Herbarius
Unter „Herbarius“ werden anonym überlieferte Kräuterbücher (auch „Herbarius latinus“ oder „Aggregator practicus de simplicibus“) zusammengefasst, die dem Arzt und medizinischem Laien als Drogenkunde zugedacht waren. Inhaltlich setzt sich das Kräuterbuch aus zwei Teilen zusammen, dessen erster den Hauptteil mit 150 illustrierten Medizinalpflanzen bildet. Der zweite Teil, in sechs „particulae“ unterteilt, nennt weitere 96 Arzneistoffe, die nicht illustriert sind. Hauptanteil an der Text-Bildgestaltung der Mainzer Erstausgabe von 1484, die zur Norm für die meisten Nachdrucke wurde, hatte Peter Schöffer.
Fuchs, Reiner Walter: Die Mainzer Frühdrucke mit Buchholzschnitten 1480–1500. In: Archiv für Geschichte des Buchwesens 2(1960) S. 75–82. — Heilmann, Karl Eugen: Kräuterbücher in Bild und Geschichte. München 1966. — Keil, Gundolf: Gart, Herbarius, Hortus. Anmerkungen zu den ältesten Kräuterbuch-Inkunabeln. In: Würzburger medizinhistorische Forschungen 24(1982) S. 588–635. — Verf. Lex.² III 1017–1025.
A catalogue of early herbals mostly from the well-known library of Dr. Karl Becher, Karlsbad. With an introduction by Dr. Arnold C. Klebs. Zurich 1925.
s.a. Arbolaire (GW 2312. 2313)
12268 Herbarius. Mainz: [Peter Schöffer, 14]84. 
174 Bl. [ab–x⁸y¹⁰]. 1, Tab. 2 Sp. 31–34 Z. Typ. 1:286G, 5:118G, 6:92G, 7:149G. 150 Hlzs. DrM I. Rotdr.
Tit. Herbarius. Ma-guntie impreſſus.  Anno ⁊.lxxxiiij.  DrM, rot  Bl. 2a [⁶]Ogatu plurimoꝝ inopū nūmoꝝ  egentiū appotecas refutātiū oc-caſione illa.  neceſſaria ibidē ad  coꝛpꝯ egrū ſpectātia ſūt cara … Bl. 3a Capitula herbarū ſcd’m  oꝛdinem alphabeti.  … Tab. endet Bl. 4aα Z. 32 CL. de vſnea  Bl. 4b leer. Bl. 5a Hlzs.  Abſintheū   wermut  Abſintheū eſt calidū in mo … Lage c Ameos   Reynfar  … Endet Bl. 174b Z. 22 … Valet etiā ut inde fiant  ſuppoſitoꝛia de ſuꝑ ſpergantur pulueres de eſula  et ꝓuocabūt aſellationem. 
Vorlage: Res.Publ. Unit 12. Berlin SB. Leipzig UB (Originale).
Anm. 1. Peter Schöffer änderte während des Druckprozesses offenbar seine Planungen zu der Ausgabe und änderte die Satzgestaltung. Es existieren Ausgaben mit und ohne Titelblatt:
1. Ohne Titelblatt (z.B. 2. Ex. Berlin SB).
2. Mit Titelblatt
2.1. Titelblatt in Schwarz (z.B. Ex. Cambridge UL).
2.2. Titelblatt in Rot (z.B. Ex. Jena ULB).
2.3. Titelblatt in Mehrfarbendruck (z.B. 1. Ex. Berlin SB. Leipzig UB).
Ferner ist der Kapitelhlzs. 75 fälschlich „lxxiij“ gezählt (z.B. 2. Ex. Berlin SB), und z.T. sind die Kapitelhlzs. 42 u. 48 vertauscht (z.B. beide Ex. Frankfurt (Main) UB).
Anm. 2. Ex. 2 Berlin SB u. Fragm. Giessen UB unter dem Text Bl. 174b von jeweils derselben Hand hsl.: „Impressum maguncie editum per magistrum Johannem de Cuba medicine professorem“.
Anm. 3. Vgl. Rautenberg, Ursula: Eine Inkunabel, die Johannes Sambucus besessen hat: Der „Herbarius latinus“ (Mainz: Peter Schöffer, 1484) im Besitz der Universitätsbibliothek Erlangen-Nürnberg. In: MONOKgraphia. Tanulmányok Monok István 60. születésnapjára. Hrsg. Judit Nyerges, Attila Verók u. Edina Zvara. Budapest 2016 S. 586–592 [22.V.2017]. — Rautenberg, Ursula: Das Buch als Artefakt und kommunikatives Angebot. Die Exemplargeschichte des Herbarius latinus (Mainz: Peter Schöffer, 1484) aus der Bibliothek des Christoph Jacob Trew. In: Biographien des Buches. Hrsg. Ulrike Gleixner u.a. Göttingen 2017 S. 39–87, 439–445 (Tafeln; zum Ex. Erlangen UB).
