſtatt Augſpurg ​.M.cccc. v jm lxxxxvj  Bl. 31b u. 32 leer.
Vorlage: Stockholm KglB (Mikrofilm). Praha NKn (Einzelfotos).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 47.
Schr 5361. Collijn: Stockholm 1062. ISTC it00499400.
Praha NKn. Stockholm KglB (Bl. 8 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12833 Historia. Tundalus, deutsch. Ulm: Johann Zainer d.J., [nicht nach 1499]. 
24 Bl. a–c⁸. 35 Z. Typ. 12:85G, 14:160G. Einmal Min. f. Init. Rubr. ζ. 23 Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh.
Tit. Tondalus ain riter auſz hibernia. des ſele verzucket ward auſz ſeinem leyb.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii ⁌ Diſes büchlin ſaget von ainer verzuckten ſele ains  Ritters genant Tondalus. von denen dingen do ſy  geſehen hat. als von peinen der helle vnd des feg‑​feürs von frde ewiger ſeligkayt. v von vil anderer  hüpſcher ding die vaſt nutz v ſeltzam ſind zewiſſen  (a)Ls man zalt in dem iare nach der geburt Criſti  vnſers lieben herꝛen Tauſent. hundert. neünvviertzig. Z den zeyten Kayſer Cnrads. … Sign. b wa dir gotes barmhertzigkayt nicht zů hilff komen wer.  … Endet Bl. 24a Z. 33 … die das nit glaubent. des biſt du benedeyet  vnd gelobt ymmer vnd ewigklich on end. Amen.  ⁌ Getruckt z vlm von Hannſen Zainer.  Bl. 24b leer.
Vorlage: Augsburg SStB (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. Amelung: Frühdruck I S. 147.
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
Schr 5362. Schramm V Abb. 476–495. BSB-Ink V-245. Hubay: Augsburg 2046. ISTC it00499500.
Augsburg *SStB. Città del Vaticano BVat. München SB
.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
28 Bl. A–C⁶DE⁶. 32 Z. Typ. 1:156G, 2:94G. Init. c, i. Rubr. β. 23 Hlzs., dar. 2 Wdh.
Tit. (D³)Iſz büchlin ſaget vō einer verzucktē ſelen eines Ritters genant Tundalus.  von denē dingen ſo ſie geſehen hat/ als vō pein der hellen vnd des fegfüres/ von freüde ewiger ſelikeyt  vil andere hübſche ding die nütz v ſeltzā ſeint zů wiſſē.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij (A)Ls mā zalt yn dem   iare nath ď geburt  Criſti vnſers lieben herrē. taüſent. hundert. neün vnd viertzig. Zů den zytē Keyſer Cůnrads. … Sign. b Aber du ſolt noch vber einen geen der noch vil engſtli… Endet Bl. 28a Z. 12 … die das nit gelauben. des biſtu gebenedeyet vnd gelobt ymmer v  ewiglichen on ende. AMEN.  ✽ Hye endet ſych das büchlen  Tondali vō der verzücktē  ſel v irer geſicht ſo ſy  geſehē hat himeliſche freüden  ✽  vnd  ouch helliſche pyne. ✽ Getrücket Zů Straſz‑​burg da mā zalt nach Criſti gebürt ​.M.CCCCC. iar ✽  Bl. 28b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Berlin SB (Digitalisat).
Schr 5364. Schramm XX Abb. 2174. 2192–2210. Chrisman: Strasbourg V 2.1.4. Duntze: Hupfuff 30. VB 2542. ISTC it00499800.
