Eike von Repgow
Urkundlich bezeugt 1209–1233. Das Geschlecht stammte aus Reppichau bei Dessau. Eike verfasste, vermutlich bald nach 1221, eine Darstellung des Land- und Lehnrechts in lat. Reimprosa, von der nur das Lehnrecht unter dem jüngeren Titel „Auctor vetus de beneficiis“ erhalten ist. Unter Widmung an den Stiftsvogt von Quedlinburg, den Grafen Hoyer von Falkenstein, übersetzte Eike zwischen 1224 und 1227 sein stark erweitertes Rechtsbuch ins Mittelniederdeutsche und nannte es „Spegel der sassen“.
Die deutschen Drucke des 15. Jhs enthalten entweder nur das Landrecht oder nur das Lehnrecht, jeweils vermehrt um Glossen, weitere Rechtsbücher und sonstige Additionen, die als selbständige Bearbeitungen oder als neue Glossen an den Sachsenspiegel angeschlossen wurden, in der Hauptsache
die Glosse des Johann von Buch zum Landrecht (bald nach 1325 geschrieben),
die Glosse des Dietrich von Bocksdorf zum Landrecht (Zusatzglosse. Mitte des 15. Jh. verfaßt),
die längere Glosse zum Lehnrecht (vor 1386 entstanden),
die Additionen zum Landrecht, nach anderen Glossen und Rechtsbüchern von Tammo von Bocksdorf Mitte des 15. Jh. verfaßt,
das Rechtsgangsbuch Schedenclot (Schöffenstütze) des Johann von Buch (um 1335 verfaßt), genannt Richtsteig Landrechts,
die Prozeßbelehrungen Cautela und Premis des Hermann von Oesfeld (2. Hälfte des 14. Jh. entstanden),
das Stadtrechtsbuch Weichbild (zwischen 1241 und 1269, wahrscheinlich in Magdeburg, niedergeschrieben),
die sog. Weichbildchronik, eine zwischen 1235 und 1250 in Magdeburg entstandene kurze Weltchronik,
das Privileg Kaiser Ottos III., das Stadtrecht Magdeburgs betreffend,
ein alphabetisches Register über Landrecht, Lehnrecht und Weichbildrecht, Remissorium genannt, von Dietrich von Bocksdorf Mitte des 15. Jh. verfaßt,
die Vocabula collecta ex latino speculi Saxonum.
 
Der sog. Holländische Sachsenspiegel bringt u.a. kurze Auszüge sowohl aus dem Landrecht als auch aus dem Lehnrecht.
 
Vgl. Sachsenspiegel. Landrecht. Lehnrecht. Hrsg. von K. A. Eckhardt. Göttingen 1955. 1956. (Germanenrechte. N.F. Land- und Lehnrechtsbücher).— Kümper, Hiram: Sachsenspiegel. Eine Bibliografie. Mit einer Einleitung zur Überlieferung, Wirkung und Forschung. Nordhausen, 2004. 120 S. ISBN 3-88309-148-0. — Das sächsische Weichbildrecht. Jus municipale Saxonicum. Hrsg. v. A. v. Daniels und Fr. v. Gruben. Bd 1. Berlin 1858. (Rechtsdenkmäler des deutschen Mittelalters.) (Daniels-Gruben) — G. Homeyer: Die deutschen Rechtsbücher des Mittelalters und ihre Handschriften. Neu bearbeitet von C. Borchling u. a. Abt. 1: Verzeichnis der Rechtsbücher. Bearb. v. K. A. Eckhardt. Weimar 1934. (Eckhardt) — Des Sachsenspiegels erster Teil oder das sächsische Landrecht. Hrsg. v. C. G. Homeyer. 3. Ausg. Berlin 1861. (Landrecht) — Des Sachsenspiegels zweiter Teil nebst den verwandten Rechtsbüchern. Bd 1: Das sächsische Lehnrecht und der Richtsteig Lehnrechts. Hrsg. v. C. G. Homeyer. Berlin 1842. (Lehnrecht) — Sachsenspiegel, Land- und Lehnrecht. Hrsg. v. K. A. Eckhardt. Hannover 1933. (Monumenta Germaniae Historica. Fontes iuris Germanici antiqui. N. S. 1.) (MGH) — Der Richtsteig Landrechts nebst Cautela und Premis. Hrsg. v. C. G. Homeyer. Berlin 1857. (Richtsteig)
Vgl. Verf.Lex.² II 400–409; XI 397, 948–950. Zu Johann von Buch Verf.Lex.² IV 551–559.
Übersicht
9256–9260
9261
9262
9263
9264
9265–9268
9269–9272
Sachsenspiegel
Landrecht
Erste Textgruppe
Der Text des Landrechts gehört zur Gruppe IVc (Glossierte Formen, Vulgata) ⸗ Eckhardt S. *.12, der der Glosse des Dietrich von Bocksdorf zur Gruppe IIIe (Zusatzglossen, Bocksdorfsche Vulgata) ⸗ Eckhardt S. *52.
Hochdeutsche Sammlung A
 
I. Teil.
Landrecht mit Glosse u. a. Die Glosse folgt auf jeden einzelnen Artikel.
1. Buch 1, Inhaltsverzeichnis. — Prolog ‘Von der Herren Geburt’ ⸗ MGH S. 14,9–15,10. — Prolog ‘Von den fünf Pfalzen’ ⸗ MGH S. 144, 14–145, 11. Mit kurzem Zusatz. — Reimvorreden ⸗ MGH S. 3–12, Vers 1–280. — Prologus und Textus prologi ⸗ MGH S. 13, 1–14, 8. — Buch 1, Art. 1–71 ⸗ MGH S. 19, 1–60, 10.
2. Buch 2, Inhaltsverzeichnis. — Art. 1–72 ⸗ MGH S. 60, 11–108, 23.
3. Buch 3, Inhaltsverzeichnis. — Art. 1–91 ⸗ MGH S. 108, 24–161, 32. — Vocabula collecta ex latino speculi Saxonum ⸗ Eckhardt S. *57 — *58.
 