HC 8443. 8444. Klebs 506.1. Schr 4203–4205. 4207. Schramm XIV Abb. 39–188. CBB 1878 u.Suppl. Ce³ H-62 u.Suppl. IBEAdic 6372. IBP 2708 u.Add. 2709. IDL 2230. IGI 4671 u.Corr. 4675. Pell 1311. 5741. 5750. CRF I 766. CRF II 233. CRF IV 234. CRF XIV 252. VB 1540. BSB-Ink H-98. CIBN H-32 u.Add. Pr 121. 142. BMC I 39.IA 288. Bod-inc H-037. Borm: IG 1297. Günther 1877. Hubay: Augsburg 1024. Inkunabuli L’vivs’koï Biblioteki Akademiï Nauk 20. Kat. Bibl. Schäfer 151. Madsen 1922. 1923. Oates 35. Ohly-Sack 1422. 1423. UBL-Ink H-33. Wilhelmi: Greifswald 301. ISTC ih00062000.
Annecy [BMun]. Augsburg SStB (2 Ex.). Avignon BMun. Basel *UB. Berlin *SB
(2 Ex.). Brussel BR
. Caën BMun. Cambridge JohnC, UL. Cleveland MedHistCenter. Colmar BVille (def.). Darmstadt ULB (2 Ex., 2. Ex.†). Dresden SUB (z.Z. Moskva GosB). Erlangen UB. Frankfurt (Main) UB
(2 Ex.). Fribourg BCantU. Genova BU (def.). Giessen UB
(Fragm.). Glasgow UL
. Göttingen SUB (Bl. 1–4 fehlen). Greifswald UB
. Haag KglB
, MMeerman
. Halle AkadLeopold (z.Z. Moskva GosB). Hamburg ehem. SUB. Jena ULB. Kirtland Arboret (def.). København KglB (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.). Köln UStB
(2 Ex.). Kórnik Akad. Leiden MBoerhaave. Leipzig BuchM (z.Z. Moskva GosB), *UB
. Leuven UB (Bl. 1–4 fehlen). Linz LB. London BL
(2 Ex.), BotanGard, CSurgeon, LinneanSoc (def.), MartinC. L’viv AkadB
(def.). Mainz ehem. StB. Manchester RylandsL
. Minsk NB. Montpellier BU. München SB
(def.). New Haven MedSch. New York MorganL. Northampton (Mass.) SmithC (def.). Nürnberg GermanNM (def.). Oxford Bodl (2 Ex.). Paris BN (3 Ex.), Genev (Bl. 157–174 fehlen), MHistNatur. Parma BPalat (Bl. 1 u. 4 fehlen). Pavia BU. Poitiers BMun (Bl. 1 def.). Poznań Erzbisch. Regensburg HB
(def.). Reggio Emilia BMun (Fragm.). Saint Louis BotanGard. Sankt Petersburg NB. Sevilla AcadMed (def.). Stuttgart /LB/. Troyes BMun (def.). Warszawa BN (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex.†). Washington (D.C.) FolgerL (def.), LC (def.). Wien NB
(def.). Williamstown ChapinL
. Wittenberg ehem. Sem. Wolfenbüttel HerzogAugustB
. Wrocław BU (2 Ex.).  — Von und zur Mühlen (Senden). Schäfer (Schweinfurt).
Gesamtüberlieferung: 85 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12269 Herbarius. [Speyer: Johann und Konrad Hist, um 1484]. 
172 Bl. [ab–y⁸]. 1, Tab. 2 Sp. 32–33 Z. Typ. 1:87G. 150 Hlzs.
Tit., xylogr. Herbarius  Bl. 2a [⁵]Ogatu plurimoꝛum inopum nummoꝝ egentiū appotecas refutantiū occaſione illa. qꝛ neceſſaꝛia ibidem ad coꝛpꝯ egꝛū ſpectātia ſunt  cara … Bl. 3a Capitula herbarum ſecundum  oꝛdinem alphabeti.  … Tab. endet Bl. 4aβ Z. 32 cl. de vſnea.  Bl. 4b leer. Bl. 5a Hlzs.  xylogr. Abſintheū wermut  gedr. Abſintheū eſt calidū in pꝛimo … Lage c, xylogr. Ameos reynfar  … Endet Bl. 172b Z. 31 … Vz etiā vt i fiāt ſuppoſitoꝛia deſuꝑ ſpergātꝛ pulueres de eſula et  pꝛouocabūt aſſellationem. 
Vorlage: Res.Publ. Unit 12. Dresden SUB (Original).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 12. München SB (Digitalisat). Zürich ZB (Digitalisat).
H 8448. Klebs 506.2. Schr 4207. 4208. 4210. Schramm XVI Abb. 697–846. Engel-Stalla: Hist 1658. Ce³ H-63. VB 2056. BSB-Ink H-99. Voulliéme: Trier 1251. Walsh: Harvard 867. ISTC ih00063000.
