Bessarion
Hervorragender griechischer Humanist. ✽ 1395 zu Trapezunt, Mitglied des Ordens des hl. Basilius, 1437 Erzbischof von Nicäa, 1439 Kardinal, 1463 Patriarch von Konstantinopel, † 18.XI.1472 in Ravenna.
Bessarione e lʼUmanesimo. Catalogo della mostra a cura di Gianfranco Fiaccadori con la collaborazione di Andrea Cuna, Andrea Gatti, Saverio Ricci. Napoli 1994. (Istituto Italiano per gli Studi Filosofici. Saggi e ricerche. 1.).
Adversus calumniatorem Platonis
04183 Bessarion: Adversus calumniatorem Platonis. Rom: Konrad Sweynheym und Arnold Pannartz, [vor 13.IX.1469] [vielmehr vor 28.VIII.1469]. 
234 Bl. [a⁸b⁶c–r¹⁰s¹²tv¹⁰x¹²y¹⁰zA⁸]. 38 Z. Typ. 2:115R, 3:116Gr.
Bl. 1 leer. Bl. 2a Beſſarioniſ Cardinaliſ Sabini & Patriarche Conſtātinopolitani  capitula libri mi aduerſuſ calūniatorē Platōiſ incipiūt ſelicitcr.  … Lage b Cum Pauluſ dicit inuiſibilia dei cognoſci ex rebuſ creatiſ unitatē  … Tab. endet Bl. 15b Z. 33 … quem alioquin omneſ latine lingue doc-tiſſimi uiri longe ceteriſ omnibuſ philoſophiſ anteponent.  Bl. 16a [¹⁰]Ncidit nuꝑ in manuſ noſtraſ liber ꝗdam: Qui Platoniſ  at Ariſtoteliſ comparationem pollicebatur. … Lage d potiuſ in contrariū deuenienſ  ſummatim. Phedruſ. Ita eſt.  … Endet Bl. 232b Z. 27 … Georgiū:  & qui Georgio ſimileſ ſunt: cum eorum moribuſ relinquenteſ.  Z. 29 4 Dist. Aſpiciſ illuſtriſ lector quicun libelloſ  … Z. 33 Cōraduſ ſuueynheym: Arnolduſ pānartz magiſtri  Rome impreſſerunt talia multa ſimul.  Petruſ cum fratre Franciſco Maximuſ ambo  Huic operi aptatam contribuere domum.  Bl. 233 u. 234 leer.
Zur Datierung vgl. ISTC: “Dated from mention in a letter of Georgius Trapezuntius to Bessarion (J. Monfasani, Collectanea Trapezuntiana (Binghamton 1984), p. 165 sect. 14).” Die Datierung im gedruckten GW beruht auf der Erwähnung in einem Brief Bessarions an Marsilius Ficinus vom 13.IX.1469 (Audiffredi: Rom S. 22).
Anm. 1. Auflagenhöhe: 300 Exemplare. Druckvorlagen für einzelne Teile: Venezia BNMarc, Mss. Z.228 (1671) u. lat. VI 60 (2591), vgl. Lane Ford, Margaret: Author’s Autograph and Printer’s Copy. Werner Rolewinck’s “Paradisus Conscientiae”. In: Incunabula. Studies in Fifteenth-Century Printed Books presented to Lotte Hellinga. Hrsg. Martin Davies. London 1999, S. 109–128 Nr 2.
Anm. 3. Sotheby’s (London) 23.VI.1975 Nr 53.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 9. Roma BN (IISTC). Madrid BN (Digitalisat). München SB (Digitalisat). Salamanca BU (Digitalisat).
HC 3004. CBB 634. Ce³ B-518. CIH 608. IBE 994. IBP 979. IDL 806. IGI 1621. Pell 2253. CRF II 88. CRF XII 130. CRF XIX 228. VB² 3306. BSB-Ink B-404. CIBN B-357. Pr 3300. BMC IV 7.IB 17126. Bod-inc B-235. Chantilly 249. Günther 2525. Madsen 659. Oates 1359. ÖNB-Ink B-313. Raffel: Weimar 73. Rhodes: Oxford 342. Walsh: Harvard 1286. 1287. ISTC ib00518000.