II. Teil.
1. Hermann von Oesfeld: Cautela und Premis ⸗ Eckhardt S. *45; Richtsteig S. 392–398.
2. Buch, Johann von: Der Richtsteig Landrechts (Processus iudiciarius), Kap. 1–49 ⸗ Eckhardt S. *41–44; Richtsteig S. 87–322. — Inhaltsverzeichnis zu dem Richtsteig Landrechts.
3. Landrecht, Liber 1–3, lat. Der Text gehört zur Gruppe IIIc (Versio vulgata) ⸗ Eckhardt S. *9.
4. Bocksdorf, Tammo von: Additiones zum Landrecht und zur Glosse ⸗ Eckhardt S. *52; vgl. Steffenhagen, Emil: Die Bocksdorfschen Additionen. In: Sitzungsberichte der Kais. Akademie der Wissenschaften Wien, Phil.–hist. Klasse 110 (1885) S. 219–301.
09256 Eike von Repgow: Landrecht u.a. Basel: Bernhard Richel, 1474. 
257 Bl. [a–l¹⁰m⁶n–x¹⁰yz⁸A⁶BC⁸D¹³]. 2 Sp. 46 u. 58 Z. Typ. 1:119G, 2:94G. Init. a, c.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα (V¹⁰)On dem  geiſtlichē  vnd wertlichē ſw-tte wels  das hoch-ſte ſie /  … Bl. 7aα (N¹⁰)W voꝛne-met vmbe  der herren  geburt vō  deme lan-de czu ſachſen … Bl. 10bα Textus.  (C¹⁰)zwei ſwert  ließ (got)  vff dem ert riche czu be-ſchirmē die  criſtenheit  … Z. 24 Gloſa. (C)zweie ſwert ließ got vf  deme ⁊. Sint denne  das erſte buch gēczlichē  geteilt iſt in lxxj. articulos … Lage b ſie obir alle recht / vnd endoꝛffe kein re- … Text endet Bl. 205aα Z. 10 … es en wilkoꝛe denne das lantfolgk  gemeyne.  Komm. endet Z. 19 … Ruge  ⁊ Sage als her hat gelart vnd geſait  in deme erſten buche in deme dritten artickel ⁊.  Z. 23 Nota vocabula collecta ex latino ſpeculi ſaxonum  Exſpirato iudicio tutoꝛ exſpirabit / … Endet β Z. 37 … Didicy tage woꝛ-chten.  Explicit der ſaſſēſpiegel den der erwirdige in Got vater vnde herre Theode-ricus von bockſtoꝛf biſchoff zur Nuen-burg ſeliger gecoꝛrigieret hat. Getruckt czu Baſel durch Bernhart richel in deme lxxiiij. iare.  Bl. 205b u. 206 leer. Bl. 207aα (C¹⁰)autela bȳ  ich genāt  Vnd byn  kommen  In die lāt  … Bl. 208aβ Z. 22 Incipit ꝓceſſus iuditiarius  [³]Int das eyn recht gericht wēden ſal / … Endet Bl. 228bβ Z. 16 … dirß  abe gewunnē werde mit rechte vt ss.l i.  ij. ar. xij  .§. vltimo.  Et ſic eſt finis huiꝯ.  Bl. 229aα Prologus  (D¹⁰)Eus  eſt  ncipium /  … Endet Bl. 253bβ Z. 33 … niſi hec ab īcolis ẚbitrēť.  Et ſic ē finis latini textꝯ ťcij  .libri.  Bl. 254aα (N)v iſt zuwiſſen das man hir  noch vindet alle zuſeczt genant in dem latin addicioēs  … Endet Bl. 257aβ Z. 23 Si maritꝯ repudeat vxoꝛē qď tunc tēpoꝛis li-cuit ſcďm iura ſlauoꝝ Finis feliciť.  Bl. 257b leer.
Anm. 1. Das Inhaltsverzeichnis zu dem Richtsteig Landrechts fehlt (vgl. Inhaltsübersicht T. II 2).
Anm. 2. Zu den Vocabula collecta ex latino speculi Saxonum vgl. Verf.Lex.² X 490–491.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 35. Basel UB (Digitalisat). München SB (Digitalisat).
H 14074. Kaufmann-Nabholz 285. IBP 2053. VB 398. BSB-Ink E-26. Deckert 287. Günther 371. Ohly-Sack 1090. ISTC ie00021500.
Basel UB
. Berlin *SB
. Celle *OLGericht. Dresden *SUB
(2 Ex.). Frankfurt (Main) UB (Fragm. 1 Bl.). Fribourg BCantU. Kraków BU. Leipzig UB
. München *SB
. Oldenburg LB. Pommersfelden Schönborn. Querfurt StArch. Stendal M. Überlingen StArch (Fragm.). Wrocław *BU. Zeitz Stift. Zwickau RatsSchB.
Gesamtüberlieferung: 18 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
09257 Eike von Repgow: Landrecht u.a. Augsburg: Anton Sorg, 24.V.1481. 
233 Bl. [a⁶b–e¹⁰f⁸g–s¹⁰tv⁶x–zA¹⁰B⁷]. Gez. [6]Das erst blat–xlviii.blat[5]vi.blat–lii.blat.[5]viii.blat–Ci.plat.[28] [m. Fehler]. 2 Sp. 50–53 Z. Typ. 2:118G, 3:140G. Init. a, e, k. Rubr. α. KolTit.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα Hie vahet an das regiſter des  erſten bůchs über den ſachſenſpiegel. Der erſt Artickel.  (V)On dē geyſtlichē vnd weltliche ſchwert  weliches das  hchſt ſeye  … Lage c ⁌ V fraget dē eins vꝛteils ob mans  … Endet Bl. 233aβ Z. 25 … m iura ſlauoꝛum.  ⁌ Hye enndet ſich der ſachſenſpiegel  mit oꝛdnung des rechten den ď erwirdig in got vater vnd herꝛe Theodericus von Bockſtoꝛf byſchoff zů Neünburg ſliger gecoꝛrigieret hat. Getrucket v volenndet von Anthoni Soꝛgen in ď keyſerlichen ſtat Augſpurg.  am doneꝛſtag voꝛ vꝛbani do man zalt  nach Criſti gepurt  .M.CCCC.lxxxj.  jare.  Bl. 233b leer.
HC 14075. Ce³ E-22. IBP 2054. IDL 1674. IJL² 161. CRF XIII 832. VB 121. BSB-Ink E-27. Pr 1682. BMC II 349.IC 5931. Deckert 288. Hubay: Würzburg 813. Juntke: Eisleben 31. Kind: Göttingen 1411. Madsen 3570. Scheidegger-Tammaro 536. ISTC ie00022000.
Berlin *SB
. Città del Vaticano BVat
. Dresden *SUB
. Eisleben K
. Esztergom Erzbisch. Göttingen *SUB. Goslar ehem. SlgAdam. Gotha ForschB
. Haag KglB. København *KglB (def.). Kraków BU. London BL
. München *SB
(2 Ex.), *UB
. New York MorganL. Salzburg BenediktPeter, UB. Sankt Petersburg BU. San Marino (Calif.) *HuntingtonL. Sapporo HokkaidoUL. Schlierbach Zisterz
. Schulpforte Sch. Stockholm KglB. Strasbourg BNU (def.). Windsor RL. Würzburg UB
. Zürich ZB
.
Gesamtüberlieferung: 28 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
09258 Eike von Repgow: Landrecht u.a. Augsburg: Johann Schönsperger, 12.VII.1482. 
374 Bl. [a⁸b–h¹⁰ik⁸l–r¹⁰s⁶t⁸v–zA–O¹⁰PQ⁸]. Gez. [8]Das erst plat.–Das.lxxviij.blat.[8]⁌ Das erst plat–Das vj. [anstatt lxxvj] Blat.[8]Das erst blat.–⁌Das Clxij.[anstatt Clij]plat[44] [m. Fehlern]. 37–39 Z. Typ. 1:120G. Init. b, c, d, e, f, g, k, p. Rubr. α. KolTit.
Bl. 1 leer. Bl. 2a ⁌ Hye vahet an das Regiſter des erſten bůchs  über den ſachſen ſpiegel. ⁌ Der erſt Artickel.  (V)On dem geyſtlichen v weltlichen fchwert weliches dz hchſt ſey. … Lage c babſt alle recht v pꝛiuilegia (verkeren) mag wo ſy wider der  … Endet Bl. 374a Z. 22 … m iura ſlauoꝛum.  ⁌ Hye enndet ſich der ſachſenſpiegel mit oꝛdnung des rechte  den der ewirdig in got vatter v herꝛe Theodericus von bockſtoꝛff biſchoff zů Neünburg ſliger gecoꝛrigieret hat. Getrucket vnd volenndet von Hanſen Schnſpeꝛger in der keyſerlichen ſtat Augſpurg. Am freitag voꝛ margarethe. do man zalt nach chriſti gepurt  .M.CCCC.lxxxij. iare.  Bl. 374b leer.