Bamberg SB. Basel *UB. Berlin *SB†
. Bonn ULB
. Cambridge (Mass.) HoughtonL. Dresden *SUB
. Erlangen *UB. Karlsruhe *LB
(Bl. 1 fehlt). Luzern ZB. Mainz GutenbergM. München SB
(def.). New York MetropolMArt, MorganL. Nürnberg GermanNM. Oldenburg LB. Stuttgart *LB
. Trier ehem. StB (def., vermisst). Washington (D.C.) LC. Zürich ZB.
Gesamtüberlieferung: 19 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12270 Herbarius. Passau: [Johann Petri, 14]85. 
174 Bl. [ab–x⁸y¹⁰]. 1, Tab. 2 Sp. 32–33 Z. Typ. 1:92G, 2:150G. Meist Min. f. Init. 150 Hlzs.
Tit. Herbarius Patauie im:pꝛeſſus Anno domī ⁊cetera .lxxxv.  Bl. 2a [⁶]Ogatu plurimoꝝ  īopū nūmoꝝ egētiū appotecas re-futātiū occaſiōe illa. qꝛ neceſſaria  ibidē ad coꝛpꝯ egrū ſpectātia ſunt  cara … Bl. 3a Capitula herbaꝝ ſecundū  oꝛdinē alphabeti  … Tab. endet Bl. 4aα Z. 28 CL. de vſnea  Bl. 4b leer. Bl. 5a Hlzs.  Abſintheum   wermut  Abſintheum eſt calidū ī mo … Lage c Ameos   Reinfar  … Endet Bl. 174b Z. 21 … Valet eciam  vt inde fiant ſuppoſitoꝛia deſuꝑ ſpergātur pulueres  de eſula ⁊ ꝓuocabunt aſſellatōnem. 
Vorlage: Res.Publ. Unit 12. Berlin SB. Zwickau RatsSchB (Originale). Bethesda NLMed (Mikrofilm).
HC 8445. Klebs 506.6. Schr 4206. CBBSuppl 4417. Ce³ H-64. CIH 1635. IBP 2710 u.Add. IDL 2231. IGI 4672. Pell 1312. 5743. CRF XI 522. VB 1935.20. BSB-Ink H-100. CIBN H-33. Pr 2829. BMC II 616.IA 11324. Bod-inc H-038. Collijn: Uppsala 691. Gamper 121. Ohly-Sack 1424. Schlechter-Ries 889. Šimáková-Vrchotka 926. Walsh: Harvard 997. ISTC ih00064000.
Bamberg SB. Berlin *SB
. Bethesda NLMed. Boston (Mass.) CountwayLMed (def.), PL. Budapest BAcadSci (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.), BN (2 Ex., 2. Ex. Fragm.), BU (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.), ehem. NMHist. Chicago UL. Cleveland MedHistCenter. Dresden SUB
. Elbląg BNorwid
. Erlangen UB. Fiecht Benedikt
. Firenze BN
. Frankfurt (Main) UB (2 Ex., 1. Ex. Fragm. 1Bl., 2. Ex.†). Fulda ZBFranzisk (Bl. 1 u. 2 fehlen. Rubr. 1508). Genève JardinBotan. Gotha ehem. ForschB. Haag MMeerman
. Heidelberg UB
(def.). Innsbruck ULB (2 Ex., 2. Ex. Bl. 5 fehlt). Kirtland Arboret. Köln UStB
. Linz StArch
. London BL
(Bl. 4 u. 156–174 fehlen), NaturHistM (def.), PharmSoc, UC, WellcomeMedL. Louvain-la-Neuve BU (Fragm.). Lyon BMun (def.), MHist (def.). Milano BNBraid. München ehem. CGeorg, SB
(3 Ex.), UB
. New York MetropolMArt, MorganL. Nürnberg GermanNM (def.). Oxford Bodl, PlantSciL. Palermo BCom (Bl. 1–4 fehlen). Paris BN (Bl. 1 fehlt). Praha NKn, NM. Providence ABrownL. Salzburg *ehem. BenediktPeter. Sankt Gallen StB
(def.). Sankt Petersburg NB (Fragm.). San Marino (Calif.) HuntingtonL. Stralsund *Arch
(Fragm. 5 Bl. ). Toruń BU (def.). Überlingen LeopoldSophieB
. Uppsala UB. Warszawa ehem. BN. Washington (D.C.) FolgerL, LC. Wien NB
, UB
(Bl. 1 fehlt). Worms StB (def.). Zwettl [Zisterz]. Zwickau *RatsSchB.
Gesamtüberlieferung: 71 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
10 Sp.675a Herbarius. [Rom, 1485]. 
C 2914.
Es handelt sich hier um Pseudo-Apuleius: Herbarium (GW 2300).