Berlin *SB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
32 Bl. AB⁸C–F. 30 Z. Typ. 2:140G, 5:96G. Init. i. Rubr. δ. Leisten. 25 Hlzs.
Tit. Diſz bůchlin ſaget von einer verzuckten ſelen eines Ritters genant Tundalus von  denen dingen ſo ſie geſehen hat/ als von pein der hellen vnd des fegfures/ von freüde ewiger ſelikeit v vil  andere hübſche ding die faſt nütz vnd ſeltzam ſeynt  zů wiſſent  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs. (in Leisten)  Bl. 2a m. Sign. Rij (I²)N dem iar chriſti vnſers herren als mā hat gezalt Tuſent hundert nün  vnd viertzig/ zů den gezeiten keyſers Conratds/ … Sign. b darumb woꝛent/ vnnd ob jch die peyn nit ſeyte. So  … Endet Bl. 30b Z. 5 … die diſz nit gelaubent des  biſtu gebenediet vnd gelobet ymer v ymer ewigklich  on ende.  Bl. 31a ❡ Hie endet ſich das bůchlein Tundali von der ver‑​zuckten ſele vnd jrer geſicht himliſcher freüden/ vnd  helliſcher peyn.  Es iſt zů wiſſen das die iagung  einen yeglichen menſchen … Endet Bl. 31b Z. 4 … Do das der ritter ſach/ do beſſert er ſich/  vnd bſſet all ſeyn ſünde.  ❡ Ze ſtraſzbur hab dirs fur kein mer.  Vff Grüneck von Bartholome kyſteler.  Got wll vns geben ewengklich  Růg by jm jn himelrich.  Laus deo  Bl. 32a Hlzs. (in Leisten)  Bl. 32b leer.
Vorlage: Colmar BVille (Mikrofilm).
Reproduktionen: Colmar BVille (Digitalisat).
C 5838. Schr 5365. Chrisman: Strasbourg V 2.1.4. CIH S. 1009. ISTC it00499600.
Budapest BN. Colmar *BVille
.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederländisch
12836 Historia. Tundalus, niederl. Antwerpen: Matthias van der Goes, 1472 [vielmehr 1482]. 
34 Bl. a⁸b⁶c⁸de⁶. 24 Z. Typ. 1:106G.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. a2 Hier beghint die tafel van tondalus  vyſioen.  … Bl. 3a m. Sign. a3 Hier beghint een boeck ende es Van tondalus vyſioen ende hoe ſijn ziele vten lichame ghenomen was  [⁶]Nt Iaer ons heren duſent  hondert ende ​.xlix. Welcke  iaer was dz vierde iaer vā  Eugenius des paeus ende  dat ander de vanden keyſer  Coenraets … Sign. b ende haren mont was ſeer wÿt ende open en… Endet Bl. 34a Z. 2 Waer want wi ſijn leuen niet navolghen enmoghen ſo hebben wi deſe dinghen neerſte  liken beſcreuen tot oerbaerlicheyt der gheenre dieſe leſen of hoꝛen leſen ſullen.:.  Hier eyndet e gaet wt een boeck  van Tondalus vyſioen ende hoe dat  ſijn ziele wt ſijn lichaem ghenomen  was Ende is ghepꝛent tantwerpen bi  mi Mathijs van der goes Anno ​.M..cccc.lxxij.  Bl. 34b leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 69.
HC 15547. CA 1687. Hellinga: PT I 68.II 388. ILC 2114. Pell 11230. CIBN V-209. ISTC it00498600.
Paris BN.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
32 Bl. a–e. 24 Z. Typ. 1:110G.
Bl. 1a m. Sign. ai Hier beghint die tafel van tondalus  vyſioen  … Bl. 2a m. Sign. aij Hier beghynt een boeck ende es van  tondalus vyſioen. ende hoe ſijn ziele vten  lichame ghenomen was  []Nt Jaer ons heren duſent  hondert ende ​.xlix. Welcke  … Endet Bl. 32b Z. 19 leſen of horen leſen.  Hier eyndet dat boeck vā Tondalus  vyſioen. ende hoe dat ſijn ziele wt ſijn  lichaem ghenomen was. Gheprent  tots hartoghenboſch M.cccc.lxxxiiij. 
Vorlage: GW-Manuskript.
HC 15548. CA 1688. Hellinga: PT I 51.II 429. ILC 2115. ISTC it00498650.
Leuven UB†.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12838 Historia. Tundalus, niederl. Delft: Christian Snellaert, 27.XI.1495. 