Vorlage: Weimar HerzoginAnnaAmaliaB (Digitalisat des Probedrucks).
Anm. 1. Probedruck(?) zu dieser oder der folgenden Ausgabe, Doppelbl. 29/38 in Weimar HerzoginAnnaAmaliaB im vorderen und hinteren Spiegel von Ink. 77[Bl. 29b] Z. 1 thaer leüt die jm wꝛteÿl findē v gezeüg ſein Des fronbotten  … Endet Z. 35 an der vō ſeines ampts wegē. Seī bů hie wiſſe iſt ſeī gepurd  [Bl. 38a] Z. 1 (D³)er erb mů volfaren  Diſen ar-bewert das keÿſerre-… Endet Z. 37 ſeinē jarē kūmē ſein recht (voꝛmūd) ſl an ſeinē gůt voꝛſteen 
Anm. 2. Abdruck nach dem Text der vorhergehenden Nr.
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
H 14076. Schr 5167a. Ce³ E-23. CIH 1256. IBP 2055. VB 204. BSB-Ink E-28. Deckert 289. Ernst: Hildesheim II,3 108. Günther 70. Hubay: Augsburg 753. Kind: Göttingen 1412. Ohly-Sack 1091. Raffel: Weimar 190. ISTC ie00023000.
Augsburg SStB (2 Ex.). Berlin DtHistM (Bl. 1–3 fehlen), *SB
(def.). Budapest EcclesEvang (def.). Celle *OLGericht. Città del Vaticano BVat
. Dessau *LB. Dresden SUB
. Erlangen UB. Frankfurt (Main) UB. Fulda Sem. Göttingen *SUB. Gotha ForschB
(def.). Hildesheim StB. Leipzig EhemReichsGericht (def.). Lindau StB. München *SB
. Paris BN. Sankt Paul Benedikt. San Marino (Calif.) HuntingtonL (def.). Schmalkalden M. Sibiu Brukenthal (def.). Stuttgart LB
. Weimar HerzoginAnnaAmaliaB
(def.). Wien *NB
. Wrocław *BU (def.).
Gesamtüberlieferung: 27 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
09259 Eike von Repgow: Landrecht u.a. Augsburg: Anna Rügerin, 22.VI.1484. 
374 Bl. [a⁸b–h¹⁰ik⁸l–r¹⁰s⁶t⁸v–zA–O¹⁰PQ⁸]. Gez. [8]Das erst blat–Das lxxviij. blat[8]Das erst blat.–Das  .lxv [anstatt lxxv] blat.[9]Das  .j. blat.–Das C.lij.Blat.[44] [m. Fehlern]. 37 Z. Typ. 1:120G. Init. b, c, d, g, k, m, p. Rubr. α. KolTit.
Bl. 1 leer. Bl. 2a ⁌ Hie vahet an das Regiſter des erſten bůchs  über den ſachſen ſpiegel ⁌ Der erſt Artickel  (V)On dem geyſtlichen vnd weltlichen ſchweꝛt weliches daz hchſt ſey … Lage c babſt alle recht vnd priuilegia (veꝛkeren) mag wa ſy wider der  … Endet Bl. 374a Z. 21 … fecundü  jura ſlauoꝛum  ⁌ Hye endet ſych der ſachſenſpiegel mitt oꝛdnung des rechten  den der erwirdig in got vater vnd herꝛ Theodoꝛicus von bockdoꝛf biſchof zů neünburg ſliger gecoꝛrigiert hat. Gedꝛuckt v  volendt von Anna Rgerin in der keyſerlichen ſtat Augſpurg  am aftermontag nchſt voꝛ Iohannis. do man zalt nach Criſti  gepurt  .M.CCCC.lxxxiiij. jar.  Bl. 374b leer.
Anm. Seitengetr., meist zeilengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
HC 14077. Ce³ E-24. Gspan-Badalić 259. IBP 2056. IGI 8497. IJL² 162. VB 276. BSB-Ink E-29. Pr 1860. BMC II 376.IB 6602. Bod-inc E-007. Günther 66. Hubay: Augsburg 754. Kind: Göttingen 1413. Stewing: Rudolstadt 35. ISTC ie00024000.
Alba Julia Batthyan. Augsburg SStB. Bamberg SB. Berlin *SB†
. Bressanone Sem. Dyck [Salm]. Görlitz OberlausitzBWiss. Göttingen *SUB. Kraków BU (def.). Lindau StB (Fragm. 2 Bl.). Linz LB (Bl. 1, 8, 247 u. 248 fehlen). Ljubljana NUKn. London BL
, LincolnInn. München *SB
, *UB
. New York *MorganL. Nürnberg GermanNM. Oxford Bodl. Praha NKn. Rudolstadt StB
(Fragm. 8 Bl. Lage Q). Tokyo WasedaUL. Washington (D.C.) LC. Wien *NB
. Wrocław *BU. Zagreb NKn.
Gesamtüberlieferung: 26 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
8 Sp. 6a Eike von Repgow: Sachsenspiegel. Augsburg: Johann Schönsperger, 1495. 
H 14079.
Nicht nachweisbar. Wahrscheinlich beruhen die Angaben auf einem Exemplar, in welchem Nr 9260 und 9267 zusammengebunden waren; vgl. auch Landrecht S. 69–70 Nr 11.
09260 Eike von Repgow: Landrecht u.a. Augsburg: Johann Schönsperger, 24.III.1496. 
254 Bl. a–f⁶⁸g–k⁶l⁸m–p⁶⁸q⁶rs.s⁶t–zA–L⁸⁶M–O⁶. Gez. [6]Das erst Blat–Dz liiii Blat[6]Das i Blat–Dz li Blat[7]Das i Blat–Dz lxxxiii Blat[23]. Fo. i–Fo. xviii[7] [m. Fehlern]. 2 Sp. 45 bzw. 61–62 Z. Typ. 4:150G, 5:300G, 6:105G, 7:175G, 8:76G. Init. b, g, h, l, p, x, bb. Rubr. γ, η. 1 Hlzs. KolTit.
Tit. (H)ye hebt ſich an der ſachſſenſpiegel mitſampt  den cautelen vnd additionibus bockſtoꝛff  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 1a m. Sign. aij, Kopf Regiſter des Erſten buchs  α (V)On dem geyſtlichen vnd weltlichen  ſchwerte welches  das hchſte ſeye.  … Sign. c et ſemiſ  .§. ne ille colla  .iij. et infra  .e.li.  … Endet Bl. 253bβ Z. 30 … ſcďm iura ſchlauoꝛum  ⁌ Hye endet ſich der ſachſſenſpiegel  mitſampt den cautelen v additio-bus Bockſtoꝛff. Gedꝛuckt vnd ſelig-klich vollendt An vnſer frauwē abēt  den man nennet dye verkündunge.  in der Keyſerlichen ſtatt Augſpurg  durch Hannſen Schnſperger Als  man zalt nach Criſti vnſers herꝛen  geburt. Tauſentwierhundert vnd  jm ſech vnd Neützigoſten Jar Bl. 254 leer.
Anm. Nachdruck, oft seitengetr., von Nr 9256. — Das Inhaltsverzeichnis zu dem Richtsteig Landrechts fehlt (vgl. Inhaltsübersicht T. II 2).
HC 14080. Schr 5168. Ce³ E-27. IBP 2057. VB 230. BSB-Ink E-31. Pr 1784. BMC II 369.IB 6354. Deckert 290. Günther 77. Hubay: Augsburg 755. Juntke: Eisleben 32. Sack: Freiburg 1351. Walsh: Harvard 601. Zedler: Nassau 623. ISTC ie00024600.
Annaberg-Buchholz ehem. K. Augsburg SStB (def.). Bamberg SB. Basel UB. Berlin *SB
, UB†. Brno UKn. Cambridge (Mass.) LawSch. Celle *OLGericht (Bl. 249–254 fehlen). Darmstadt *ULB
. Dessau LB. Dresden SUB
. Eisleben K
. Erlangen UB. Freiburg StArch
, UB. Halle ULB. Jena ULB. Kiel UB
. Leipzig BuchM (z.Z. Moskva GosB). London BL
. Marburg UB. Memmingen StB. Merseburg Dom. München *SB
(Bl. 1 fehlt), *UB
. Poznań BU. Regensburg AlteKapelle, BischZB. Wien *NB
. Wiesbaden LB
. Wrocław *BU. Zerbst Gy. Zwettl Zisterz
.
Gesamtüberlieferung: 34 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Hochdeutsche Sammlung B
 