12271 Herbarius. [Löwen: Jan Veldener, nicht nach 16.II.1486]. 
174 Bl. [ab–v⁸x⁶]bc⁶. 1, Tab. 2 Sp. 29–30 Z. Typ. 7:140G, 8A:93G. Einmal Min. f. Init. 150 Hlzs.
Bl. 1 leer. Bl. 2a (r)Ogatu plurimoꝛū īopū nūmoꝛū egētiū appotecas refutātiū occaſione illa  qꝛ neceſſaria ibidē ad coꝛpꝯ egrū ſpec-tātia ſūt cara … Bl. 3a Capitula herbarū ſecūdū oꝛdinem alphabeti.  … Tab. endet Bl. 4aβ Z. 19 cl. de vſnea  Bl. 4b leer. Bl. 5a Hlzs  Abſintheū   Alſem  Abſintheū eſt calidū in mo … Lage c Ameos   Reynvaen  … Endet Bl. 174a Z. 22 … Valet etiā vt ifiāt ſuppoſitoꝛia deſuper ſpergantur pulueres de eſula  et pꝛouocabunt aſſellationem.  Bl. 174b leer.
Vorlage: Brussel BR (Teilkopie). Darmstadt ULB (1 Foto).
Zur Datierung vgl. Hellinga: PT.
Anm. Sotheby’s (London) Music, Continental and Russian Books and Manuscripts (20.V.2014) Nr 127 (def.).
C 2915. Klebs 506.5. Conway 340. Kok: Houtsneden S.  92. CA 917. Hellinga: PT I 64.II 434. ILC 1167. CBB 1877 u.Suppl. Ce³ H-60 u.Suppl. Pell 5740. Pr 9298. BMC IX 163.IA 49332. Collijn: Stockholm 517. Oates 3804. 3805. ISTC ih00060000.
Bethesda NLMed. Birmingham UL (def.). Brussel BR
(2 Ex., 2. Ex. Bl. 1–20). Cambridge UL (2 Ex., 2. Ex. def.). Darmstadt ULB. Liverpool HopeUL (def.). London BL
(2 Ex., 2. Ex. def.). Manchester ChethamL. New Haven MedSch. New York MetropolMArt. Oxford Bodl, PlantSciL. Paris BUMed. Sankt Petersburg NB. Stockholm KglB (def.). Toronto UL. Walberberg Albert. Washington (D.C.) FolgerL.
Gesamtüberlieferung: 21 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12272 Herbarius. [Paris: Jean Bonhomme, um 1486]. 
174 Bl. [a]a–u⁸x¹⁰. 1, Tab. 2 Sp. 28–31 Z. Typ. 1:100G. Vereinzelt Min. f. Init. 150 Hlzs.
Bl. 1 leer. Bl. 2a []Ogatu plurīoꝝ īopū nūmoꝝ egētiū appotecas refutātiū occaſiōe illa. qꝛ neceſſaria ibidē ad coꝛpꝯ egrū ſpectātia ſunt cara … Bl. 3a Capitula herbaꝝ ſecūdū oꝛdinē alphabeti  … Tab. endet Bl. 4aβ Z. 17 Cl. de vſnea  Bl. 4b leer. Bl. 5a m. Sign. a.i Hlzs.  Abſintheum   Aluyne.  Abſintheū eſt calidū in pꝛīo … Sign. b Ameos  … Endet Bl. 174b Z. 20 … valet  etiam vt inde fiāt ſuppoſitoꝛia deſuper ſpergantur  pulueres de eſula. et pꝛouocabūt aſſellationem. 
Vorlage: Res.Publ. Unit 12. London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 12. New Haven MedSch (Digitalisat).
Klebs 506.9. Claudin I 195. Ce³ H-61. Pell 5745. Pr 8050. BMC VIII 13.IA 39859. Madsen 1924. ISTC ih00061000.
København KglB (def.). London BL
(2 Ex., 2. Ex. def.). Mainz GutenbergM
(Fragm. 2 Bl.). Moskva GosB (Fragm.). München SB (Fragm. 1 Bl.). New Haven MedSch. Paris BUPharmac (def.). Pittsburgh BotanL
(Fragm. 61 Bl. ).  — Ehem. *Weiß (München) (Bl. 37–161 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 9 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12273 Herbarius. [Passau: Johann Petri, um 1486]. 
174 Bl. [ab–x⁸y¹⁰]. 1, Tab. 2 Sp. 32–33 Z. Typ. 1:92G, 2:150G. Min. f. Init. 150 Hlzs.
Bl. 1 leer. Bl. 2a (r)Ogatu plurimoꝝ  inopum nūmoꝝ egentium appotecas refutantium occaſione illa. qꝛ  neceſſaria ibidem ad coꝛpus egrū  ſpectantia ſunt cara … Bl. 3a Capitula herbarum ſecundum oꝛdinem alphabeti.  … Tab. endet Bl. 4aα Z. 28 CL. de Vſnea.  Bl. 4b leer. Bl. 5a Hlzs.  Abſintheum   wermut  Abſintheum eſt calidū ī pꝛimo … Lage c Ameos   Reinfar  … Endet Bl. 174b Z. 21 … Valet etiam  vt īde fiant ſuppoſitoꝛia deſuper ſpergantur pulue-res de eſula et pꝛouocabunt aſſellatōnem. 
Vorlage: Berlin SB (Original).