24 Bl. a–d⁶. 28 Z. Typ. 3:220G, 6:97G. Init. b, e. Rubr. ζ. 2 Hlzs. DrM III.
Tit. ⁌  ⁌ Daneben Hier beghint dat boeck  van tondalus viſioen  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a (H¹)ier beghint die tafel van: Tondalus vyſioen  … Bl. 2b (H¹)ier beghint een boec ende is van. Tondalus  viſioen Ende hoe ſijn ſiele wten lichaem gheno‑​men was  (I)Nt iaer ons heeren M.C: ende xlix.  Welc iaer was dat vierde iaer vā Engenius die paeus ende dat anderde  van den keyſer Eoenraets … Sign. b die mont ghehoert geween vā een grote menich  … Endet Bl. 24a Z. 13 … Mer wāt wi ſijn leuen niet navolgen en mogen ſo hebbē wi deſe dingen naer‑​ſtelicken beſcreuen tot ſalicheyt der gheenre dieſe  leſen of hoꝛen leſen ſellen   (A¹) (M¹) (E¹) (N¹)  ⁌ Hier eyndt dat boeck van Tondalus vyſioen  E hoe ſijn ſiele wt ſinen lichame genomē was  e hoe hi weď om leuendich woꝛt. Ghepꝛendt te  Delf In Hollant Int Iaer ons heeren. Duſent  CCCC. Ende Xcv. opten xxvij dach vā nouem‑​ber. Bi mij Kerſtiaen Snellaert  Bl. 24b Delf in hollant  DrM 
Vorlage: Brussel BR (Einzelfotos).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 69. Brussel BR (IISTC).
HC 15549. C 5837. Conway 328. Kok: Houtsneden S. 125. 157. CA 1689. Hellinga: PT I 102.II 402. ILC 2116. CBB 3855 u.Suppl. ISTC it00498700.
Brussel BR.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12839 Historia. Tundalus, niederl. Antwerpen: Govert Bac, [um 1497]. 
24 Bl. a⁶b⁸cd⁶. 28 Z. Typ. 1:99G, 2:180G. Häufig Min. f. Init. Rubr. α. 1 Hlzs. DrM III.
Tit. Hier beghint dat bouck  van Tondalus viſioen  Hlzs.  Bl. 2a ⁌ Hier begint die tafel van tondalus vyſioen  … Bl. 2b ⁌ Hier beghint een bouc ende is van Tondalꝯ  viſioen Ende hoe ſijn ſiele vten lichame ghenomen was  (I²)Nt iaers ōs heerē ​.M.c. e ​.xlix. welc iaer  was dat vierde iaer van Engenius dye  paus eū dat ander van den keyſer Coenraets  … Sign. b die mont gehooꝛt geween vā een grote menich  … Endet Bl. 24a Z. 13 … Maer wāt wij ſijn leuen niet  nauolgen en mochtē ſo hebbē wi deſe dinghen  naerſtelijkē beſcreuē tot ſalicheyt der gheenre  dieſe leſen oft hooꝛen leſen ſullen. Amen  ⁌ Hier eyndt dat bouck van Tondalus viſioē  e hoe ſijn ſiele wt ſinen lichame genomē was  e hoe hij weder ō leuendich wart. Ghepꝛent  tantdwerpen by my Gouaert back  Bl. 24b DrM 
Vorlage: Cambridge UL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 68.
C 5836. Kok: Houtsneden S. 153. 662. CA 1690. Hellinga: PT I 96.II 391. ILC 2117. Oates 3984. ISTC it00498750.
Cambridge UL.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Valentin et Orson
Der französische Ritterroman gehört zum karolingischen Sagenkreis und ist in Europa meist unter dem Titel „Valentin und Namelos“ verbreitet und vielfach bearbeitet worden. Die niederdeutsche Versdichtung geht auf den flämischen Versroman aus dem 14. Jh. zurück. Beliebt war der Stoff vor allem in England und Schweden.
Ausg. Valentin et Orson: An Edition and Translation of the Fifteenth-Century Romance Epic. Hrsg. u. Übers. Shira Schwam-Baird. Tempe 2011. (Medieval and Renaissance Texts and Studies. 372.).
Doutrepont S. 220 u.ö. — Woledge 188. — Nisard, Ch.: Histoire des livres populaires. 2. éd. T. II. Paris 1864 S. 472–475. — Dickson, Arthur: Valentine and Orson. A study in late medieval romance. New York 1929. — Colliot in Mélanges J. Larmat. Nice 1983 S. 69–78. — Régnier-Bohler in Genre humain 16(1988) S. 173–187. — Schwam-Baird, Shira: La longue vie de ‘Valentin et Orson’. In: Pour un nouveau répertoire des mises en prose. Roman, chanson de geste, autres genres. Hrsg. v. Maria Colombo Timelli, Barbara Ferrari u. Anne Schoysman. Paris 2014. (Textes littéraires du Moyen Âge. 28.) S. 297–306. — Verf.Lex.² X 156–161.