I. Teil (Lage a–h).
Prolog ‘Von der Herren Geburt’. — Prolog ‘Von den fünf Pfalzen’. — Reimvorreden. — Prologus und Textus prologi. — Buch 1 mit Glosse.
 
II. Teil (Lage [A]–I. k–v).
Buch 2 und 3 mit Glosse. — Vocabula collecta ex latino speculi Saxonum. — Weichbildrecht, Kap. 1 ⸗ Daniels–Gruben Sp. 63. — Privileg Kaiser Ottos III. ⸗ Daniels–Gruben Sp. 57, 1–60, 21.
 
III. Teil (Lage aa–[ee]).
Landrecht, Liber 1–3, lat. — Kurzes alphabetisches Register.
 
Die Bocksdorfschen Additionen finden sich in einer anderen Rezension als in der hochdeutschen Sammlung A in den Text eingeschoben, vgl. Steffenhagen, Die Bocksdorfschen Additionen S. 221.
09261 Eike von Repgow: Landrecht u.a. Leipzig: [Moritz Brandis], 10. oder 12.VII.1490. 
226 Bl. ab⁸c–g⁶h¹⁰[A⁸]BC⁶D⁸E–I⁶k–t⁸vaabbcc⁸dd[ee]. Gez. [1]Dasij. blat.–Das lv. blat. Das leczte blat. ⁌ Das erste blat.–Das li blat. Das. leczte. blat. Das erste blat–Das lxxxvij. blat.[30] [m. Fehlern]. 2 Sp. 45 Z. Typ. 2:152G, 4:95G, 6:87G. Init. b. Rubr. α. KolTit. Marg.
Tit. Dis iſt der ſachſenſpigel den der erwirdige in  got herre vnde vater N. bogſdoꝛf biſchof czu  Neunboꝛg gedeutet hot der mit etlich hūdert  cōcoꝛdācien auf die meiſniſche ſpꝛache auch  mit alle vleiß gecorrigiret In der foꝛſtlichē  ſtat lipczk czn einē ſuderliche troſt beide leien  v andern gelartē des rechtes gar ſchon mit  ſampt einē regiſter gedruckt iſt Anno dnī ⁊c  Nonageſimo In vigilia Margarete.  Bl. 2aα m. Sign. aij u. Blz. Das ij. blat, Kopf Die  .voꝛred.  Z. 1 (N)un voꝛnempt vmb der  herren geboꝛt … Sign. b v boſzheit. vt in aucten. Hec con- … Endet Bl. 196bα Z. 10 … De-didicij tagewercker.  ⁌ Hie endet ſich der ſachßēſpigel aď  lehenrecht. den der erwerdige in got  vater vnde herre Theodericus von  bockßdoꝛf biſchof czu neunboꝛg ge-deutet hot. mit inhalt gar vil ſch-ner cōcoꝛdancien. der mit grſſem  vleiſſe czu lipczk gecoꝛrigiret v auf  die meißniſche ſpꝛache gedꝛuckt iſt.  Noch criſti geboꝛt tauſentvierhun-dert in dē xc. iare. ſonnabent nach kiliani.  Bl. 197aα Nō oꝛiginez iuris ſcďm  tria tēpora legis … Z. 4 [⁵]V hoꝛet v voꝛnemet  von des rechtes beginne … β Nota pꝛiuilegiu ſingu-lariſſimū diui mꝑatoris  ottonis ſaxonibꝯ cōceſſu  … Endet Bl. 197bβ Z. 37 … do yetzunt magdeborg  leit.  Bl. 198 leer. Bl. 199aα m. Sign. aai [⁵]Eus qui e pꝛincipiu … Endet Bl. 222bβ Z. 44 niſi hec ab incolis arbitrentur.  Finis tercij libꝛi latini tex. Spe. ſax.  Bl. 223aα ⁌ Hie hebet ſich an das regiſter.  … Endet Bl. 225bβ Z. 23 Vber wen man nycht oꝛteyl vinden  mag li  .ij. ar  .xij. Laus deo.  Bl. 226 leer.
Anm. Auflagenhöhe (Teil): Von seinen Gläubigern gedrängt, flüchtete Brandis nach Vollendung des Sachsenspiegels nach Magdeburg. Von 386 beschlagnahmten Sachsenspiegel–Exemplaren erhielten der Magdeburger Buchhändler Hans Loer und der Leipziger Magister Christoph Kupener am 18.X.1490 je die Hälfte von dem Leipziger Rat zugesprochen unter der Bedingung, dem Bruder des Brandis 10 Gulden auszuzahlen. Am 20.X.1490 verkaufte Kupener 180 Sachsenspiegel–Exemplare an Bakkalareus Martin Landsberg für 60 Gulden, zahlbar in zwei Jahresraten. Vgl. Stadtarchiv Leipzig, Ratsbuch Bd 2 (1489–1500) Bl. 34b–35a.
HC 14078. Altmann: Brandis, Moritz 23. IBP 2058. VB 1291. BSB-Ink E-30. Borm: IG 953. Günther 1223. Kind: Göttingen 1414. ISTC ie00024300.
Berlin *SB
. Göttingen *SUB. Gotha ForschB
. Jena *ULB. Kraków BU. Langensalza StArch. Leipzig StB
, UB
. München SB
(def.). Olomouc SKn. Rīga Akad. Toruń KsMiejsk. Wien *NB
(2 Ex.). Wolfenbüttel HerzogAugustB
. Worms [StB]. Zeitz *Stift.
Gesamtüberlieferung: 17 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsche Sammlung A
Inhalt: wie in der hochdeutschen Sammlung A mit folgenden Abweichungen:
I. Teil. Es gehen kurze lateinische Bemerkungen voran über Einteilung, Zitierung, Abkürzung im Corpus iuris civilis. — Die Inhaltsverzeichnisse zu Buch 1–3 und die Vocabula collecta folgen erst im II. Teil.
 
II. Teil. Enthält folgende Stücke: Landrecht, Liber 1–3, lat. — Tammo von Bocksdorf: Additionis. — Vocabula collecta ex latino speculi Saxonum. — Inhaltsverzeichnis zu den 3 Büchern des Landrechts. — Bemerkungen über Einteilung usw. (wie zu Beginn von Teil I).
09262 Eike von Repgow: Landrecht u.a., niederdeutsch. Stendal: Joachim Westval, [14]88. 
220 Bl. a⁸bc⁶d⁸e–g⁶hi⁸k–p⁶⁸A–F⁸⁶GH⁶IK⁸LM⁶A–D⁸⁶〈aA〉⁸. 2 Sp. 47–48 Z. Typ. 1:94G. Init. a. Min. f. Init. Rubr. α, γ. 1 Hlzs. KolTit. xylogr.
Bl. 1a leer. Bl. 1b ⁌ Ius ciuile diuiditur in quatuoꝛ ſcilicet Codicem Dygeſtum Autenticam et  Inſtituta … Bl. 2a m. Sign. aij Hllzs.⁌ Hyr hefft ſick an der ſaſſen ſpe-gel meth der gloſen  (N¹¹)U voꝛne-met vmme  der here geboert vā deme lāde to  ſaſſen. … Sign. b criſtēheyt nycht en is. darūme mach de  … Endet Bl. 212b β Z. 25 Didici. dagewrachten.  ⁌ Explicit der ſaſſen ſpegel den de er-werdige in god vader v here Theodericus vā bockſtoꝛpe byſſchop to Nuenboꝛch ſeliger gecoꝛꝛigeret heft.  ⁌ Gedrucket to Stendal doꝛch Ioa-chim weſtfael in deme  .lxxxviij. iare.  Bl. 213aα m. Sign. aj ⁌ Hyr hefft ſick an dat regiſter des  ſaſſenſpegels  … Bl. 220b ⁌ Ius ciuile diuiditur … Endet Z. 38 requirere. 
Anm. 1. Bl. 1b auch leer (z. B. New York MorganL).
Anm. 2. In einigen Ex. sind die Blätter der Lagen h3–6, F2–5, L2.3 D u. 〈aA〉 in Typ. 6:160G, 9:89G. Rubr. β, γ des Moritz Brandis (Magdeburg) gesetzt.
Z. B. Endet Bl. 212bβ Z. 26 ⁌ xplicit der ſaſſen ſpegel den de erwerdighe in god vader vnde here Theodericus van bockſtoꝛpe byſſchop tho Nuenboꝛch ſeligher gecoꝛrigeret hefft.  Ghedꝛucket to Stendael doꝛch Ioa-chim weſtfael in deme lxxxviij iare.  Bl. 213aα m. Sign. ai ⁌ Hyr hefft ſyck an dat regyſter des ſaſſen ſpegels  (Borchling–Claussen 136. BMC; z. B. Ex. Dresden SUB. Hamburg SUB. London BL. Lübeck StB. Washington (D.C.) LC. Ein Ex. Wolfenbüttel HerzogAugustB).
H 14082. Borchling-Claussen 135. 136. Schr 5170. Ce³ E-25. VB 2083. Pr 3166B. BMC III 680.IB 13605. Borm: IG 954. Kind: Göttingen 1415. Wilhelmi: Greifswald 644. ISTC ie00025000.
Barth *K
(Fragm. Bl. E3–6). Berlin *SB
(Bl. 1 u. 39 fehlen). Dresden *SUB (z.Z. Moskva GosB). Flensburg Sch
. Göttingen SUB (Fragm. 1 Bl.). Greifswald GeistlMin
(Fragm. 1 Bl.). Hamburg SUB
(def.). London BL
(Bl. 187 u. 190 fehlen). Lübeck ehem. StB. New York *MorganL. Stendal M (def.). Washington (D.C.) LC. Wolfenbüttel HerzogAugustB
(2 Ex.).
Gesamtüberlieferung: 14 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsche Sammlung B
 
I. Teil.
Buch, Johann von: Der Richtsteig Landrechts und Inhaltsverzeichnis ⸗ Richtsteig S. 87–324 Z. 2.
 
II. Teil.
Landrecht mit Glosse u. a. Jeder Artikel besteht aus drei Teilen: a) lat. Text, b) niederdeutscher Text, c) Glosse.
1. Alphabetisches Register zum Landrecht (Text und Glosse).
2. Buch 1–3. Jedem Buch geht ein Inhaltsverzeichnis voran, dem 1. Buch ferner der Prolog ‘Von der Herren Geburt’.
3. Bocksdorf, Dietrich (Tammo?) von: Additiones zum Landrecht.
 