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
H 8447. Klebs 506.8. Schr 4211. Ce³ H-66. CIH 1637. IBP 2712. IBS 603. IGI 4674. Pell 1310. 5742. VB 1940. BSB-Ink H-102. CIBN H-35 u.Add. BMC II 616.IA 11326. Collijn: Uppsala 692. ISTC ih00066000.
Avignon BMun. Berlin *SB
. Bethesda NLMed (def.). Budapest BN (def.). Erlangen UB. Graz UB. Karlsruhe LB
(def.). Klagenfurt UB. Köln UStB
. London BL
(Bl. 1 fehlt), Orat (def.). Martin NKn (def.). Mattsee ehem. Stift (def.). Milano BAmbros. Minsk NB (def. Im April 2003 gestohlen). München SB
(Bl. 1–4 fehlt). New York MetropolMArt (def.). Palermo BCom (Bl. 1–5 fehlen). Paris BN (def.). Praha Präm. Uppsala UB (def.). Venezia BNMarc. Wien NB
(2 Ex.). Wrocław BOssolinski (def.).
Gesamtüberlieferung: 25 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12274 Herbarius. [Löwen: Jan Veldener, nach 16.II.1486]. 
174 Bl. [ab–v⁸x–z⁶]. 1, Tab. 2 Sp. 28–30 Z. Typ. 7:140G, 8B:93G. 150 Hlzs. DrM V.
Tit. DrM, darin Herbarius ī latino cū figuris  Bl.2a []Ogatu plurimoꝛū īopū nūmoꝛū egtiū appotecas refutāciū occaſione illa quia neceſſaria ibidē ad coꝛpus egrū ſpectācia ſūt cara … Bl. 3aα Capitula herbarū ſecūdū oꝛdinē  alphabeti  … Tab. endet Bl. 4aβ Z. 8 cl de vſnea  Bl. 4b leer. Bl. 5a Hlzs.  Abſinthiū   Alſſem  Abſintheū eſt calidū ī mo … Lage c Ameos   Reynvaen  … Endet Bl. 174a Z. 24 … valet etiam vt inde fiāt  ſuppoſitoꝛia de ſuper ſpergantur pulueꝛes de eſula ⁊ pꝛouocabunt aſſellationem.  Bl. 174b leer.
Vorlage: Res.Publ. Unit 14. Haag KglB (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. Hellinga: PT.
Anm. The Romantic Agony Book Auctions (Brüssel) April 1998 Nr 265
C 2916. Klebs 506.4. Conway 325. Kok: Houtsneden S.  74. Kok: Houtsneden S. 92. CA 916. Hellinga: PT I 64.II 434. ILC 1166. CBB 1876 u.Suppl. Ce³ H-59. IDL 2229. Pell 1309. 5739. CRF XIII 1119. VB 4818. CIBN H-36. Pr 9299. BMC IX 163.IA 49335. Abbott 289. Borm: IG 1298. Oates 3806. Rhodes: Oxford 900. Zdanevyč 227. ISTC ih00059000.
Averbode Präm (Bl. 1–4 u. 174 fehlen). Berlin *SB†
. Brussel BR. Cambridge UL. Dublin TrinityC (def.). Edinburgh BotanGard, NL
(Bl. 1–4 fehlen). Erlangen UB (Bl. 1 fehlt). Haag KglB
. Kijv NB. Köln UStB
(def.). Liège BU, ehem. Sem
. London BL
(3 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def., 3. Ex. def.), LinneanSoc. Münster *ULB (Bl. 157–174 fehlen). New York MetropolMArt, MorganL. Oxford MagdalenC. Paris BN. Philadelphia CPhysicians. Strasbourg BNU (def.). Wolfenbüttel HerzogAugustB.
Gesamtüberlieferung: 25 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12275 Herbarius. Passau: [Johann Petri, 14]86. 
174 Bl. [ab–x⁸y¹⁰]. 1, Tab. 2 Sp. 31–33 Z. Typ. 1:92G, 2:150G. Häufig Min. f. Init. 150 Hlzs.
Tit. Herbarius Patauie impꝛeſſus Anno domini etcetera lxxxvj  Bl. 2a (r)Ogatu plurimoꝝ  inopum nūmoꝝ egencium appotecas refutanciuz occaſiōe illa. qꝛ neceſſaria ibidē ad coꝛpus egrū ſpe-ctācia ſunt cara … Bl. 3a Capitula herbaꝝ ſecundū  oꝛdinem alphabeti  … Tab. endet Bl. 4aα Z. 28 CL. de Vſnea.  Bl. 4b leer. Bl. 5a Hlzs.  Abſintheum   wermut  Abſintheum eſt calidū ī pꝛīo  … Lage c Ameos   Reinfar  … Endet Bl. 174b Z. 21 … Valet eciaz  vt inde fiant ſuppoſitoꝛia deſuꝑ ſpergātur pulueres  de eſula ⁊ pꝛouocabunt aſſellatōnem. 
Vorlage: Augsburg SStB (Mikrofilm).
Anm. In einigen Ex. sind einzelne Doppelbl. durch Doppelbl. aus Nr 12270 ersetzt (z.B. Ex. München SB. Passau SB; Mitteilung Gertrud Friedl, München, 23.III.2018).