Alba Julia Batthyan. Arezzo BCiv. Baltimore ArtM, GarrettL. Berkeley UL. Berlin *SB
. Besançon BMun
. Boston (Mass.) PL. Brussel BR (Bl. 16 u. 17 fehlen). Budapest BAcadSci, BN, BRaday. Cambridge UL. Cambridge (Mass.) HoughtonL (2 Ex.). Chantilly MConde. Chatsworth L. Città del Vaticano BVat
(2 Ex.). Claremont HonnoldL. Cuenca Sem. Dallas BridwellL. Firenze BLaur
(2 Ex.), BN
, BRiccard. Genova BDurazzo. Glasgow UL
(2 Ex.). Gotha ForschB
. Haag MMeerman
. Helsinki NB. København KglB. Kraków BU. Leipzig UB
. London BL
. Madrid BN. Manchester RylandsL
. Milano BNBraid. Montpellier BU (def.). München SB
. Napoli BN (2 Ex.). Nelahozeves Lobkowitz. New York MorganL. Nürnberg StB
. Oslo NB. Oxford AllSoulsC, Bodl (2 Ex.). Palermo BCom. Paris BCousin, BN (2 Ex.). Parma BPalat. Providence ABrownL. Ravenna BClass
(2 Ex.). Roanoke UL
. Roma BCasanat, BCorsin
, BN
(2 Ex., 2. Ex. def.). Salamanca BU. San Marino (Calif.) HuntingtonL. Sevilla BColomb. Stuttgart LB
. Toledo ArchBCap. Torino BNU. Utrecht BU
(def.). Venezia BNMarc
(2 Ex.). Washington (D.C.) LC. Weimar HerzoginAnnaAmaliaB
. Wien NB
.  — Gordan (New York). Sexton (Rockport) (1981 verkauft).
Gesamtüberlieferung: 75 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Epistolae et orationes
04184 Bessarion: Epistolae et orationes. Hrsg. Guillermus Fichetus. [Paris: Ulrich Gering, Martin Crantz und Michael Friburger, April 1471]. 
40 Bl. [a–d¹⁰]. 23 Z. Typ. 1:116R.
Bl. 1a Reuerendo & doctiſſimo patri magiſtro  Guilielmo ficheti ſacræ theologię ꝓſeſſoꝛi in collegio Soꝛbonæ Pariſii amico  noſtro cariſiimo! Boſſario epicopuſ ſabi-nenſis cardinaliſ/ patriarcha conſtantino-politanuſ;  … Bl. 1b Z. 7 … Valete ex urbe die xiii de-cemb2iſ .M.cccclxx;  BESSARIO. cardinaliſ nicenus incly-tiſ at illuſtriſſimiſ italiæ pꝛincipibuſ.  []Vom noniſ ſextilibuſ illuſtriſſimi  pꝛincipeſ infœliciſſimū illud nouū  euboicæ euerſioniſ ad nos pꝛimum  allatum fuiſſet! … Lage b runt! ſi & cupit & poſſe ſe ſperat! nihil certe  … Endet Bl. 39a Z. 16 ut omni ad id ſtudio incumbatis quantis ma-ximis poſſum pꝛecibus oꝛo/ at obteſtoꝛ;  FINIS;  Bl. 39b u. 40 leer.
Anm. 1. Einige Exemplare sind von Fichet an verschiedene weltliche und geistliche Herrscher gesandt worden und mit gedruckten oder hsl. Widmungen wechselnden Inhalts und Umfangs versehen worden. Gedruckte Widmungen haben:
1. Exemplar für Ludwig XI., König von Frankreich. Bl. 1a []AGNANIMIS PRINCIPIBVS  Ludouico chriſtianiſſimo franco℞ regi/ eiuſ dictionis regibus ducibus comitibus marchionibus & uiris omnibus pręclaris/ Guillermus fichętus pariſiēſis theologus doctor  ſecundos optat ſucceſſus … Endet Bl. 2a Z. 6 … Nonis ſextilibus anno  uno & ſeptuageſimo/ quadringēteſimoj ſupꝛa  milleſimum pariſii ſcriptum ædibus ſorbonę;  Ludouico regi.  Fauſta futura tibi rex accipe Beſſarionis  Munera. quæ proſint & foris ac domi;  Diſticon fichætum;  Bl. 2b leer. (Pellechet; 1. Ex. Paris BN.)
2. Exemplar für Eduard IV., König von England. Bl. 1a Miniatur. Bl. 1b, handschriftlich: Magnanimis principibus Eduardo Inclytissivio anglie regi ejusque ditionis ducibus Marchionibus et omnibus viris praeclaris Guillermus Fichetus Pariſienſis theologus doctor patria vero Sabaudus secundos optat successus. Gedruckt (N)Unquā rex inclyte uoſ principeſ  magnifici brevius quic ueſtræ ſerenitatis legerūt/ … Endet Bl. 2b Z. 8 wie bei 1. Z. 9, handschriftlich Eduardo Regi, gedruckt Fauſtus futura … (1. Ex. Rom BVat.)