Vgl. auch Steffenhagen, Emil: Die Überlieferung der Buchschen Glosse. In: Sitzungsberichte der Kais. Akademie der Wissenschaften Wien, Phil.–hist. Klasse 114 (1887) S. 694–698.
09263 Eike von Repgow: Landrecht u.a., niederdeutsch. Leipzig: [Moritz Brandis], 30.VIII.1488. 
232 Bl. [a¹⁰bc⁶]a⁸bc⁶d⁸e¹f–i⁸klm–zaa–dd⁸. 2 Sp. 44–45 Z. Typ. 1:270G, 2:152G, 4:95G, 4*:95G. Init. d. Rubr. α. 1 Hlzs. KolTit.
Tit. (D)it is de Saſſenſpeghel  mit dem richteſtighe.  Bl. 2aα Hir heuet ſik an de  Richteſtich  Van deme Richter  Capittulum pꝛimum  []Int dat gerichte werdenn  ſchal. … Endet Bl. 21b Z. 3 … de rechten thalwyße nicht vorkeren. ⁊.  Z. 5 Hyr begynnet des richteſtiges regiſter.  … Endet Bl. 22a Z. 11 Hyr het die Richtiges regiſter eyn ende Falſche  richter wil got ſuluen ſchenden den gerechten de  wil he geuen dat ſy myt ohme ewygkliche leuen  Bl. 22b leer. Bl. 23aα m. Sign. a [⁶]ente me denne etlicke  regiſter vindet … Endet Bl. 50bβ Z. 45 Et tantum de illo.  Bl. 51a leer. Bl. 51b  .Incipit pꝛeambulum Speculi Saxonum.  α (N)u voꝛnemet vmme der he-ren gheboꝛt … Bl. 52a Hlzs.  β [⁸]eus qui eſt  principiuz  … Sign. f (W)e dem anderen ⁊ Voꝛ het he ge- … Endet Bl. 232b Z. 16 … ſo  mot he dat allike wol don vt hic d gľ  in fi.  ⁌ Explicit Speculū ſaxonu  Solicite coꝛrectū Impꝛeſſu  et expletu Lyptzigk. Anno  domini Milleſimoquadꝛin-gentiſimooctogeſimoocta-uo Die ſabati penultīa au-guſti. 
Anm. Der Anfang von Buch 2 Art. 12 (Bl. 114aα Z. 1) statt (C)ui argentū uel nūmi ſunt auch (Q) ui … (z. B. Ex. Darmstadt ULB. Göttingen SUB). Statt Bl. 187bβ Z. 45 … So is doch deſſe vꝛe Bl. 188aα de groter vt ff … auch … So is doch deſſe vꝛe Bl. 188aα ter vt ff … (z. B. Ex. Göttingen SUB).
Reproduktionen: Göttingen SUB (IISTC). Göttingen SUB (Digitalisat).
H 14083. Borchling-Claussen 134. Schr 5171. Altmann: Brandis, Moritz 3. Ce³ E-26. Kind: Göttingen 1416. Walsh: Harvard 1034. ISTC ie00026000.
Cambridge (Mass.) LawSch. Celle OLGericht. Darmstadt *ULB (def.). Göttingen *SUB
. Lübeck *StB (2 Ex., ehem. 1. Ex. Bl. 1–22, 52 u. 225–232 fehlen, ehem. 2. Ex. Fragm. Bl. 108 u. 109). Magdeburg *LArch (def.). Moskva GosB (def.). Osnabrück GyCarol† (Bl. 1–50 u. 225–232 fehlen). Sankt Gallen Benedikt (Bl. 1–22 fehlen). San Marino (Calif.) *HuntingtonL (def.).
Gesamtüberlieferung: 11 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
8 Sp. 10a Eike von Repgow: Landrecht u.a. Köln: Heinrich Quentell, 8.X.1492. 
H 14084. Borchling-Claussen 207. VK 1059.
Endet nach Johann Carl Henrich Dreyer: Beyträge zur Litteratur und Geschichte des deutschen Rechts. Lübeck 1783 S. 112 Nr 13) [15.III.2012]: „Explicit. Sassonum Speculum de daer wert gedruckt und vollendet van my Hinrich Qventel in der Kaiserlichen Stad zu Ceüln in Jare unsers Herrn MCCCCXCII. am Avende Dionisii des hilgen Martelers“. Nachdruck der Leipziger Ausgabe von 1488 (nach Dreyer).
Nicht nachweisbar.
Zweite Textgruppe
 
Der Text des Landrechts gehört zur Gruppe IVb (Glossierte Formen, mit Epilog) ⸗ Eckhardt S. *11, der der Glosse des Johann von Buch u. a. zur Gruppe Ic (Kürzere Glosse) ⸗ Eckhardt S. *50; Landrecht S. 74. Die Glosse folgt geschlossen am Ende jeden Buches.
 
Inhalt:
 
I. Teil.
1. Inhaltsverzeichnis zu Buch 1–3 des Landrechts. — Registrum articulorum non glossatorum libri primi. — Prologus. — Textus prologi (als. Art. 1). — Buch 1 mit Glosse. — 17 unglossierte Artikel (Art. 4 ‘Von der Herren Geburt’).
2. Buch 2 mit Glosse.
3. Buch 3 ⸗ MGH S. 108, 24–157, 8 (III 1–82 § 1).— Epilog (‘Item wy synt nu des lantrechtes’). — 6 unglossierte Artikel ⸗ MGH S. 159, 10–161, 32 (III 87 § 1–91 § 3).— Glosse zu Buch III 1–82 § 1.
 
II. Teil.
1. Inhaltsverzeichnis zum Richtsteig Landrechts.
2. Hermann von Oesfeld: Cautela und Premis
3. Buch, Johann von: Der Richtsteig Landrechts (Schedenclot) in 3 Büchern (27, 8, 19 Kap.) ⸗ Richtsteig S. 87–322; zu den 5 angehängten Kapiteln 15–19 vgl. auch Richtsteig S. 23f.
09264 Eike von Repgow: Landrecht u.a. Köln: Bartholomäus von Unkel, 1480. 
274 Bl. [ab⁸c¹⁰d–i⁸k¹⁰l–zA–E⁸F¹⁰G–K⁸L]. 2 Sp. 38 Z. Typ. 1:103G. Häufig Min. f. Init. Viermal derselbe Hlzs.
Bl. 1a α Regiſtꝝ.  [⁶]Ir begynet  dat giſter  des eyrſten  boukes des  Speygels  der Saſſen  … Bl. 17a Hlzs.   α [⁶]Es hilligen  geiſtes mynne dei ſterke  myne ſynne  … Lage d Van vorſprekerē nutte v  … Endet Bl. 237aβ Z. 18 Deinſtman eruet vnd nemet  erue alſo vrie lude ⁊ ❖  Itē explicit hec matea ſcz ſpeculū ſaxonie cū gloſa ſua. ꝛ illa  ē Inſſa Colonie ꝑ me Bar-tholomeu de Vnckel Anno a  natītate di Mcccclxxx ❖  Bl. 237b u. 238 leer. Bl. 239aα [⁶]Ir begynnet dat  regiſter des ſche-dēclote welker  ſchedecloit is ey-ne foꝛme des ſpeigels van Saſſen  … Bl. 240a Hlzs.   α [⁷]Autela de  ſpeigels vā  Saſſen bȳ  ich genant  … Endet Bl. 274bα Z. 35 … vnd ok  allermalck ſal ſik an ſyme chte genogē latē. ❖ Et ſic ē finis 
Anm. Bl. 239aα Z. 2 auch ſche-denclote, Bl. 240aα Z. 3 auch bin (z. B. Ex. Berlin SB).
HC 14081. Borchling-Claussen 46. Schr 5169. Schramm VIII Abb. 344. VK 1058. CBB 3415. Ce³ E-21. VB 845. Borm: IG 952. Ernst: Hildesheim I,2 126. Voulliéme: Bonn 1028. Voulliéme: Trier 523. ISTC ie00021000.
Berlin *SB
(2 Ex., 2. Ex. Fragm. 2 Bl.). Bonn *ULB
. Brussel BR (Bl. 239–274 fehlen). Celle *OLGericht (Bl. 239–274 fehlen). Cologny BBodmer (def.). Dessau *ehem. LB. Hamburg SUB (def.). Hildesheim DomB
. Leipzig EhemReichsGericht. Münster ULB†
. Paris BN (def.). Trier DomB, Sem (def.). Washington (D.C.) LC (def.). Wolfenbüttel HerzogAugustB
. Zerbst Gy.
Gesamtüberlieferung: 17 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Lehnrecht
Mit dem Lehnrecht sind in den Ausgaben Nr 9266 bis 9268 Weichbild und Remissorium zusammengedruckt. Nach der Parallelität der Drucke ist es wahrscheinlich, daß auch bei der Ausgabe Nr 9265 das Lehnrecht als zweiter Teil vorgesehen war.
 