H 8446. Klebs 506.7. Schr 4209. Ce³ H-65. CIH 1636. IBE 2852. IBP 2711. IGI 4673 u.Corr. Pell 1313. 5744. CRF XIII 1118. BSB-Ink H-101. CIBN H-34 u.Add. Borrelli 72. Collijn: Stockholm 1258. Hubay: Augsburg 1025. Ohly-Sack 1425. 1426. Walsh: Harvard 999. ISTC ih00065000.
Augsburg SStB (2 Ex.). Avignon BMun. Bamberg SB (def.). Bassano del Grappa BCiv. Bolzano M
. Brno UKn (def.). Budapest BN (def.). Cambridge (Mass.) HoughtonL. České Budějovice OkresnKn (def.). Città del Vaticano BVat
. Detmold LB. Erlangen UB. Frankfurt (Main) UB
(2 Ex., 2. Ex. Fragm. 2 Bl.). Graz UB. Hall ehem. WaldaufStift. Hamburg ehem. SUB. Houston UL (def.). Klagenfurt Bisch. Kraków KanonikLateran. Kremsmünster Benedikt (Bl. 1–4, 141 u. 148–150 fehlen). London BL
, WellcomeMedL (def.). Lyon ehem. BMun. Madrid BN (def.). Michaelbeuern ehem. Benedikt (def.). Milano BAmbros. Moskva GosB. München SB
, UB
(def.). New York MetropolMArt. Paris BN. Passau SB (def.). Praha NKn (2 Ex.), Präm. Sankt Petersburg NB. San Marino (Calif.) HuntingtonL (Fragm. 2 Bl.). Steinfurt [Bentheim]. Stockholm KglB (def.). Strasbourg BNU. Trino BCom. Venezia BNMarc (2 Ex., 2. Ex. Fragm.), MCorrer (Bl. 1 fehlt). Washington (D.C.) DumbartonL. Wien NB
.  — Sexton (Rockport).
Gesamtüberlieferung: 48 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
172 Bl. [a]a–x⁸. 1, Tab. 2 Sp. 33 Z. Typ. 6:88R, 7:114R. Init. a. Meist Min. f. Init. Rubr. α. 3. 151 Hlzs.
Bl. 1 leer. Bl. 2a Hlzs.  In Leisten ARNOLDI DE NOVA VILLAAVICENNA.  ⁌ INcipit Tractatus de uirtutibus herbarum.  (R)OGATV PLVRIMORVM INOPVM  nūmorum egentium appotecas refutantium  occa109ione illa. quia neceſſaria ibidem ad corpus egruz ſpectantia ſunt cara … Bl. 3a Z. 10 CAPITVLA HERBARVM SECVNDVM ORDI-NEM ALPHABETI.  … Tab. endet Bl. 4aβ Z. 12 CL. de Vſnea.  Bl. 4b leer. Bl. 5a m. Sign. a Hlzs.  ABSINTHEVM  ⁌ Abſintheum eſt calidum in primo … Sign. b AMEOS  … Endet Bl. 154b Z. 17 ⁌ Finiunt Liber uocatur herbolarium de uirtutibus her-barum. Impreſſum Vincentiæ per Magiſtrum Leonardum de Baſilea & Guilielmum de Papia Socios. Anno ſa-lutis .M.cccc.lxxxxi. die .xxvii. me. Octob’.  Deo.Gratias. Bl. 155aα ⁌ Particula ſecunda De  ſimplicibus laxatiuis … Tab. endet Bl. 155bβ Z. 23 xcvi. de ſapone.  Finis.  Bl. 157a ⁌ Capitulum primum.  (A)Loepaticum calidum eſt & ſiccum in ſecundo  gradu. …  Endet Bl. 172b Z. 28 … VAlet etiaz ut inde fiant ſuppoſitoria de ſuper ſpergantur pulueres de eſula et prouocabunt aſſellationem.  F I N I S  DeoGratias. 
Vorlage: Res.Publ. Unit 12. Budapest BN (Mikrofilm). Stuttgart LB (Teilkopie).
Anm. 1. Bl. 1 Z. 2 auch abweichend Icipit (z.B. Ex. London BL. Privatsammlung (Liechtenstein)).
Anm. 2. Bl. 154b Z. 18 auch abweichend …Vincētiæ……papia… (BMC; z.B. Ex. London BL), Z. 18 auch …Vincēciæ… (z.B. Ex. London WellcomeMedL).
HC 1806a. 8451. C 649a. Klebs 506.10. Sander 610. Badalić 523. Ce³ H-68. CIH 1638. IBP 2713. IGI 4676 u.Corr. Pell 1314. VB 4585. BSB-Ink H-103. Pr 7131. BMC VII 1033.IA 31731. Ohly-Sack 1427. Sallander: Uppsala 1764. Walsh: Harvard 3487–3489. S-3487. ISTC ih00068000.