136 Bl. a–r⁸. 2 Sp. 38 Z. Typ. 1:114G. Meist Min. f. Init. 40 Hlzs., dar. 8 z. T. mehrmalige Wdh.
Tit. Valentin et Oꝛſon  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aii (v³)Ous pꝛinces et aultres ſei‑​gneurs qui nes plaiſir a  lire tous liures. ie voꝯ veul  racōpter la vie des nobles ſeigneurs  valentin et oꝛſon … Bl. 5aα Cōment le roy pepin e ſpouſa berte dame de grant renōmee.   i. cha  Hlzs.  (v³)Eritablement nous trou‑​uons aux croniques anciē‑​nes que noble et vaillāt roy  peepin … Sign. b villainement de chaſſee Aloꝛs elle cō… Endet Bl. 136aα Z. 30 … la quelle gloire nous dōne le pere le filz et le ſainct  eſperit Amen.  Cy finiſt lyſtoire des deux vail‑​lans cheualiers Valentin et Oꝛſon  filz de lempereur de grece Impꝛime  a lyon le penultime iour du mois de  may par Iaques maillet Lan milquatrecens quatrevingtz et neuf.  Bl. 136b leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Paris BN (Digitalisat).
C 3015. 5919. Claudin III 97–98. Baudrier XII 446. Bechtel V-2. Ce³ V-11. Pell 11341. CIBN V-6. Pr 8617. BMC VIII 303.IB 41942. ISTC iv00011000.
Aberystwyth NL (Fragm. 1 Bl.). London BL
(Bl. 1, 2, 58 u. 136 fehlen). New York MorganL. Paris BN.
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
96 Bl. a–q⁶. 2 Sp. 44 Z. Typ. 2:112G, 3:93G. Init. a, b, c(Leiste). Rubr. α. Leisten. 40 Hlzs., dar 9 Wdh. DrM I.
Tit. (in Leisten) (L²)Iſtoi‑​re des  deux nobles ⁊ vaillans cheualiers valētin ⁊ oꝛſon  filz de lempereur de grece ⁊ nepueux du treſuaillant et redoubte roy pepin: iadis roy de france.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. a.ij. (V)Ous pꝛinces et aultres ſei‑​gneurs  pꝛenez plaiſir a lire  tous liures: … Bl. 3bα Z. 10 ⁌ Cōment le roy pepin eſpouſa berthe dame de grāt renōmee. mier  .c.  Hlzs. m. Leiste  (A)Eeritablemēt noꝯ trouōs es  cronis anciēnes  le noble  et vaillāt roy pepin … Sign. b Hlzs. m. Leiste  car il eſtoit monte a lauantage: ⁊ tant che‑… Endet Bl. 96aβ Z. 19 … la lle  noꝯ doit le pere ⁊ le filz ⁊ le ſaīt eſꝑit. Amē.  ⁌ Cy finiſt liſtoire des deux vaillās  cheualiers valentin ⁊ oꝛſon filz de lē‑​pereur de grece. Impꝛime a lyon ſur  le roſne par iaques arnollet. Le ​.xxiij  iour dauril. Lan mil.cccc.iiii.xx.⁊.xv  DrM  Bl. 96b leer.
Vorlage: Chantilly MConde (Mikrofilm).
C 3016. 5920. Claudin III 148–149. Baudrier XI 13. Bechtel V-3. Pell 11342. Chantilly 1916. ISTC iv00011050.
Chantilly MConde.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Von Virgilio dem Zauberer
Erzählendes Reimpaargedicht des 15. Jh. in 642 Versen.
Ausg.: Spargo, John Webster: Virgil the Necromancer. Studies in Virgilian Legends. Cambridge (Mass.) 1934. (Harvard Studies in Comparative Literature. 10.), S. 453–471.
Vgl. Schanze, Frieder: ‘Von Virgilio dem Zauberer’. Ein unbekannter Druck Peter Wagners und seine Quellen – Enikels ‘Weltchronik’ und ein Lied in Klingsors Schwarzem Ton. In: Gutenberg-Jahrbuch 1988, S. 88–94. — Verf.Lex.² X 384–385.
10 Bl. A¹⁰. 34 Z. Typ. 1:87G mit Maj. aus 2:94G. Rubr. α.
Bl. 1a m. Sign. A i ⁌ Von virgilio dem zauberer  [³]S was zu rom ein zauberer  virgilius ſo hieß er  … Endet Bl.10a Z. 29 Vnd do die fraw den aydt geſchwur  das pildt zu tauſent ſtcken fur  Es paiß frpaß kainen mit ſynnen  der kunſt begundt ym zu rinnen  Bl. 10b leer.