Inhalt:
I. Weichbild.
1. Lobgedicht auf Eike ‘Gott gebe seiner Seele Rat’ ⸗ Daniels–Gruben Sp. 7–8, Z. 5–36.
2. Weichbildchronik ⸗ Daniels–Gruben Sp. 26–52, Z. 56 (der Text entspricht der jeweils rechten Spalte); Eckhardt S. *31.
3. Weichbild mit der Glosse. Der Text des Weichbildes gehört der Vulgatfassung an ⸗ Eckhardt S. *32, der der Glosse der vermehrten Fassung ⸗ Eckhardt S. *54. Die Glosse folgt auf jeden einzelnen Artikel des Weichbildes. Art. 1–136 ⸗ Daniels–Gruben Sp. 63–176, Z. 42 (der Text entspricht der jeweils linken Spalte). — Glosse zu Art. 1–136 mit Zusätzen; in der Hauptsache ⸗ Daniels–Gruben Sp. 181–438. — Inhaltsverzeicnis. — Dem Text des Art. 1 folgt: Privileg Kaiser Ottos III. ⸗ Daniels–Gruben Sp. 57–60, Z. 21.
 
II. Eike von Repgow: Lehnrecht.
Lehnrecht mit der Glosse. Der Text des Lehnrechts gehört zu der Klasse 4 (G), vgl. Lehnrecht S. 65–67; der Text der Glosse gehört zu der Klasse II (längere Glosse) ⸗ Eckhardt S. *53; vgl. Lehnrecht S. 73–75. Prooemium (‘Der menschen gedencken gebrächlichen seind’). — Lehnrecht, Kap. 1–81, mit der Glosse. Der Text des Lehnrechts entspricht Lehnrecht S. 141–315. — Inhaltsverzeichnis.
 