3. Exemplar für Friedrich III., Römischen Kaiser. Bl. 1a leer. Bl. 1b []AGNANIMIS PRINCIPIBVS  Friderico imperatoꝛi/ eiuſ dictioniſ regibus ducibuſ comitibus marchionibus &  uiris omnibus claris/ Guillermuſ fichętus  pariſieſis theologus doctoꝛ ſecundos optat  ſucceſſus;  []Vn imperatoꝛ inclyte uoſ ncipeſ magniſici bꝛeuius quic uę ſerenitates legerūt! … Endet Bl. 2b Z. 8 wie bei 1. u. 2. aber ohne das Dist. (Wien NB, nur diese 2 Bl. Perg.)
4. In einem 4. Exemplar mit gedrucktem Widmungsschreiben fehlt Bl. 1. Das Schreiben endet Bl. 2a Z. 8. wie 3., ohne das Dist. (Ex. Halle ULB). Vgl. Meserve, Margaret: Patronage and Propaganda at the First Paris Press: Guillaume Fichet and the First Edition of Bessarion’s “Orations against the Turks”. In: The Papers of the Bibliographical Society of America 97(2003) S. 521–588.
Anm. 2. Die einzelnen Exemplare sind schon in der Offizin handschriftlich korrigiert unter Tilgung der ursprünglichen Lesart. Z. B.Bl. 1 a Z. 4 Beſſario Z. 5ſiſ cardinaliſ nicenꝯ patrricarcha conſtantino-politanuſ;[Rasur]  (ein Exemplar ohne Korrekturen Paris Mazarin).
Anm. 3. In Paris BN auch eine hsl. Kopie mit Widmungsschreiben an den Abt von Cluny (Digitalisat).
Anm. 4. Vgl. Meserve, Margaret: News from Negroponte: Politics, Popular Opinion, and Information Exchange in the First Decade of the Italian Press. In: Renaissance Quarterly 59(2006) S. 440–480 Nr 16.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 53. Freiburg UB (Digitalisat, Fragm.). Paris BN (Digitalisate) (Ex. 1), (Ex. 2), (Ex. 3), (Ex. 4). Wien NB (Digitalisat).
H 3005. C 1013. Ce³ B-519. IBP 980. IGI 1622. Pell 2254. Rhodes: Greece B11. CRF I 268. CRF VI 368. CIBN B-358. Ernst: Kestner-Mus. 108. ÖNB-Ink B-314. Sack: Freiburg 606. ISTC ib00519000.
Athēnai NB. Bloomington LillyL. Cambridge KingC. Città del Vaticano BVat
(2 Ex., 1. Ex. Perg.). Freiburg UB
(Fragm. 2 Bl.). Gotha ForschB
. Halle ULB (def.). Hannover KestnerM. Manchester RylandsL
. New Haven UL. Paris BN
(4 Ex.), Mazarin (def.). Reims BVille. Verona BCiv. Wien NB
.
Gesamtüberlieferung: 19 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
04185 Bessarion: Epistolae et orationes etc. Paris: Guy Marchant, 21.X.1500. 
22 Bl. a⁸b⁶cd. 40 Z. Typ. 4:76G. Init. g, n. Rubr. ζ. 1 Hlzs. Marg.
Tit. ⁌ He ſunt non minus elegātes  vtiles Be-ſſarionis Cardinalis Niceni epiſtole et oꝛationes de ar-cendis immanibus turcis a finibus chꝛiſtianoꝛum:  … Z. 13 Item epiſtola vna turci pꝛeſentis/ ad Ludouicum  Francoꝛum Regem Chꝛiſtianiſſimum. Itali/ Pannones/ Germani/ Galli/ Hiſpani/ Bꝛy-tanni nolite has ad vos exhoꝛtationes putare  eſſe fabulas. … Bl. 1b Hlzs. Bl. 2a m. Sign. aij ⁌ Beſſario Cardinalis nicenus inclytis at  illuſtriſſimis Italiæ pꝛincipibus.  (q)Uom nonis ſextilibus illuſtriſſimi pꝛincipes in-fœliciſſimū illud nouum euboicœ euerſionis ad  nos pꝛimū allatum fuiſſet: … Sign. b ciuilibus conficiuntur? Nam quos neceſſarios/ fratres/ parentes  … Endet Bl. 22a Z. 11 … Ite igitur duce deo/vincite/ et redite.  Ex  officina  Guidonis mer-catoꝛis anno Chꝛiſti .M..ccccc. Octobꝛis .xxi. a quo ſolo  victoꝛia et ſperanda/ et petēda eſt. Cui  ſit honoꝛ/ decus/ et imperiū In ſecula. Amen.  Bl. 22b leer.