Vorlage: München UB (Kopie).
Reproduktionen: München UB (Digitalisat).
ISTC iv00302288.
München UB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Wigalois
Auch Wiegoleis vom Rade, zur Artusepik gehörend. Prosafassung nach dem mittelhochdeutschen Versepos des Wirnt von Grafenberg, wird vom anonymen Bearbeiter 1483 datiert.
Ausg. von J. M. N. Kapteyn. Bonn 1926. (Rheinische Beiträge und Hülfsbücher zur germanischen Philologie und Volkskunde. 9.) — Brandstetter S. 190–235.
Vgl. Verf.Lex.² X 1067–1070. — Ertzdorff S. 77–78, 265. — Brandstetter, Alois: Prosaauflösung. Studien zur Rezeption der höfischen Epik im frühneuhochdeutschen Prosaroman. Frankfurt a.M. 1971. — Flood in Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Philologie 105(1976) S. 151–165. — Flood in Scrinium Berolinense. Bd 2. Wiesbaden 2000 S. 768–778.
12842 Historia. Wigalois. Augsburg: Johann Schönsperger, 18.I.1493 [vielmehr 12.VII.1493]. 
28 Bl. a⁸bc⁶d⁸. 2 Sp. 42 Z. Typ. 2:96G, 4:150G. Init. l, o. Rubr. β. 32 Hlzs., dar. 2 Wdh.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2aα Vliguleys vom Rade.  Hlzs.  (A)Ls man zalt von der gepurd Criſti ​.M.cccclxxij  bin ich vngenant. durch  etlich edel v auch ander  […] on ma vnnd frawen ge[…]ꝛden jnen zů lieb die hiſto‑ …​β Z. 38 ⁌ Hie vahe […]  th der voꝛred […]  hochberūmti[…]  … Bl. 2bα (M)An ſagt in manichen hiſtoꝛiē  von dē hochge‑​pꝛeiſten milten  künige Artus  von Bꝛitania.  … Sign. b mūtigklich zů herꝛ Wigoleys. wz  … Endet Bl. 28bβ Z. 20 … beſunď durch  gebete zeſchꝛeÿben bezwungen vnd  geendet Nach ď geburd Criſti tau‑​ſent vierhundert vnnd in dem dꝛeÿ  vnd achtzigiſten jare an dem nchſten tag nach der eylftauſent junckfrawen tage.  ⁌ Gedꝛuckt vnd ſeligklichen vol‑​lendet in der keyſerlichen ſtat Aug‑​ſpurg vō hanſen ſchonſperger Als  man zalt vō ď gepurt Criſti Tau‑​ſent vierhundert vnd  .lxxxxiij. jare.  am freytag nach ſent Felicen tag. 
Vorlage: Cologny BBodmer. München SB (Mikrofilme).
Zur Datierung: Vgl. die Anm. zu GW 5793.
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
H 16161. Gotzkowsky E 8.1. Schr 5468. Ce³ W-18. BSB-Ink W-90. Büchler-Mattmann: Bodmeriana 253. ISTC iw00067300.
Cologny BBodmer (Bl. 1 fehlt). München *SB
(Bl. 1, 2 u. 8 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Wilhelm von Österreich
Als Vorlage für den Liebes- und Abenteuerroman diente die um 1314 vollendete höfische Versdichtung des Johann von Würzburg. Die gekürzte und im Stil sachlichere Prosabearbeitung erschien mit anderen Werken im Druck: Die Erstausgabe mit dem Reisebericht des Marco Polo, der auch selbständig erschienen ist. Die zweite Ausg. mit der Reimpaardichtung „Wilhelm von Orléans“ (auch „Wilhalm von Orlens“, „Wilhalm und Amalia“). Sie ist eine stark verkürzte Nachdichtung des Minneromans Rudolfs von Ems (1335/40) eines anonymen schwäbischen Autors.
Ausg. Wilhelm von Österreich von Heinz Kindermann in: Volksbücher von Weltweite und Abenteuerlust. Bearb. von Franz Podleiszek. Leipzig 1936 S. 191–284 u. 293–303. (Deutsche Literatur. Sammlung literarischer Kunst- und Kulturdenkmäler in Entwicklungsreihen. Reihe Volks- und Schwankbücher. Bd 2.) — Wilhelm von Orléan von R. Leiderer. Berlin 1969. (Texte des späten Mittelalters. 21.)