III. Bocksdorf, Dietrich von: Remissorium.
Alphabetisches Register über das Landrecht, Lehnrecht und Weichbild. Vgl. Eckhardt S. *57; G. Homeyer: Die deutschen Rechtsbücher des Mittelalters. Berlin 1856 S. 59f. Nr. 7; S. 61.
09265 Eike von Repgow: Lehnrecht u.a. [Deutschland]: B.R. (Bernhard Richel?), [vor 16.XII.1482] [vielmehr Ostmitteldeutschland: B.R., um 1473/75]. 
352 Bl. [a–e¹⁰f⁸g–i¹⁰kl⁸m⁶n–s¹⁰t⁸u–y¹⁰zA⁸BC¹⁰D⁸E⁶F–I¹⁰⁸K–M¹⁰N⁸OP¹⁰]. 1, Tab. 2 Sp. 37–38 Z. Typ. 1:108G.
Bl. 1a [¹²]Ot gebe ſeiner ſele rat Deꝛ dys buch  getichtet hot … Lage b Dor vmb iſt die beſchliſſung das man eigenſchaft Mit recht habē  … Endet Bl. 149bβ Z. 17 Von der Iudē eyd. Aꝛ  .C.xxxv  Bl. 150 leer. Bl. 151a [¹²]Bt der Abt ſal vorlehen entphaen  … Endet Bl. 351b Z. 15 heymſuchunge beweiſen wich. ar  .lxxxvii   .B. R.  Bl. 352 leer.
Anm. 1. Allen Exemplaren fehlt der 2. Teil, das Lehnrecht Eikes; es ist fraglich, ob wegen Unvollständigkeit der hsl. Vorlage oder wegen Nichtvollendung des Druckes. Zu beachten ist die Verwendung dieser Ausgabe als Vorlage für Teil 1 und 3 der folgenden, vgl. die Anmerkungen von Nr 9266.
Anm. 2. Zur Druckerbestimmung u. Datierung vgl. Mackert, Christoph/Meinel, Corinna: Vom Verschwinden weißer Flecken. Systematische Erhebung von Wasserzeichen am Handschriftenzentrum Leipzig und ihre Effekte für die Erschließung und Erforschung von Altbeständen. In: Das Wasserzeichen-Informationssystem (WZIS). Bilanz und Perspektiven. Hrsg. Erwin Frauenknecht, Gerald Maier u. Peter Rückert. Stuttgart 2017 S. 87–105, hier S. 98–103. — Nickel, Holger: Zum Erstdruck des Magdeburger Weichbild-Rechts. In: Sachsen und Anhalt 32(2020) S. 211–225. Siehe auch GW 939.
H 13865. Ce³ E-28. IBP 2059. CRF XIII 833. Borm: IG 955. Deckert 291. 292. Günther 380. Juntke: Eisleben 33. Juntke: MarienB 155. Kind: Göttingen 1417. Šimáková-Vrchotka 719. Walsh: Harvard 1102. ISTC ie00028000.
Altenburg StArch (1). Cambridge (Mass.) LawSch (def.). Dresden *SUB
(2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. 1 def.). Eisleben K
(1). Elbląg BNorwid
. Göttingen *SUB. Halle MarienB
(1, Perg.), ULB. Leipzig EhemReichsGericht (3), StB
(Bl. 1–150), *UB
(2 Ex., 1. Ex. Bl. 151–351, 2. Ex. Bl. 1–150). London VictoriaAlbertM (def.). Nürnberg GermanNM (def.). Praha Kap (def.), NKn (def.), NM(Nostiz) (def.), Präm. Strasbourg BNU (def.). Toruń BU. Wolfenbüttel HerzogAugustB
.
Gesamtüberlieferung: 22 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
09266 Eike von Repgow: Lehnrecht u.a. Augsburg: Anton Sorg, 16.XII.1482. 
2 Sp. 45–49 Z. Typ. 2:118G, 3:140G. Init. a, e. Rubr. α, β. KolTit.
1. Weichbild.
104 Bl. [a–i¹⁰k⁶l⁸]. Gez. [1]Das ander plat–⁌ Das Cii. blat[2].
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Blz. Das ander plat. Kopf Die voꝛrede  Z. 1 (G)Ot gebe ſey-ner ſele rat/ ď  diſes bůch getichtet hatt.  Ecke von repchaw / … Z. 32 Coꝛonica de tempoꝛe creacio-nis mundi.  (U)On der welte begine … Bl. 5aα m. Blz. Das fünft blat Z. 35 Aꝛticnlus pꝛimus  (N)Vn hꝛet vnd vernmendt  von des rechten begin. … Lage b aigen gehalten mag. wann welich  … Endet Bl. 102aα m. Blz. ⁌ Das Cii. blat Z. 38 … darumb nympt jm das rechte ſein gůt. vt in auten. de introducendis et exhibendis reis  .§. Si nō collati  .v.  ⁌ Hienach volget dz Regiſter  in dz bůch genant wichbild  Bl. 102bα ⁌ Hienach volget das regiſter  inn das voꝛgeend bůch.  … Endet Bl. 103bβ Z. 29 ⁌ Von der juden eyde. der Cxxxv. an  dem xcvj.  Bl. 104 leer.
2. Eike von Repgow: Lehnrecht.
118 Bl. [a–k¹⁰l–n⁶]. Gez. ⁌ Das erst plat–⁌ Das Cxiii. blat[5].
Bl. 1aα m. Blz.Das erst plat, Kopf ⁌ Die voꝛrede  Z. 1 (D)Er menſchē gedencken gebꝛchlichen ſeind  vnd die ſchare  iſt auch nichtt  genůge … Bl. 1bβ Z. 10 ⁌ Capitulum pꝛimum  (W)Er an lehenrecht kommen  will der volge diſes bůches  ler. … Lage b kreücz fren ſol zů einem zaichen daz  … Endet Bl. 113bα Z. 40 … ſo vindet man er  ſey nher zů entgeen als hie ſteet. Et  ff. de re. iuris  .l. fauoꝛabilioꝛes. ⁊ l. nō  debet et C. de teſti  .l.ij. ⁊  ⁌ Hie endet ſich dz lehenrecht.  Bl. 114aα ⁌ Hienach volget dz Regiſter  inn das voꝛgeend bůch  … Endet Bl. 118aβ Z. 46 ⁌ Hie endet ſich das Regiſteꝛ jnn das  lehenrecht.  Bl. 118b leer.
3. Dietrich von Bocksdorf: Remissorium.
116 Bl. [a–l¹⁰m⁶]. Gez. ⁌ Das erst blat–⁌ Das Cxv blat[1].
Bl. 1aα m. Blz. ⁌ Das erst blat (A)Bbt der abbt  ſol voꝛ lehē enpfahen … Lage b Bů von der laſſen bů li  .iij. arti  .xlv  … Endet Bl. 116aβ Z. 23 Wund mitt wunden oder gewunden  zimmer mag man wol heimſůchūg  beweiſen wichbild ar  .lxxxvij.  ⁌ Hie endet ſich das remiſ-ſoꝛium mitſampt dem wichbild vnd lehenrecht. Getru-cket vnd vollendt in ď key-ſerlichen ſtat Augſpurg vō  Anthonio ſoꝛg an montag.  nchſt voꝛ Thome des iars  als man zalt nach Criſti gepurt  .MCCCC.LXXII.  Bl. 116b leer.
Anm. 1. P. 1: Das Weichbild ist ein Nachdruck von Teil 1 der vorhergehenden Ausgabe. Versehentlich wurde der Text von Bl. 118 der Vorlage hier zweimal hintereinander auf Bl. 81b–82b abgedruckt. Diesen Fehler wiederholen auch die beiden Schönsperger–Drucke (Nr 9267 u. 9268).
Anm. 2. P. 3: Das Remissorium ist ein Nachdruck von Teil 3 der vorhergehenden Ausgabe. In der Vorlage war durch Versehen des Druckers eine Textlücke entstanden zwischen dem Schluß von Bl. 91 (‘… doch vorwerken etliche kinder iren leib die do trogene in sich haben als ap ’) und dem Anfang von Bl. 92 (“pfert bestetiget so mus ichs bessern…’): es fehlen der Schluß des Artikels ‘Kind’, die Artikel ‘Kirche’, ‘Kiessen’ und der Anfang des Artikels ‘Knecht’ (nach der Hs. der Universitätsbibliothek Leipzig UB Rep. IV. 2ᵒ. 7, Bl. 158a–162b). In dem Sorgschen Nachdruck stoßen die beiden Textstellen mitten in der Zeile (Bl. 53bα Z. 21) zusammen (‘als ob pferd bestätigt’). Die Schönsperger–Ausgaben (Nr 9267 u. 9268) weisen denselben Fehler auf; die Ausgabe von 1499 suchte zu bessern: ‘als ob sich ein pferd bestetiget’. — Durch falsches Umblättern übersprang Sorg außerdem auf Bl. 112aα Z. 41 seiner Ausgabe den Text der Seite 194a der Vorlage. Auch hierin folgen die Schönsperger–Drucke.
HC 13866. Ce³ E-18. IBP 2060. VB 130. BSB-Ink W-9. Günther 116. Hubay: Augsburg 756. Kind: Göttingen 1418. Sack: Freiburg 1352. Voulliéme: Bonn 1006. Walsh: Harvard 570. ISTC ie00026500.
Arolsen HB
(Fragm.). Augsburg SStB. Berlin *SB
. Bonn *ULB
. Cambridge (Mass.) LawSch. Edinburgh NL. Freiberg Gy. Freiburg *UB
. Gdańsk Akad (def.). Göttingen *SUB. Halle ULB (2). Innsbruck ULB. Kassel LB
(Fragm.). Klagenfurt DomKap. Leipzig UB
(def.). Lindau StB. Löbau StArch
. München MonumentaGermHist (Fragm.), *SB
, *UB
. Münster ULB (def.). Schulpforte Sch. Sigmaringen HB
. Williamstown ChapinL. Wrocław BU (2 Ex., 2. Ex. 3), Kap (def.).
Gesamtüberlieferung: 27 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
09267 Eike von Repgow: Lehnrecht u.a. Augsburg: Johann Schönsperger, 8.IV.1495. 
350 Bl. a–m⁸n¹⁰o–zA–D⁸E¹⁰F–T⁸V¹⁰. Gez. [1] Das ander blat–Das cv Blat[3]Das ii Blat–das cxxii Blat [1]Das ii Blat–Das cxxi Blat[1] [m. Fehler]. 2 Sp. 45 Z. Typ. 4:150G, 5:300G, 6:105G. Init. h, l, o. Rubr. γ. KolTit.
Tit. (R)Emiſſoꝛium mitt  ſampt de weychpild  vnd lehenrecht.  Bl. 2aα m. Sign. aij u. Blz. Das ander blat, Kopf Die voꝛrede  Z. 1 (G)Ot gebe ſeiner ſel  rat. der dyſes bů-ch getichtet hatt.  … Sign. b ſuu Sem kōmen wāren der mů-… Endet Bl. 349bβ Z. 2 … heimſůchung  beweyſen wichbild ar  .lxxxvij  Hye endet ſich dz remiſſoꝛium mit ſampt dem  wichbild vnnd lehenrechte. Gedꝛuckt vnd volendt zu Augſpurg vō  Hanſen ſchnſperger.  an der mitwoch voꝛ dē  Palmtag des iars als  mā zalt nach Chꝛiſti gepurdt M.cccc.xcv iar.  Bl. 350 leer.
Anm. Als Vorlage diente die vorhergehende Nr.
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
HC 13867. Ce³ E-19. CIH 1257. IBP 2061. VB 226. BSB-Ink W-10. Pr 1779. BMC II 368.IB 6339. Deckert 293. ISTC ie00027300.
Augsburg UB
. Berlin *SB
. Budapest BN. Dresden SUB
. Erlangen UB. Helsinki NB (Fragm.). Klagenfurt DomKap. Kraków BU. London BL
. München *SB
. Nürnberg GermanNM. Odessa NaukB. San Marino (Calif.) *HuntingtonL (3). Washington (D.C.) LC. Zittau StB.
Gesamtüberlieferung: 15 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