Inhalt: Epistolae et orationes (Itali Pannones Germani Galli Hispani Brytanni nolite has …). — c3b: Baiazet: Ad exteras nationes et invicem epistolae. — d1a: Urban II., Papst : Ad principes Christianos oratio. — d2b: Baiazet: Ad Ludovicum XII. regem Francorum epistola.
Anm. Vgl. Meserve, Margaret: News from Negroponte: Politics, Popular Opinion, and Information Exchange in the First Decade of the Italian Press. In: Renaissance Quarterly 59(2006) S. 440–480 Nr 19.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 25. Res.Publ. Unit 52. Freiburg UB (Digitalisat).
HC 3006. CBB 635. Ce³ B-520. IDL 807. IGI 1623. Pell 2255. CRF III 164. CRF V 142. CRF XIII 418. CRF XIX 229. Pr 8031. BMC VIII 68.IA 39747. Kind: Göttingen 883. Madsen 660. Oates 2970. Sack: Freiburg 607. ISTC ib00520000.
Albi BMun. Brugge Sem. Brussel BR. Cambridge UL. Freiburg UB
. Genova BU. Göttingen SUB. Haag KglB
. København KglB. Le Mans BMun. London BL
. New Haven UL (2 Ex., 2. Ex. def.). Sélestat BVille. Stuttgart LB
. Venezia BNMarc. Vesoul BMun
. Washington (D.C.) LC.
Gesamtüberlieferung: 18 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
04186 Bessarion: Epistolae et orationes, ital. von Ludovicus Carbo. [Venedig: Christoph Valdarfer], 1471. 
61 Bl. [a¹⁰bc⁸d⁹e¹⁰fg⁸]. 22–23 Z. Typ. 1:110R.
Bl. 1a Oratione di Beſſarione Cardinal Ni-ceno e Patriarcha di conſtantinopoli  a tutti gli Signori ditalia cōſortando-gli a pigliar guerra contra il Turcho:  Vulgarizate per lo Clariſſimo huomo  Miſer Lodouico Carbone allo Illuſtriſ-ſimo e preſtantiſſimo Duca Borſo. e  prima il ꝓemio.  … Bl. 3b Z. 6 Bessarione Cardinal Niceno agli  Incliti e Illtſtriſſimi principi italiani  mille ſalute.  [³]SSENDOMI. CIRCa  le none dagoſto Illuſtriſſimi  principi … Lage b Oratione del preſtantiſſīo padre Beſ-… Bl. 60b Z. 13 … cum quāto mazor effi-cacia poſſo: ui priego e ſtrapriego.  .FINIS.  .M.CCCC.LXXI.  Bl. 61 leer.
Anm. Vgl. Meserve, Margaret: News from Negroponte: Politics, Popular Opinion, and Information Exchange in the First Decade of the Italian Press. In: Renaissance Quarterly 59(2006) S. 440–480 Nr 15.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 53. Madrid BN (Digitalisat). Venezia BNMarc (Digitalisat).
HCR 3007. Ce³ B-521. IBE 995. IGI 1624. Pell 2256. Rhodes: Greece B12. CRF XII 131. CIBN B-359. Pr 4132. BMC V 183.IA 19755. Collijn: Stockholm 194. Kind: Göttingen 884. Ohly-Sack 499. Rhodes: Cini B44. Scardilli-Venezia 60. ISTC ib00521000.
Athēnai Gennad. Baltimore UL. Bologna Gy. Brescia BQuerini (Bl. 1 fehlt). Ferrara BCom. Frankfurt (Main) UB. Genova BBerio. Glasgow UL
. Göttingen SUB. London BL
. Madrid BN
. Manchester RylandsL
. Modena BEst. Napoli BN. Nicosia BCom
. Paris BCousin (def.), BN (2 Ex.). Philadelphia LComp. Reggio Emilia BMun (def.). San Marino (Calif.) HuntingtonL. Sevilla BColomb (def.). Stockholm KglB (def.). Venezia BNMarc, FondazCini
, MCorrer. Windsor RL.
Gesamtüberlieferung: 27 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Gesamtkatalog der Wiegendruckehttps://gesamtkatalogderwiegendrucke.de/docs/BESSARI.htm • Letzte Änderung: 2012-11-26