Vgl. Verf.Lex.² X 1084–1086 u. 1114–1116. — Ertzdorff S. 12 u. 78–81. — Lüdicke, Victor: Vorgeschichte und Nachleben des Willehalm von Orleans von Rudolf von Ems. Halle 1910. (Hermaea. 8.) — Koppitz in Gutenberg-Jahrbuch 1963 S. 53–59. — Sharma, Krishna Murari: Vom Versepos zum Prosaroman. Studien zum Prosaroman „Wilhelm von Österreich“. München 1969. — Brandstetter, Alois: Prosaauflösung. Studien zur Rezeption der höfischen Epik im frühneuhochdeutschen Prosaroman. Frankfurt a.M. 1971. — Straub, Veronika: Entstehung und Entwicklung des frühneuhochdeutschen Prosaromans. Studien zu Prosaauflösung „Wilhelm von Österreich“. Amsterdam 1974. (Amsterdamer Publikationen zur Sprache und Literatur. 16.) — Classen, Albrecht: The German Volksbuch. Lewiston 1995. (Studies in German language and literature. 15.) — Ridder, Klaus: Mittelhochdeutsche Minne- und Aventiureromane. Berlin, New York 1998. (Quellen und Forschungen zur Literatur- und Kunstgeschichte. 12.)
12843 Historia. Wilhelm von Österreich. Daran: Marco Polo: Il Millione, deutsch. Augsburg: Anton Sorg, 1481. 
136 Bl. [a–f¹⁰gh⁸i–o¹⁰]. 35–36 Z. Typ. 2:118G. Init. a, e. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. α. 54 Hlzs.
Bl. 1 leer. Bl. 2a ⁌ Hie hebt ſich an ein ſchne v kurczweilige hÿſtori  zeleſen von herczog Leuppold vnd ſeinem ſun Wil‑​halm von ſterreich wie die jr leben vollenndet ha‑​ben. vnd wieuil her­czog Wilhalm erlitten hat.  ⁌ Die voꝛrede  (W)Ol dem menſchen wer der iſt ď  ſein hercz ſin vnd gemt darnach richt was man gůts vor jm  ſagt. … Bl. 2b ⁌ Wie herczog Leuppold vnd ſein ſun Wilhalm vonn  ſterreich jr leben vollendet. vnd wieuil herczog  Wilhalm erlitten hat.  (E)S wz eȳ herczog in ſterreich geſeſſen nemlich herczog Leuppold. … Lage b man nun zů einer ſeÿten zů dem ſchlo kōmen mocht  … Endet Bl. 76a Z. 22 … ward eꝛ den ſeinen auſſermaſſen lieb dann ſy wol  ſahent daz er ein redlicher herꝛ weꝛden wolt. Got helf  vnſz zů einem end das wir darnach ewigklich beÿ jm  reichnen werden. Amen  ⁌ Ein end hat das leſen von herczog wilhalm  von ſterꝛeich ein hübſche hyſtoꝛi  Bl. 76b Hlzs. m. gedr. Umschrift ⁌ Das iſt der edel ritter Marcho polo von Venedig.  … Bl. 77a ⁌ Hie hept ſich an das bůch des edlē ritters v landt‑​farers Marcho polo. in dem er ſchreibt die groſſen  wunderlichen ding diſer welt. ſunderlich vō den  groſſen künigen vnd keiſern/ die da herꝛſchen in den  ſelbigen landen vnd von jrem volck vnnd ſeiner gewonheÿt daſelbs.  (A)Llen edlen vnd hochgeboꝛnen  fürſten freyen grafen rittern v  knechten zů lob … Z. 34 ⁌ Wie des ritters Marcho polo vatter genannt was  Nicholo polo vnd mit ſeinem pꝛůder genat Maffeo au fůren zů venedig frembde land zeſchawen.  Bl. 77b Z. 1 vnd von erſten gen Conſtantinopel kōmen.  (B)Eÿ den zeiten des hochgeboꝛnen herꝛen vnd  keiſers genannt Baldonino … Endet Bl. 135a Z. 18 … der nm für ſich den groſſen lerer vnd künig von egipten. der nicht allein geſchriben hat vō der  welt. ſunder auch von dem himel mit ſeinem geſtieren  v von dem ganczē firmament. got ſeÿ gelobt Amen.  ⁌ Hie enndet ſich herczog Wilhalm von ſterreich v  das bůch des edeln ritters v landtfarers Marcho  polo/ das da ſagt von mengerleÿ wunder der land  vnd leüt. vnd wie er die ſelbigē geſehen v durchfaren hat von dem auffgang bi zů dem nÿdergang  ď ſunnen Seligklich. Di hat gedꝛuckt Anthonius  Soꝛg zů Augſpurg Nach xi gepurt tauſent vierhundert vnd jm lxxxj. jare.  Bl. 135b u. 136 leer.