Aquila BProv. Berlin *SB†
. Bologna BU. Boston (Mass.) CountwayLMed (def.). Bryn Mawr GoodhartL. Budapest BN (def.). Cambridge (Mass.) Arboret (def.), HoughtonL. Chapel Hill UL. Cleveland BotanGard. Dubrovnik Franzisk, ZnanstKn. Edinburgh NapierUL (Fragm.). Ferrara BCom. Firenze BN. Frankfurt (Main) UB (Fragm. 1 Bl.). Konstanz Gy
. Kraków Karm (def.). Lawrence UL (def.). Liverpool UL (def.). London BL
(Bl. 1 u. 2 fehlen), WellcomeMedL (2 Ex.). Madrid BN. Mainz GutenbergM (Fragm. 1 Bl.). Milano BNBraid. Moskva GosB (def.). München SB
(Fragm. Bl. 145–152). Napoli BN. New Haven MedSch. New York BotanGard, MorganL. Paris Genev. Parma BPalat. Pavia BU (2 Ex.). Perugia BAugust. Philadelphia CPhysicians. Pistoia BForteguerri. Roma BCasanat, BCorsin
. San Marino (Calif.) HuntingtonL. Sankt Florian Aug. Stockholm UB. Stuttgart LB
. Torino BNU (Bl. g8 fehlt). Trento BRosmini (def.). Udine Erzbisch. Uppsala UB. Venezia MCorrer (2 Ex.). Verona BCiv. Vicenza BBertol. Washington (D.C.) FolgerL.  — Privatsammlung (Liechtenstein).
Gesamtüberlieferung: 54 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
172 Bl. 37 Z. 150 (gezählte, halbseitige) Hlzs. Rotdr.
Tit., rot Incipit tractatus de  virtutibus her-barum.  VM  Bl. 2a m. Sign. A, schwarz ⁌ ARNOLDI de noua uilla Auicenna.  … Bl. 3a Z. 11 ⁌ CAPITVLA HERBARVM SECVN-DVM ORDINEM ALPHABETI.  … Bl. 5a m. Sign. a u. Blz. I ABSINTEVM  ⁌ Abſintheū ē calidū ī prīo gradu & ſiccū ī ſcđo & hēt  … Bl. 155aα ⁌ Particula ſecūda de ſim-plicibus laxatiuis linitiuis  ſeu lubricatiuis ſuꝑioribus  antiquis deſeruientibus.  … Bricht ab Bl. 155bβ Z. 23 FINIS. 
Vorlage: Reichling.
Anm. 1. Ergänzung der Beschreibung nach Foto London WellcomeMedLEndet Bl. 171b Z. 29 ⁌ Imbreſſum Venetiis per chriſtophorum  de penſis Anno domini noſtri ieſu xi  M.CCCCCII. Iulius. die uero .iiii.  dar. Reg. Endet Z. 33 ⁌ Omnes ſunt quaterni preter A qui eſt duernus.  Bl. 172 leer.
Anm. 2. Keine Ink, s.a. Essling 1191, Camerini 68, EDIT 16: Identificativo: CNC 22557.
R 404. Klebs 506.11. ISTC ih00068500.
Ehem. L. Rosenthal (München) (Bl. 156–172 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12278 Herbarius. Venedig: Simon Bevilaqua, 14.XII.1499. 
172 Bl. Aa–x⁸. 1, Tab. 2 Sp. 26–28 bzw. 37 Z. Typ. 18*:82R, 22:120G m. Einsprengung, 23:112R. Init. bb, ff. Meist Min. f. Init. Rubr. ζ, η. 150 Hlzs.
Tit. Inicipit Tractatus de  virtutibus herbarum  Bl. 2a m. Sign. A ARNOLDI de noua uilla Auicenna.  (R)OGATV plurimorū inopū  nūmorum egentium appote-cas refutantium occaſione il-la. quia neceſ109aria ibidē ad corpus egrū ſpectātia ſūt cara … Bl. 3a Z. 11 CAPITVLA HERBARVM SECVNDVM  ORDINEM ALPHABETI.  … Tab. endet Bl. 4bα Z. 25 cl. de Vſnea.  Finis.  Bl. 5a m. Sign. a Hlzs.  ABSINTHEVM  ⁌ Abſintheū ē calidū ī prīo … Sign. b AMEOS  … Endet Bl. 171b Z. 24 … Valet  etiam ut inde fiant ſuppoſitoria deſuper ſpergantur pulueres de eſula & prouocabunt aſſellationem.  F I N I S  ⁌ Finiūt Liber uocat’ Herbolariū de uirtutibus herba℞.  ⁌ Impreſſum Venetiis per Simonem Papienſem dictum Biuilaquam Anno Do-mini Ieſu Chriſti .1499. die .xiiii. Decēbris.  Reg. 2 Z.  Bl. 172 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original). Bethesda NLMed (Mikrofilm).
Anm. Christie’s (New York) Auction 10.IV.2013 Collection of Arthur & Charlotte Vershbow (Part 2) Nr 203.