09268 Eike von Repgow: Lehnrecht u.a. Augsburg: Johann Schönsperger, 9.X.1499. 
350 Bl. a–q⁶rs–zA–O⁶P⁸aa–tt⁶vv⁸. Gez. [1]Das ii blat–Das ciiii blat[3]Das ii blat–cxxii blat[1]Das ii Blat–Das cxxi blat[1]. 2 Sp. 45 Z. Typ. 4:150G, 5:300G, 6:105G. Init. f, h, o. Rubr. γ. KolTit.
Tit. (R)Emiſſoꝛiū mit ſambt dē  weichbilde vnd lehenrecht.  Bl. 2aα m. Sign. aij u. Blz. Das ii blat, Kopf Die voꝛred  Z. 1 (G)Ot geb ſeiner ſele  rat. der di bůch  getichte hat. … Sign. b rmiſchen gewalt. Vnnd diſes heyſt  … Endet Bl. 349bβ Z. 2 … heimſůchung  beweyſen wichbild ar  .lxxxvij  Hie endet ſich das remiſſoꝛium mitt ſampte dem  wichbild vnd lehenrecht  Gedruckt vnnd volendt  zu Augſpurg von Han-ſen ſchnſperger. an der  mitwoch voꝛ ſant Gallē  tag des iars als man zalt  nach Criſti geburt  .M.cccc. vnd  .xcix. iar  Bl. 350 leer.
HC 13868. Ce³ E-20. CIH 1258. IBP 2062. IDL 1675. VB 249. BSB-Ink W-11. Pr 1801. BMC II 373.IB 6403. Deckert 294. Günther 83. Hubay: Augsburg 757. Kind: Göttingen 1419. Sack: Freiburg 1353. Schlechter-Ries 632. Walsh: Harvard 609. ISTC ie00027500.
Amberg ProvB. Amsterdam UB
. Ann Arbor LawL. Augsburg SStB. Berleburg Sayn
. Berlin *SB
. Bonn *ULB
. Boston (Mass.) PL. Bremen ehem. SUB. Budapest BN. Cambridge (Mass.) LawSch. Celle *OLGericht. Darmstadt *ULB
. Dresden SUB
(2 Ex., 2. Ex. Fragm. 1 Bl. ). Edinburgh NL
(Fragm.). Freiburg *UB
. Göttingen SUB. Heidelberg UB
. Innsbruck ULB. Jena ULB. Karlsruhe LB
. Klagenfurt Bisch (2 Ex., 1. Ex. def.). Kraków BU. Leipzig UB
. London BL
. Martin NKn. München *SB
(2 Ex.). Nürnberg GermanNM. Praha Präm. Sankt Gallen Benedikt. San Marino (Calif.) *HuntingtonL. Sankt Petersburg NB. Toruń BU (def.). Tübingen UB
(Fragm.). Washington (D.C.) BurnsL, LC. Wien *NB
. Wrocław *BU (2 Ex.).
Gesamtüberlieferung: 42 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Sogenannter holländischer Sachsenspiegel
Der sog. Holländische Sachsenspiegel ist keine Übersetzung des deutschen Sachsenspiegels, sondern ein selbständiges Rechtsbuch. Neben anderen Rechtsquellen bildet aber der deutsche Sachsenspiegel (Land– u. Lehnrecht) mit der Glosse die haupsächlichste Grundlage des Textes. Vgl. Eckhardt S. *15; ferner Hans Christoph Hirsch: Eine neu entdeckte, die zweite bekannte, Hs. des Holl. Sachsenspiegels. In: Zeitschr. d. Savigny–Stiftung f. Rechtsgeschichte, Germanist. Abt. 59 (1939) S. 253–263.
Ausg.: Holländ. Sachsenspiegel nach der raren Goudaischen Ausgabe von 1479. Hrsg. v. Christ. Ulr. Grupen. Frankfurt u. Leipzig 1763. — De Spiegel van Sassen of zoog. Hollandsche Sachsenspiegel. Uitg. door J. J. Smits. In: Nieuwe Bijdragen voor Regtsgeleerdheid en Wetgeving 22 (1872) S. 5–72 u. 169–237. — W. van Interson: Het Leenrecht van den z. g. Hollandschen Saksenspiegel. In: Verslagen en Mededeelingen d. Vereeniging tot Uitgaaf der Bronnen van het Oud–Vaderlandsch Recht 9,3 (1933/34) S. 205–248.
8 Sp. 15a Eike von Repgow: Sog. Holländischer Sachsenspiegel. Gouda: Gerard Leeu, 1478. 
HC 14086. PA I 442.6. Denis 674. CA 1590.
Nicht nachweisbar; wohl Verwechslung mit der Ausgabe von 1479 (Nr 9269).
09269 Eike von Repgow: Sog. Holländischer Sachsenspiegel. Gouda: Gerard Leeu, 20.IV.1479. 
68 Bl. a–g⁸hi⁶. Gez. [4]1–lxij[2] (am Fuße der Seite). 27 Z. Typ. 2B:108G. DrM I.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. ai [²]Ier beghint een ſeer pꝛofitelic boec dat  leert e ſpꝛeect vande ingheſetten keyſer rechten e is gheheten die ſpieghel van ſaſſen … Bl. 2b Z. 6 … E hier is geoꝛdineert  eē tafel daermē lichtelijc alle die materien vā  deſen boeke in vinde mach biden ghetale  … Bl. 5a m. Blz. I [⁵]Od die daer is een beghin en-de eynde … Bl. 6a m. Blz. ij Z. 18 [²]Wee ſweerden liet god in aertryck om  te beſchermē die kerſtenheit … Sign. b doot raēde Dat ſeſte of hy beſlapet ſijn ſtief … Endet Bl. 67a Z. 10 … e voert alle die rechteloes ofte echteloes ſijn  Hier eyndet dat boec der keyſer rechtē gheheten. die ſpieghel van ſaſſen. wel ghecoꝛrige ret vten latine. E het is volmaect ter goude  in hollant. by my gheraert leeu. den xxſten  dach in apꝛille Anno M.CCCC e lxxix  DrMBl. 67b u. 68 leer.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 35. Haag KglB (IISTC). Haag KglB (Digitalisat).
HC 14087. Kok: Houtsneden S. 200. CA 1591. Hellinga: PT I 37.II 417. ILC 895. IDL 1676. Walsh: Harvard 3871. ISTC ie00028200.
Cambridge (Mass.) HoughtonL. Gouda StB
. Haag *KglB
, MMeerman
. New York MorganL (def.).
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
09270 Eike von Repgow: Sog. Holländischer Sachsenspiegel. Delft: [Jakob van der Meer oder Christian Snellaert, um 1486/88. 
66 Bl. a–g⁸h⁶i. Gez. [4]1–lxij[1] [m. Fehler] (am Fuße der Seite). 27 Z. Van der Meer Typ. 3:220G, 6A:104G oder Snellaert Typ. 1A:104G, 3:220G.
Tit. ⁌ die ſpieghel vā ſaſſē vā  alle keyſerlike rechten  Hlzs. Bl. 2a [²]Ier beghint een zeer pꝛofijtelick boec dz  leert … Sign. b doot raende Dat ſeſte of hy beſapet ſijn ſtief … Endet Bl. 66a Z. 26 … ofte echteloes zijn.  Ghepꝛendt te Delf in Hollant.  Bl. 66b leer.
Anm. Seitengetr., meist zeilengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr; doch sind die letzten Bogen enger gesetzt.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 69. Haag KglB (Digitalisat).
HC 14085. Kok: Houtsneden S. 116. CA 1594. Hellinga: PT I 35.II 401. ILC 897. IDL 1678. ISTC ie00028250.
Haag *KglB
(Bl. 1 fehlt). Halle *ULB.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
8 Sp. 16a Eike von Repgow: Sog. Holländischer Sachsenspiegel. Kuilenberg, 1480. 
H 14088. PA I 353.1. Maittaire IV 415Anm.. Orlandi 191. 192.
Das Vorhandensein der Ausgabe ist zweifelhaft, da Veldener erst seit 1483 in Kuilenberg nachweisbar ist. Vgl. Juchhoff, Rudolf: Johann Veldener in Löwen ... In: Gutenberg-Jahrbuch 1933 S. 43-48; vgl. Hellinga: PT I 48.49.
8 Sp. 16b Eike von Repgow: Sog. Holländischer Sachsenspiegel. Delft, 1480. 
HC 14089. PA I 370.8. CA 1592.
Nicht nachweisbar.
09271 Eike von Repgow: Sog. Holländischer Sachsenspiegel. Gouda: Gerard Leeu, 5.IX.1482. 
68 Bl. a–g⁸hi⁶. Gez. [4]1–lxij[2] (am Fuße der Seite). 27 Z. Typ. 2D:108G. DrM I.
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. ai []Ier beghint een ſeer pꝛofitelic boec dat  leert … Sign. b doot raemde Dat ſeſte of hi beſlapet ſijn ſtief … Endet Bl. 67a Z. 11 … ofte echteloes  ſijn Laus deo AMEN  Hier eyndet dat boec der keyſer rechtē geheten die ſpieghel van ſaſſen. wel ghecoꝛrigeret vten latine E het is volmaect ter goude  in hollant. by my geraert leeu. den vſtē dach  in ſemptembꝛi Anno MCCCC e lxxxij  DrMBl. 67b u. 68 leer.
Reproduktionen: Haag KglB (IISTC). Haag KglB (Digitalisat).
HC 14090. Kok: Houtsneden S. 201. CA 1593. Hellinga: PT I 37.II 417. ILC 896. IDL 1677. Voulliéme: Trier 2445. ISTC ie00028300.
Haag KglB (def.). Trier *StB. Utrecht BU
.
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
09272 Eike von Repgow: Sog. Holländischer Sachsenspiegel. Delft: [Jakob van der Meer oder Christian Snellaert, um 1487/91]. 
66 Bl. a–g⁸h⁶i. Gez. [4]1–lxij[1] [m. Fehler] (am Fuße der Seite). 27 Z. Van der Meer Typ. 2:150G, 6B:104G oder Snellaert Typ. 1B:104G, 2:150G. 1 Hlzs.
Tit. Den ſpiegel vā ſaſſen van alle  keiſerlike rechten  Hlzs.Bl. 2a m. Sign. ai [²]Ier beghint een zeer pꝛofitelic boeck dat  leert … Sign. b doot raēde Dat ſeſte of hy beſlapet ſijn ſtief … Endet Bl. 66a Z. 27 … ofte echteloes ſijn Delff in Hollant.  Bl. 66b leer.
Anm. Seitengetr., oft zeilengetr. Nachdr. von Nr 9270.
Reproduktionen: Haag KglB (IISTC). Haag KglB (Digitalisat).
C 5601. Conway 327. Kok: Houtsneden S. 116. CA 1595. Hellinga: PT I 35.II 401. ILC 898. IDL 1679. ISTC ie00028350.
Haag *KglB.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
0927210N Eike von Repgow: Sog. Holländischer Sachsenspiegel. Delft: [Jakob van der Meer oder Christian Snellaert, um 1487/91. 
2+? Bl.
ILC 899. IDL 1680. ISTC ie00028400.
Haag KglB (Fragm. Bl. h3/h4).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Gesamtkatalog der Wiegendrucke • © 1978 Anton Hiersemann, Stuttgart • https://gesamtkatalogderwiegendrucke.de/docs/EIKEREP.htm • Letzte Änderung: 2016-08-11