Vorlage: Res.Publ. Unit 6. Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 6. Res.Publ. Unit 47. München SB (Digitalisat).
H 10041. Klebs 602.1. Gotzkowsky E 10.1. Schr 4492. 5003. Schramm IV Abb. 701–755. Ce³ L-184. VB 120. BSB-Ink H-307. Bohatta: Liecht. 303. Kind: Göttingen 742. ISTC il00184000.
Berlin *SB
. Bloomington LillyL. Frankfurt (Main) UB†. Göttingen SUB (def.). München *SB
, StB (def.). Reutlingen StB. Sankt Petersburg NB (Bl. 77–135). Washington (D.C.) LC (2 Ex., 2. Ex. def.).
Gesamtüberlieferung: 10 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12844 Historia. Wilhelm von Österreich. Daran: Wilhelm von Orléans. Augsburg: Anton Sorg, 1491. 
2 Sp. 37 Z. Typ. 3:140G, 4:109G. Init. a, b, c. Rubr. β, γ. 71 Hlzs., dar. 4 Wdh.
1. 64 Bl. a–h⁸. 
Tit. ⁌ Hie hebet ſich an ein ſchne vnd kurtz‑​weylige hyſtoꝛi zeleſen von herczog Wil‑​halm von ſterꝛeich.  ⁌ Hernach volget ein andere hyſtoꝛi von  herczog Wilhalm von Oꝛlencz.  Bl. 2aα m. Sign. aij ⁌ Hie hebet ſich an ein  ſchne kurczweilige hiſtoꝛi zeleſen vō herczog  Leuppold v ſeinē ſun  Wilhalm vō ſterꝛeich  wie die ir lebē volendet  haben. vnd wieuil herczog Wilhalm erlitē hat.  ⁌ Die voꝛrede.  (W¹⁰)O dē  men‑​ſchen  wr  … β Z. 26 ⁌ Wie herczog Lenp‑​pold vnd ſein ſun Wilhalm vō  ſterꝛeich jr lebē vollendet. vnd  wieuil herczog Wilhalm erli‑​ten hat.  (E)S wz ein herczog  in ſterꝛeich geſeſen nēlich herczog  Leuppold. … Sign. b dem von dē baume zů jm in das  … Endet Bl. 64aβ Z. 3 … das er ein redlicher herꝛe  werden wolt. Got helff vns zů  einē end das wir darnach ewigklich beÿ jm reichnen werden.  Amen.  ⁌ Ein ende hatt das le‑​ſen vō herczog wilhalm  von ſterꝛeieh ein hbſche hyſtoꝛi.  Bl. 64b leer.
2. 16 Bl. AB⁸. 
Tit. ⁌ Herczog wilhalm von Oꝛlencz.  Bl. 2aα m. Sign. Aij ⁌ Hie hebt ſich an das  bůch genannt herczog  β Wilhalm von Oꝛlencz.  U. d. Sp. Hlzs.  ​α (E)S iſt ÿe vnd ÿe geweſen.  Das man hat von  fürſten geleſen.  … Z. 14 So will ich eüch leſen.  Von einem fürſten wol bekant  Sein lob gieng durch alle land  Herꝛ wilhalm vō oꝛlencz was  er geheÿſſen.  … Sign. b Als man die pꝛaut auch zůlegē  … Endet Bl. 16bα Z. 28 Da gab jm der ſchweher ein  Land vnnd leüt zů den handen  ſein.  Vnnd beſa ſeines ſchwehers  reich.  … ​β Z. 5 Hilff vns zů den genaden dein.  Vnnd behte vns voꝛ der helle  pein.  ⁌ Gedꝛuckt vnd volendet von Anthoni ſoꝛgē  czů Augſpurg ​.M.cccc.  vnd in dem ​.xci. iar. 