HC 1807. Klebs 506.11. Sander 612. Ce³ H-69 u.Suppl. CIH 1639. IBE 2853. IBP 2714 u.Add. IBPort 834. IDL 2228. IGI 4677 u.Corr. Kaplan 250. Pell 1315. 5748. CRF XIII 1120. BSB-Ink H-104. Pr 5415. BMC V 524.IA 23999. Bod-inc H-039. Rhodes: Oxford 901. Schlechter-Ries 890. Sheehan: Vaticana H-26. Walsh: Harvard 2540. 2541. ISTC ih00069000.
Bamberg SB (def.). Barcelona BCatal
. Basel UB. Berlin *SB
. Bethesda NLMed. Bologna BU (Bl. 101–108 fehlen), Gy. Bryn Mawr GoodhartL. Budapest BN (def.). Cambridge CorpChristC. Cambridge (Mass.) BotanL, HoughtonL (2 Ex., 2. Ex. def.). Cesena BMalatest. Chicago NewberryL. Città del Vaticano BVat
. Cleveland MedHistCenter. Dresden ehem. LB. Eugene UL. Évora BP (Bl. 4, 15, 98 u. 172 fehlen). Fermo BCiv. Firenze BN. Göttingen SUB. Győr ehem. Sem
(def.). Hamburg ehem. SUB. Heidelberg UB
. Jena *ULB. Innsbruck ULB. Köln UStB. London BL
(2 Ex., 2. Ex. def.), BotanGard, NaturHistM, WellcomeMedL. Madrid BU
. Milano BNBraid, ILombard (def.). Modena BEst. München SB
(2 Ex.). Napoli BN (def.). New York BotanGard, MetropolMArt. Nîmes ehem. BMun. Nürnberg GermanNM. Olomouc SKn. Oxford Bodl (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.), QueenC. Padova Botan, BU. Palermo BRegion. Paris BUPharmac, Genev (def.). Parma BPalat (def.). Pavia BU (def.). Perugia BAugust. Pesaro BOliveri. Peterborough Cathedr
. Pôrto BMun. Ravenna BClass. Reggio Emilia BMun (def.). Richardson UL. Roma FAO. Rovigo BConcord (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.). Sankt Petersburg MedAkad, NB (2 Ex.). Strasbourg BNU. Sydney SL (Bl. 1–4 fehlen). Taipei UL
. Torino BNU (def.). Trieste BCiv. Urbana UL (def.). Utrecht BU. Venezia BNMarc. Vicenza BBertol (def.). Warszawa BN (2 Ex., 2. Ex.†). Washington (D.C.) DibnerL, LC (2 Ex.). Wien LiechtensteinB, NB
, UB
(Bl. 1–28 u. 137–164 fehlen). Zaragoza BU
. Zürich ZB (def.).
Gesamtüberlieferung: 88 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12279 Herbarius, niederl. [Löwen: Jan Veldener], 1484. 
208 Bl. [a–x⁸yzA–C⁸D]. 25 Z. Typ. 5B:114G, 6:125G. Init. a, e. 153 Hlzs., dar. 1 Wdh. DrM II.
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a Dye pꝛologhe de ouerſetters vyt  den latyn in dyetſche.  (G) quer Odes vꝛeſe dije wyl mij omvaē. dat  ick altijt werkē moet beſtaē daeꝛ duecht … Bl. 4b Z. 16 Dits de manieꝛ der vꝛemd’ ſcriuing in medeci-nē … Tab. endet Bl. 8b Z. 10 vſnea of mos  DrM  Bl. 9a Hlzs.  (A¹)bſinthiū.Alſen  [²]lſen of wit alſen of abſinthiū es heet. in dē  ierſtē … Lage c loeck es goet den ghenen die fungen dats comper … Endet Bl. 208a Z. 17 … de pyn der hellen ſo ut toch vinden  waer af ons wil hoeden die vader die ſoen e dye  heilighe gheeſt Amen   Ghemaeckt int iaer ons  heerē .M.CCCC. e .lxxxiiij.  Bl. 208b Hlzs. 
Vorlage: Res.Publ. Unit 15. Köln UStB (Teilmikrofim). Nijmegen UB (1 Foto).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 15. Nijmegen UB (Digitalisat).
HC 8449. C 5987. Klebs 506.3. Conway 325. Kok: Houtsneden S. 46. 71. 75. 81. 92. CA 918. Hellinga: PT I 64.II 434. ILC 1168. CBB 1879 u.Suppl. Ce³ H-67. IDL 2232. Pr 9158. BMC IX 162.IA 49330. Oates 3641. ISTC ih00067000.
Brussel BR. Cambridge UL (def.). Edinburgh NL
(def.). Erlangen *UB. Göttingen SUB. Haag KglB
(def.), MMeerman
. Köln *UStB
(2 Ex.). London BL
. Nijmegen UB
. Providence ABrownL.
Gesamtüberlieferung: 12 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Gesamtkatalog der Wiegendrucke • © 2000 Anton Hiersemann, Stuttgart • https://gesamtkatalogderwiegendrucke.de/docs/HERBARI.htm • Letzte Änderung: 2013-12-03