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. 1. Trotz des gemeinsamen Titelbl. ist der angedruckte Text nochmals mit separatem Titelbl. ausgestattet. Dies lässt darauf schließen, dass der Druck als eine Ausgabe konzipiert worden ist, die Stücke aber auch zum Einzelverkauf vorgesehen waren.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 46. Berlin SB (Digitalisat).
C 3550,1. Gotzkowsky E 10.2. E 9.1. Schr 5469. Schramm IV Abb. 3023–3037. VB 155. Hubay: Augsburg 1307. ISTC il00184500.
Augsburg SStB (def.). Berlin *SB
. Nelahozeves Lobkowitz. Olomouc *SKn.
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Wie der Würfel auf ist kommen
Anonyme Verserzählung des 15. Jh. über die verwerflichen Auswirkungen des Würfelspiels. Der Text handelt nicht von den Spielregeln.
Ausg. von W. Tauber. Frankfurt am Main, Bern, New York 1987 S. 109–113.
Vgl. Verf.Lex.² X 1437. — Tauber, Walter: Das Würfelspiel im Mittelalter. Frankfurt am Main, Bern, New York 1987. (Europäische Hochschulschriften. Reihe I. Bd 959.)
4 Bl. [a]. 28 Z. Typ. 2:160G, 3:89G. Rubr. α. 1 Hlzs.
Tit. wie der wurffel auff  iſt kommen  Hlzs.  Bl. 2a Dy iſt eyn hiſtoꝛia von eynem ſenatoꝛ zcu rom  wie der teuffel durch den ſelbigen menſchen denn  wurffel oď doppelſtein yn dieſe werlt au bꝛacht  hat … Z. 12 ⁌ Eyn alter ſenatoꝛ zcu rom grauſlich geſtalt  von natur auſeczig darvmb er got manigfalt  … Endet Bl. 4a Z. 11 V vn an dem iungſten tag nit doꝛffen ſchemē  Das werd waer yn gottes namen   Amen  Hye endet ſich des teuffels ſpil  dz manchen pꝛinget vmb leib vnd ſel  ⁌ O wee was groſſer peyn die muſſen leyden  … Endet Z. 25 … Sunder ymmer ewi‑​gklichenn vnauſpꝛechliche groe peyn vnnd quael  zcu leyden c  Conradus kachel­ouen  Bl. 4b leer.
Vorlage: Hilversum LibernaColl (Kopie).
Anm. Von der Schönheit der Präzision. Faszination Buchkunst und Grafik mit der Liberna Collection. Ausstellungskatalog Mettingen, Draiflessen Collection, 13.X.2012–6.I.2013. Mettingen 2012 Nr 67 (m. Abb.).
IDL 4733. ISTC iw00071500.
Hilversum LibernaColl
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 28 Z. Typ. 2:97G. Init. c. Rubr. β. 1 Hlzs.
Tit. ⁌ wie der wrffel auff iſt kumen  Hlzs.  Bl. 2a (D²)Iſz iſt ein hiſtoꝛia von einem ſenatoꝛ zu  rome wie der teuffel durch den ſelbigē  menſchē den wrffel oder dopelſtein in diſze  welt auſz bꝛacht hat … Z. 13 ⁌ Ein alteꝛ ſenatoꝛ zu rom gꝛauſzlich geſtalt  von natur auſſetzig darvmb er got māigfalt  … Endet Bl. 4a Z. 11 V vnſz an dem iungſtē tag nit dꝛffē ſchāen  dz werd war in gottes namen   AMEN  Hie endet ſich des teffels ſpel  das manchen pꝛinget vmb leib vnd ſell  ⁌ O wee was groſſer peyn die mſſen leidē  … Endet Z. 26 … Sunder ymer  ewigklichē vnauſſpꝛechliche groſz peyn v  quall zu leyden. ⁊.   j 4 89  Maꝛx ayꝛer  Bl. 4b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: Berlin SB (Digitalisat).
Schr 5490. Schramm XVIII Abb. 598. VB 1900. ISTC iw00071550.
Berlin *SB
.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Gesamtkatalog der Wiegendrucke • © 2002 Anton Hiersemann, Stuttgart • https://gesamtkatalogderwiegendrucke.de/docs/HISTORI.htm • Letzte Änderung: 2024-02-20